Historia społeczno-polityczna współczesnej Polski 2103-MON-HSPP-OG

Celami przedmiotu są:
- poszerzenie wiedzy studentów na temat historii politycznej III RP, w tym ewolucji ustroju politycznego i praktyki rządzenia,
- uzupełnienie wiedzy studentów na temat historii społecznej III RP, w tym kluczowych przekształceń społeczeństwa oraz zmian modelu polityki społecznej,
- ukazanie związków między kształtem i dynamiką systemu politycznego a sytuacją społeczeństwa i możliwościami prowadzenia polityki społecznej,
- przygotowanie studentów do samodzielnej obserwacji i analizy polskiego życia publicznego.

Tematy:

Część I. Korzenie III RP: PRL i jego "stanowe" społeczeństwo.

W1.[23-02] ABC komunizmu. Historia: od totalitaryzmu przez komunistyczne państwo stanowe ku komunistycznemu (czy oświeconemu?) absolutyzmowi. Obóz władzy i jego alternatywy: zniszczone państwo podziemne i metapolityczna rola Kościoła. Konsekwencje centralnie administrowanej gospodarki niedoboru: fabryki-urzędy, nieefektywny wzrost, rola układów. Struktura społeczeństwa. Jej dynamika. Wieś i miasto. Polityka społeczna. Cykle rozwojowe: sytuacje normalne i trudne/nadzwyczajne.
Dojrzewanie systemu poprzez erozję komunistycznej legitymacji władzy: znaczenie lat 1956, 1966, 1968, 1970-1, 1976. „Jedność moralno-polityczna narodu” podstawą dla ekspansji „Solidarności”.

W2 [1-03] Późny komunizm lat osiemdziesiątych. Sytuacja międzynarodowa. Krótka charakterystyka ustroju i realnego systemu władzy. Obóz władzy, „Solidarność” i Kościół. Społeczeństwo lat 80-tych: jego podstawowe grupy, wartości i tożsamości. Pamięć zbiorowa. Poziom życia i jego zróżnicowania. Rodzina. Sfera pracy. Przyczyny braku bezrobocia. Polityka społeczna. Polska przestrzeń: centrum i peryferie. Specyfika PRL-owskiego modelu mediów komunistycznych. Co dalej: problem „martwej struktury”. Projekty wyjścia z kryzysu: „narodowy komunizm”, „demokratyzacja”, „postabsolutyzm” i „autorytaryzm”.

Część II. Formowanie się postkomunizmu (od roku 1989 do 1997)

W3. [8-03] Czasy nadzwyczajne lat 1989-93.
Nowa geopolityka. Polska: główne obozy i ich ewolucja. Okrągły Stół czyli projekt postkomunistycznego postabsolutyzmu. Kurialne wybory z 4 czerwca 1989 r. Powstanie rządu Mazowieckiego. Kiedy w Polsce skończył się komunizm? Transformacja gospodarki. Plan Balcerowicza. Transformacja systemu politycznego. Wybory prezydenckie 1990. Pielgrzymka JP2 z 1991. Wybory parlamentarne 1991 r. Dekompozycja obozu solidarnościowego (1989-92), "Noc teczek" czyli zablokowanie dekomunizacji (1992). Prace nad konstytucją. Szokowa zmiana społeczeństwa. Pierwsza fala reform sfery społecznej.

W4. [15-03] Czas dojrzewania (1993-97).
Sytuacja międzynarodowa. NATO. Główne obozy polityczne: postkomuniści i postsolidarność. Dynamika wydarzeń politycznych w okresie rządów postkomunistycznej lewicy.
Wybory 1993 i ich rezultaty. Wybory prezydenckie 1995. Wybory 1997: wygrana AWS. Krótka charakterystyka ustroju (w tym Konstytucji z 1997 r.) i realnego systemu władzy. Media.
Gospodarka: nowa struktura własności i jakościowe zmiany w sferze pracy. Wojna o banki. Społeczeństwo połowy lat 90-tych: jego podstawowe grupy, wartości i tożsamości. Poziom życia i jego zróżnicowania. Rodzina: dzieci i relacje między płciami. Polityka społeczna.

Część III. Postkomunizm: czas dojrzałości i gnicia. Akcesja do NATO i UE
(1997/8-2004/5).

W5 [22-03] Sytuacja międzynarodowa. Akcesja do NATO i UE. Krótki opis ewolucji realnego systemu władzy. Główne obozy polityczne: SLD, AWS oraz pretendenci do roli zmienników: PO, PiS, Samoobrona i prawica narodowa. Dynamika wydarzeń politycznych w okresie rządów posolidarnościowej centroprawicy (1997/8-2001) i postkomunistycznej lewicy (2001-2005): wybory prezydenckie 2000, parlamentarne 2001, samorządowe 2002, referendum akcesyjne 2003. Media.
Gospodarka. Koniec wojny o banki. Sfera pracy. Problemy z bezrobociem.
Polska przestrzeń: centrum i peryferie. Społeczeństwo początków pierwszej dekady XXI wieku: jego podstawowe grupy, wartości i tożsamości. Poziom życia i jego zróżnicowania. Rodzina. Reformy sfery społecznej.

W6. [5-04] Sytuacje nadzwyczajne roku 2005: żałoba po śmierci Jana Pawła II oraz kampanijny wieloskok (niedoszłe referendum ws. Konstytucji dla Europy, wybory prezydenckie i parlamentarne 2005). Wielka rekonstrukcja obozów politycznych: upadek obozu pokomunistycznego, sukcesy PiS i PO.

Część IV. Blaski i cienie POPiSu (od 2005/6 do 2015)

W7. [12-04] Dwa nowe główne ugrupowania polityczne po wyborach parlamentarnych z 2005 i 2007 roku: PiS i PO. Problemy PiS z większością w Sejmie (2005/6-2007) i rządy PO-PSL w kohabitacji z prezydentem Lechem Kaczyńskim (2007-2010). Ewolucja sytuacji międzynarodowej. Polska w Unii. Reset w stosunkach z Rosją. Najważniejsze wydarzenia w polityce wewnętrznej. Sytuacja gospodarcza. Główne problemy społeczne i zmiany polityki społecznej.

W8. [19-04] Sytuacje nadzwyczajne roku 2010: katastrofa smoleńska, wielka powódź, wybory prezydenckie i samorządowe. Co się stało 10 kwietnia? Reakcja polityków i społeczeństwa na katastrofę smoleńską. Wpływ katastrofy na politykę zagraniczną i wewnętrzną Polski. Wybory parlamentarne 2011 i ich wyniki. .

W9. [26-04] Przewaga „antyPiSu” (2011-2015).
Sytuacja międzynarodowa. Główne obozy polityczne: PO („antyPiS”) i PiS. Dynamika wydarzeń politycznych. Media. Gospodarka. Sfera pracy. Społeczeństwo pierwszej połowy drugiej dekady XXI wieku: jego podstawowe grupy, wartości i tożsamości. Poziom życia i jego zróżnicowania. Rodzina. Reformy sfery społecznej: wydłużenie wieku emerytalnego i ograniczenie roli OFE.

Część V. PiS kontra "antyPiS". (2015-2024)

W10. [17-05] Polityczny przełom roku 2015. Rządy PiS do wiosny 2020.
Sytuacja geopolityczna: czas przesilenia. Zmieniające się relacje Polski z Unią.
Wyborczy przełom roku 2015 . Główne obozy polityczne: Zjednoczona Prawica i „antyPiS”. Dynamika wydarzeń politycznych w latach 2015/16-2019/20. Potrójne wybory lat 2019-20. „Pakt senacki” opozycji. Wewnętrzna struktura głównych obozów politycznych: między konsolidacją a erozją. Ustrój i realny system władzy. Spór o sądownictwo. System mediów: połączenie modelu silnie spolaryzowanego pluralizmu w części telewizyjnej i modelu liberalnego w części internetowej. Gospodarka. Patriotyzm gospodarczy. Sfera pracy. Malejące bezrobocie. Społeczeństwo końca drugiej dekady XXI wieku: jego podstawowe grupy, wartości i tożsamości. Pamięć zbiorowa Polaków i jej ewolucja. Poziom życia i jego zróżnicowania. Rodzina: dzieci i relacje między płciami. Pokolenia. Młodzież. Polska przestrzeń: centrum i peryferie. Reformy sfery społecznej. Znaczenie "500 plus". Nadejście COVID. Kampania prezydencka 2020.

W11. [24-05] Polskie społeczeństwo, PiS i "antyPiS" w czasach nadzwyczajnych: pandemia i wojna rosyjsko-ukraińska.
Dynamika pandemii. Reakcja świata i Polski na zarazę. Nowa sytuacja geopolityczna. Plany reformy Unii. Zaostrzenie sporu Polski z UE. Agresja Rosji na Ukrainę. Polska: stan państwa. Wyzwania związane z bezpieczeństwem: stan armii i plany zbrojeń. Społeczeństwo. Demografia. Poziom życia i jego zróżnicowania. Rodzina: dzieci i relacje między płciami. Gospodarka. Inflacja. Sfera pracy. Polityka gospodarcza rządu. Tarcze antykryzysowe. Sfera pracy. Wartości. Spór o orzeczenie TK ws. dopuszczalności przerywania ciąży. Pandemia a Kościół.
Scena polityczna od lata 2020 do początków kampanii wyborczej do parlamentu w roku 2023.

W12. Wygrana "antyPiSu" (2023-24).
Globalny układ sił. Przedłużająca się wojna Rosji z Ukrainą i jej konsekwencje dla Polski. Reformy centralizujące UE: głosowanie w PE. Sytuacja społeczna i gospodarcza Polski na przełomie 2023 i 2024 r. Wybory parlamentarne z 2023 r.: przebieg kampanii i wyniki głosowania. Rezultaty referendum. Formowanie nowego rządu i jego pierwsze działania. Patchworkowe expose. Początki nowej polityki zagranicznej, gospodarczej, społecznej i historycznej. Pola sporu i konsensu pomiędzy rządzącą koalicją a opozycją.
Wiosenne wybory i ich wyniki.

Część VI. Podsumowanie. Historia III RP a zmiany cywilizacyjne.

W13. [14-06] Skrótowy, syntetyczny opis ewolucji polskiego społeczeństwa i jego wartości/tożsamości, gospodarki, ustroju i systemu politycznego oraz obozów politycznych i systemu partyjnego. Które klasy, warstwy i grupy interesu miały decydujący wpływ na politykę społeczną i gospodarczą III RP? Jak ów "mikst wpływów" zmieniał się w ostatnich dekadach?
Hipotetyczne, wariantowe scenariusze przyszłości. Szanse trwania socjopolitycznej struktury „POPiSu”. Ewolucja społeczeństwa, gospodarki i systemu politycznego RP a zmiany geopolityczne, geoekonomiczne i geokulturowe oraz trendy cywilizacyjne (przejście od cywilizacji industrialnej do informacyjnej).

Literatura uzupełniająca przydatna do większości wykładów:
Wojciech Roszkowski, Historia Polski 1914-2015, Warszawa 2017, rozdz. 23-28, s. 453-629
Antoni Dudek, Historia polityczna Polski 1989-2015, Kraków 2016
Antoni Dudek, O dwóch takich, co podzieliły Polskę (wywiad rzeka), Warszawa 2022
Tomasz G. Grosse, Geokultura czyli o związkach geopolityki z kulturą, Kraków 2023
Stulecie polskiej polityki społecznej 1918-2018, Warszawa 2018
Marcin Piątkowski, Europejski lider wzrostu. Polska droga od ekonomicznych peryferii do gospodarki sukcesu, Warszawa 2019 (i wydanie późniejsze)
Marek Rymsza, Od działań osłonowych do programów aktywizujących. Polityka społeczna w Polsce w okresie transformacji, w: Marek Rymsza, Aktywizacja w polityce społecznej. W stronę rekonstrukcji europejskich welfare states?, Wyd. IFiS PAN, Warszawa 2013, s. 205-258
oraz
Rafał Woś, Zimna trzydziestoletnia. Nieautoryzowana biografia polskiego kapitalizmu, Warszawa 2019
Rafał Ziemkiewicz, Wielka Polska, Warszawa 2022

Literaturę uzupełniającą przydatną do wybranych tematów będzie podawana z kilkutygodniowym wyprzedzeniem.
Literatura do tematów 1-3:
Antoni Dudek, Reglamentowana rewolucja. Rozkład dyktatury komunistycznej w Polsce 1988-1990, Kraków 2004
Antoni Dudek, Od Mazowieckiego do Suchockiej. Pierwsze rządy wolnej Polski, Kraków 2019
Tadeusz Kowalik, www.polskatransformacja.pl, Warszawa 2009