Europejskie polityki strukturalne 2103-M-D3EPST

1. Zagadnienia wstępne, kwestie terminologiczne.
Przegląd pojęć: polityka regionalna – polityka strukturalna – polityka spójności gospodarczej, społecznej i terytorialnej – polityka rozwoju – polityki publiczne (polityki wspólnotowe jako „europolityki publiczne” sui generis).

2. Uwarunkowania i czynniki rozwoju
- geograficzne: klimat, położenie, ukształtowanie terenu, dostęp do morza, surowce itp.
- endogeniczne: podłoże historyczno-kulturowe, polityka państwa – oddziaływanie na czynniki „twarde” (technologia, gospodarka) i „miękkie” (kapitał ludzki i społeczny, system rządzenia/ governance)
- egzogeniczne: wpływ procesów dyfuzyjnych, interwencji, presji i oddziaływań międzynarodowych (rola organizacji międzynarodowych, MNCs, innych państw)

3. Dynamika procesów rozwojowych
- postęp, stagnacja i regres, rozwój cykliczny?
- kryteria i wskaźniki rozwoju (PKB pc, HDI, inne miary poziomu rozwoju i jakości życia)
- dysproporcje rozwojowe, doganianie (catching-up, trickle down) czy polaryzacja (teoria zależności)?
- rozwój linearny (ewolucjonizm, teorie modernizacji) czy wieloliniowy?
– rozwój konwergentny czy dywergentny systemowo? (Fukuyama – „koniec historii” vs. Huntington – „zderzenie cywilizacji”)
- path dependence czy path departure?

4. Współczesne wyzwania rozwojowe
- postindustrializm, postfordyzm, społeczeństwo informacyjne, gospodarka oparta na wiedzy (Bell, Toffler – „trzecia fala”), społeczeństwo sieciowe (Castells – „informacjonalizm”),
- kwestie demograficzne: przeludnienie (pułapka maltuzjańska), starzenie się społeczeństw, przemiany rodziny, migracje i integracja imigrantów
- ekologia-klimat-energia (green growth - „zielony rozwój”)
- globalizacja , erozja państwa narodowego, struktura i specyfika „megamarketu”
- kryzys finansowo-gospodarczy po 2008 r. – globalny, europejski i w strefie euro

5. Polityka rozwoju, zarządzanie procesami modernizacyjnymi
- główne siły motoryczne i impulsy: modernizacja odgórna (władza, elity, państwo), oddolna (lud, społeczeństwo obywatelskie), indukowana z zewnątrz (np. „wędrówka idei”, rola OM, europeizacja, Konsensus Waszyngtoński)
- preferowane tempo: gwałtowne (rewolucje, wielkie skoki, Big Bang/ terapie szokowe) i umiarkowane (ewolucja, „modernizacja permanentna”)
- rola państwa, jego relacje z rynkiem , merkantylizm, nacjonalizm gospodarczy, developmental state, WS, enabling state, państwo inwestycji społecznych
- znaczenie strategii, długofalowego planowania strategicznego, programów (w ramach cyklu kształtowania polityk publicznych) oraz konsekwentnej ich realizacji

6. Nierówny rozwój społeczno-gospodarczy w Europie
- rodzaje regionów, unijna klasyfikacja NUTS
- teorie rozwoju regionalnego
- zróżnicowanie poziomów rozwoju społecznego i gospodarczego w Europie ze względu na różne kryteria (w układzie międzyregionalnym i międzynarodowym)

7. Unia Europejska jako międzynarodowy podmiot polityki rozwoju
- szersze tło: wpływ globalnych organizacje międzynarodowych, np. ONZ i jej organizacji/ agend wyspecjalizowanych (MFW, BŚ, WTO, MOP, UNDP itp.), OECD, NGOs, „globalna polityka publiczna”, bilateralne projekty wspierające rozwój za granicą
- UE jako federacja państw narodowych, rządzenie wielopoziomowe (MLG), wpływ na peryferia/ sąsiedzkie otoczenie, pomoc rozwojowa dla krajów trzecich
- specyfika interwencji Unii Europejskiej w państwach członkowskich: instrumenty polityczno-koordynacyjne, prawne i finansowe

8. Geneza, ewolucja i zasady polityki rozwoju UE
- początki polityki regionalnej i strukturalnej
- Delors’a koncepcja polityki spójności (1986)
- tzw. wielka reforma polityki regionalnej z 1988 r., jej podstawowe zasady
- ewolucja programowa: zapisy traktatowe (aktualny Tytuł XVIII nt. spójności w TFUE), cele prorozwojowego wsparcia w kolejnych perspektywach finansowych (1995-1999, 2000-2006, 2007-2013, 2014-2020)
- Strategia Lizbońska (2000) oraz Strategia „Europa 2020” (2010)

9. Narzędzia finansowe polityki rozwoju UE
- 2 fundusze strukturalne: Europejski Fundusz Społeczny (ESF, od 1957/ 1960), Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego (ERDF, od 1975)
- Fundusz Spójności (od 1994)
- Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich (EAFRD),
- Europejski Fundusz Morski i Rybacki (EMFF)
- Inicjatywy Wspólnotowe
- Europejski Bank Inwestycyjny
- Europejski Fundusz Dostosowań do Globalizacji
- pomocowe Mechanizmy Finansowe: EOG, Norweski, Szwajcarski
- Europejska Polityka Sąsiedztwa
- Fundusz Solidarności (pomoc rozwojowa dla krajów trzecich)

10. Dorobek i perspektywy europejskiej polityki rozwoju
- kontrowersje, bilanse, analizy krytyczne
- europejska polityka rozwoju w perspektywie finansowej 2014-2020
- co nowego? podobieństwa i różnice (budżetowe, programowe) w porównaniu z okresem 2007-2013

11. Wyzwania rozwojowe przed Polską
- główne problemy społeczno-gospodarcze i ewolucja priorytetów rozwojowych po 1989 r.
- dynamika zróżnicowań regionalnych w trzech płaszczyznach: Wschód-Zachód, miasto-wieś, metropolie-prowincja
- polskie strategie rozwojowe (rządowe - długookresowa, średniookresowa, sektorowe; samorządowo-regionalne)
- trzy warianty modernizacji po 1989 r. (liberalna, konserwatywna, lewicowa/socjaldemokratyczna) – próba rekonstrukcji

12. Znaczenie polityki spójności UE dla Polski w okresie do roku 2013
- fundusze przedakcesyjne (PHARE, SAPARD, ISPA)
- dotacje unijne i programy operacyjne w 2 okresach po akcesji: 2004-2006, 2007-2013

13. Wsparcie unijne dla modernizacji Polski w latach 2014-2020
- co nowego? jakie programy operacyjne i struktura wydatków?

14. Efektywność polityki spójności UE w Polsce
- spory wokół celowości transferów i kierunków alokacji środków/ finansowania: „twarde” i „miękkie” projekty, dotowanie metropolii czy prowincji („Polski A” czy „Polski B”)?
- empiryczne przykłady dobrych i złych (lepszych i gorszych) projektów dofinansowanych z funduszy europejskich

15. Podsumowanie