Socjotechnika polityczna (przedmiot wspólny dla specjalizacji MP i AZP) 2102-L-D4SOPO-SPEC

1. Prakseologiczne podejście do działania ludzkiego
Prakseologia jako uniwersalna nauka o warunkach sprawności i efektywności działania ludzkiego.
Atrybuty działania i działania społecznego: cel, środki, kalkulacje, określony sposób posłużenia się rozporządzanymi środkami.
Pojęcie efektywności. Syndrom kryteriów efektywności: skuteczność, sprawność działania, użyteczność, jakość i trwałość rezultatów, ekonomiczność (oszczędność, wydajność, opłacalność). Przeciwskuteczność działań. Optymalność decyzji i działań.
Bariery efektywności: ekonomiczne(stan zasobów), organizacyjne, komunikacyjne (kulturowe, mentalne).
Działania techniczne (oddziaływanie na przedmioty, wymagające jedynie opanowania technologii przetwarzania lub wytwarzania) a działania kulturowe, zwłaszcza konwencjonalno-symboliczne (uzależnione w efektach od odpowiedniego zrozumienia i reakcji innych ludzi).
Socjotechnika jako konkretyzacja prakseologii.
2. Technika, psychotechnika, socjotechnika
Status socjotechniki jako „techniki działania społecznego”.
Dosłowne i metaforyczne znaczenie słowa ‘technika’. Technika jako system reguł technologicznych, określających warunki i sposoby wytwarzania, przetwarzania i użytkowania dóbr materialnych – środków produkcji lub środków konsumpcji. Technika jako sprawny (zręczny) sposób działania w jakiejkolwiek dziedzinie oparty na skodyfikowanych regułach i wymaganiach.
Intymny, kameralny i publiczny zasięg oddziaływań. Specyfika oddziaływań w skali mikro- i makrospołecznej (mikroprakseologia, makroprakseologia).
Psychotechnika jako metodyka zindywidualizowanych oddziaływań na psychikę jednostek (procesy poznawcze, emocje, odruchy itd.) oraz na atmosferę w małych zespołach ludzkich.
Socjotechnika jako metodyka zmasowanego i zuniformizowanego oddziaływania na układy społeczne, wielkie wspólnoty i grupy społeczne, kategorie socjalno-demograficzne oraz jednostki w rolach społecznych.
Zespolenie i przeplatanie repertuaru psychotechniki oraz socjotechniki w oddziaływaniach publicznych (np. w retoryce, propagandzie, reklamie).

I. WPŁYW, STEROWANIE, OPÓR
3. Istota i rodzaje wpływu
Relacjonalne ujęcie wpływu – inspiracje fizyczne. Wpływ jako wielkość bilansowa. Różnica sił (potencjałów stron).
Klasyczne definicje wpływu. Wpływ jako oddziaływanie jednostronne lub dwustronne-asymetryczne (przewaga jednej ze stron zwieńczona całkowitą lub częściową realizacją jej celów).
Statyczne pojęcie wpływu: zdolność nakłonienia innych do postępowania (zachowań i czynów) zgodnego z naszą wolą (oczekiwaniami, wymaganiami, zamiarami), do realizacji naszych celów, do posłuchu lub poparcia. Dynamiczne ujęcie wpływu: zdolność spowodowania zmian w cudzych zamiarach, zachowaniach i czynach, ewentualnie również w sposobie myślenia – w wyobrażeniach i dążeniach.
Intencjonalne rozumienie wpływu (oddziaływanie w określonym celu). Wpływ komunikacyjny, w tym „ergatywny” (komunikowanie oczekiwań, wymagań, żądań, nakazów, zakazów). Wyróżniki wpływu społecznego.
Wpływ powierzchowny i doraźny: oddziaływanie na zachowania w przejściowych sytuacjach społecznych. Wpływ głębszy, dalekosiężny i trwały: zdolność spowodowania i utrwalenia zmian w postawach ludzkich.
4. Wpływ jako nacisk (pokonywanie oporu)
Wpływ społeczny jako nacisk (pokonywanie oporu).
Wpływ a władza. Wpływ niewładczy. Władza jako szczególna forma wpływu (zdolność uzyskania posłuchu, możliwość narzucania i egzekwowania woli, wyposażenie w sankcje).
Zróżnicowanie przesłanek wpływu – jako oddziaływania skutecznego.
Pokonywanie (przezwyciężanie) oporu. Skala nacisku: uprzedzanie oporu (oddziaływanie zapobiegawcze); przełamywanie barier, przekształcanie oporu we współdziałanie; rozbrajanie oporu; omijanie lub kanalizowanie (selektywne ukierunkowanie) czyjegoś oporu; tłumienie (dławienie) oporu; łamanie oporu; „łamanie ludzi”.
Wpływ oparty na zrozumieniu i aprobacie; wpływ oparty na przechytrzeniu; wpływ oparty na przymuszeniu; wpływ oparty na „usunięciu przeszkody”.
5. Opór
Analogie między „oporem materii” w działaniach technicznych a oporem w świadomości i aktywności ludzkiej – w sferze psycho- i socjotechniki. Złożoność źródeł i przejawów oporu w postawach ludzi. Przesłanki oporu w kontaktach społecznych: różnice, rozbieżności lub sprzeczność interesów, różnice mentalności, wiedzy, bariery komunikacyjne (niekompatybilność wzorów kulturowych, kompetencji, niejednakowy stopień zrozumienia, nieporozumienia, uprzedzenia negatywne rodzące brak zaufania, niechęć itd.), złe doświadczenia w kontaktach wzajemnych itd. itp.
Czynniki decydujące o szansach oporu lub pokonania oporu: bilans sił i potencjału stron, układ sił, sprawność poszczególnych stron oddziaływania, trwałość powodów do nieodwzajemniania zamiarów i oczekiwań.
Opór bierny i czynny – kryteria rozróżnienia; korekta wyobrażeń potocznych. Błędność utożsamienia wszelkich taktyk przystosowawczych i defensywnych (m.in. różnych form uniku, wykrętu lub obstrukcji) z biernością.
Skala oporu: (1) inercja (opór niezamierzony wynikający z nienawiązania kontaktu, z nienadążania za cudzymi inicjatywami i oddziaływaniami); (2) zaznaczanie dystansu (z powodu nieufności, poczucia obcości itp., z intencją uniknięcia kontaktu i towarzyszących mu zobowiązań); (3) zawoalowana odmowa asekuracyjna (unik) – niewyraźność (zagadkowość) reakcji; dwuznaczność lub wręcz przewrotność zachowań i wypowiedzi; wykręt, jego formy przewrotne; zamaskowana obstrukcja, sabotaż; (4) sprzeciw (ekspresja dezaprobaty, demonstracyjna odmowa poparcia (zdystansowanie lub odcięcie się); protest; czynne przeciwdziałanie – od próby zablokowania po próbę odwrócenia, społecznego wymuszenia zmiany postanowień i rozpoczętych działań.
6. Formy oporu społecznego
Opór społeczny - jego istota, struktura i przejawy.
Żywiołowy opór symultaniczny (zbieżność typowych zachowań zbiorowych) a opór społeczny (świadoma, celowa koordynacja działań opornych).
Typowe formy oporu społecznego: akcje protestacyjne, rewindykacyjne, akty solidarności; ruch oporu (w stosunku do władzy kolonialnej, okupacyjnej); nielegalne i na wpół legalne inicjatywy i organizacje kontestacyjne, alternatywne; obywatelskie nieposłuszeństwo.
Istota obywatelskiego nieposłuszeństwa: zorganizowany opór społeczny w imię dobra publicznego, nadrzędnych zasad moralnych, elementarnych i uniwersalnych praw człowieka; społeczne wymuszanie praworządności w postępowaniu władzy prawowitej; „przywoływanie do porządku” lub „odwoływanie” władzy nieprawowitej lub tracącej mandat społeczny.
7. Sterowanie społeczne
Specyfika sterowania jako wpływu ciągłego polegającego na zaprogramowaniu, kontroli i modyfikacji funkcjonowania obiektu.
Wyróżniki i mechanizm sterowania społecznego.
Specyfika sterowania w walce, w konsolidacji, w rządzeniu.
Kierowanie zewnętrzne i wewnętrzne. Sterowanie "energetyczne" i "informacyjne" (oddziaływanie na sytuację innych, ich byt a oddziaływanie na ich świadomość).
Specyfika sterowania w społeczeństwie masowym – sterowania gospodarką (produkcją, wymianą, podziałem, konsumpcją); sterowania świadomością społeczną i zachowaniami zbiorowymi.
Wyróżniki treści i formy sterowania politycznego.
8. Sterowanie egzystencjalne. Inżynieria społeczna
Sterowanie warunkami egzystencji (istnienia, przetrwania) określonych zbiorowości i układów społecznych. Pośrednie i bezpośrednie formy uzależniania i „warunkowania”.
Władza dyscyplinarna (władza wymuszenia posłuchu, sankcjonowania panującego ładu) a biowładza (władza nad warunkami i możliwością istnienia podmiotów podporządkowanych) – wg koncepcji Michela Foucault.
Inżynieria społeczna. Rodowód i tradycje „inżynieryjnego” podejścia do sterowania procesami społecznymi. Domena wzorców inżynierii: technokratyzm, menadżeryzm, „aparatczykowska” mentalność i styl działania. Granice sterowności układów społecznych. Złożoność sterowania społecznego w porównaniu ze sterowaniem układami technicznymi, urządzeniami mechanicznymi i elektronicznymi: większa nieprzewidywalność i niekontrolowalność obiektów oddziaływań; napięcie między odrębnością a integracją. Popperowska krytyka inżynierii społecznej. Inżynieria totalna oraz selektywna.
9. Sterowanie za pośrednictwem norm społecznych i autorytetu
Normy społeczne jako instrument kontroli i nacisku. Typowa budowa normy: nakaz lub zakaz, ew. uzasadnienie, sankcja. Rodzaje sankcji: sankcje pozytywne (zachęty), sankcje negatywne (zagrożenia oraz zrealizowane dolegliwości i straty. Skuteczność poszczególnych rodzajów sankcji i ich kombinacji.
Rodzaje norm społecznych: obyczajowe, zwyczajowe, moralne, estetyczne, poznawcze, prawne, polityczne. Specyfika i gatunkowa niejednorodność norm politycznych. Typy sankcji charakterystyczne dla poszczególnych rodzajów norm. Normy ideologiczne jako metanormy. Normy prawne jako wyraz i sankcja dla rozmaitych norm społecznych (religijnych, moralnych, obyczajowych, politycznych).
Sterowanie zewnętrzne: Presja wymagań społecznych i opinii społecznej (środowiskowej, publicznej).
Dwojaki charakter sterowania społecznego: przez wymuszenie (podstępem, przymusem lub przemocą) lub przez wzbudzenie pozytywnej motywacji.
Metody wymuszania: Mechanizm nagród i kar; „kija i marchewki”. Wykorzystanie konformizmu grupowego, „instynktu stadnego”, psychologii tłumu.
Dwa źródła pozytywnej motywacji do posłuchu lub poparcia: przekonanie lub siła autorytetu („wiara i posłuch na kredyt”).
Sterowanie zewnętrzne poprzez wykorzystanie autorytetu. Autorytet norm społecznych, instytucji, osobistości publicznych. Podłoże, tytuł do autorytetu, przejawy autorytetu.
Sterowanie wewnętrzne: Siła internalizacji norm i powinności. Sumienie jako czynnik samokontroli. Oddziaływanie sumienia na decyzję o działaniu, przebieg i kontynuację działania, samoocenę z dystansu po zakończeniu lub przerwaniu działania.

II. KOOPERACJA. TYPOLOGIA METOD DZIAŁANIA.
ZWIĄZEK MIĘDZY TYPEM KOOPERACJI
A DOBOREM METOD DZIAŁANIA

10. Typy kooperacji podmiotów polityki
Prakseologiczne pojęcie kooperacji (współdziałania): jednostronnie lub obustronnie zamierzony splot działań, w którym działanie jednego podmiotu wpływa na przebieg i rezultaty działań drugiego podmiotu.
Kooperacja pozytywna, konstruktywna (współpraca) i negatywna (destrukcyjna).
Istota kooperacji pozytywnej: osiąganie własnej i ew. wspólnej korzyści dzięki uzgodnieniu wysiłków, efekt synergii (zwielokrotnienie rezultatów w porównaniu ze sprawnością i wydajnością działania „na własną rękę” lub „wbrew innym”). Przejawy: pomoc, wsparcie w dążeniu do wspólnych celów. Przykłady: opieka, przyjaźń, pomoc, sojusz, solidarność czynna itp.
Formy kooperacji pozytywnej. Różnica między współdziałaniem podmiotów odrębnych a wspólnym działaniem zespołowym lub zbiorowym w ramach złożonego podmiotu zintegrowanego.
Istota kooperacji negatywnej: osiąganie sukcesu i własnej korzyści za cenę niepowodzenia i strat innych podmiotów – współuczestników sytuacji. Przejawy: przeszkadzanie i utrudnianie lub szkodzenie ze względu na sprzeczność interesów i dążeń.
Typy kooperacji negatywnej: współzawodnictwo (rywalizacja, konkurencja), walka, wojna. Różnica w sposobie i skutkach działania – odpowiednio: zwycięstwo dzięki własnej wyższej sprawności (formuła konkursu, wyścigu); dzięki aktywnemu i bezpośredniemu przeszkadzaniu przeciwnikowi, osłabianiu jego sił własnym działaniem, zmniejszaniu jego sprawności i determinacji; korzyść osiągana kosztem destrukcji, działaniom zagrażającym istnieniu wroga.
Względność rozgraniczeń; sytuacje “mieszane” (współpraca w jednej dziedzinie, współzawodnictwo lub walka w innej). Paradoksalne formy kooperacji: pomaganie przez przeszkadzanie (utrudnianie), przeszkadzanie lub szkodzenie za pośrednictwem pomocy.
Czynniki i okoliczności decydujące o charakterze kooperacji: obiektywne podłoże społeczno-ekono–miczne i polityczne (relacja między interesami podmiotów, układ sił, biegunowo-antagonistyczny lub pluralistyczny model stosunków politycznych); archetypy cywilizacyjne i kulturowe (tradycje i wzorce kulturowe współżycia podmiotów odmiennych i niesprzymierzonych); nastawienia subiektywne (wyobrażenia, stereotypy, uprzedzenia, skłonności naturalne i wrodzone lub wpojone).
Typ kooperacji a predyspozycje i preferencje dla określonych metod sterowania.
11. Formy i metody forsowania własnych interesów i woli
„Czyste” metody pokonywania oporu, czyli nacisku: perswazja, manipulacja, przymus, przemoc.
Dwa typy socjotechniki: sterowanie innymi przez ich upodmiotowienie oraz sterowanie oparte na uprzedmiotowieniu. Socjotechnika “miękka” i “twarda” (kryterium: zbliżenie lub konfrontacja).
Cechy charakterystyczne poszczególnych metod sterowania: perswazji, manipulacji, przymusu, przemocy. Formy, techniki i typowe środki oddziaływania; koszty społeczne, koszty energetyczne i moralne dla podmiotu działania.
Różnice i podobieństwa między poszczególnymi metodami sterowania: między perswazją a manipulacją, między przymusem a przemocą, między manipulacją a przymusem itd.
Zastosowanie metod w czystej postaci i w postaci mieszanej (splot elementów perswazji i manipulacji, manipulacji i przemocy itd.). Przykłady metod „kombinowanych”: splot perswazji, sugestii, manipulacji i przymusu w reklamie i propagandzie; terror jako konglomerat podstępu, przymusu i przemocy (w formach fizycznych, psychicznych, rytualnych i symbolicznych); działanie non violence jako zespolenie elementów sugestii, przymusu moralno-psychicznego i podstępu.
Kryteria atrakcyjności i bilans efektywności poszczególnych metod nacisku.
Porównanie metod i analiza ich wzajemnych sprzężeń.
12. Uwarunkowania typów kooperacji i preferencji dla określonych metod działania
Społeczne, kulturowe i ustrojowe ramy współistnienia, współżycia i kooperacji.
Czynniki sprzyjające predyspozycjom do współdziałania lub rywalizacji albo konfrontacji. Ekonomiczne, mentalne i moralne podłoże dążeń do konsensu, sojuszu lub kompromisu, do współzawodnictwa, do walki, do wojny.
Okoliczności forsowania własnych partykularnych interesów i narzucania swojej woli kosztem interesów, bezpieczeństwa i godności innych: sprzeczność interesów; kolizja dążeń; subiektywna konfliktowość – przeciwstawność wartości, symboli, zasad, uprzedzenia i ich konsekwencje: gotowość do działań agresywnych i destrukcyjnych, na szkodę drugiej strony.
Kulturowy i ustrojowy kontekst zjawiska: specyfika sterowania i samosterowania w społeczeństwie otwartym i zamkniętym; w ładzie przedstawień zbiorowych, w porządku monocentrycznym i policentrycznym; w porządku demokratycznym, autorytarnym i totalitarnym.
Korelacja między typami stosunków politycznych, typami kooperacji oraz preferencją dla określonych metod sterowania (nacisku).

III. REPERTUAR JEDNORODNYCH METOD I TECHNIK WPŁYWU

13. Perswazja
Zawężone rozumienie perswazji (w porównaniu z pojęciem szerokim – utożsamieniem perswazji z wszelkim „niesiłowym” wywieraniem wpływu, nakłanianiem).
Istota perswazji (w sensie ścisłym): wywieranie wpływu przez porozumienie z obiektem oddziaływań, zjednywanie ludzi.
Odmiany perswazji: intelektualna i emocjonalna.
Perswazja intelektualna: próba przekonania partnera-oponenta, przez poszerzenie jego wiedzy i wyobraźni rzetelnie przekazaną informacją, zastosowanie argumentacji logicznej, uświadomienie mu własnego (partykularnego) oraz wspólnego interesu w proponowanych rozwiązaniach.
Perswazja emocjonalna: odwoływanie się do uczuć łączących nadawcę i odbiorcę, do zaangażowania emocjonalnego we wspólne dobro, do inteligencji emocjonalnej odbiorcy, a zwłaszcza do jego empatii (zdolności zrozumienia uczuć i intencji nadawcy). Przejawy: prośby, wezwania, apele, retoryka patosu i wzruszeń.
Atrybuty perswazji: oddziaływanie stymulujące podmiotowość odbiorcy, otwarte – uświadamiane przez partnera, zakładające wzajemność (wzajemne zaufanie, życzliwość, nastawienie na zrozumienie intencji, sposobu myślenia, przeżyć i wrażliwości drugiej strony, wymianę informacji) i poddanie się nadawcy kontroli ze strony odbiorcy, dobrowolność poparcia lub posłuchu.
Związek perswazji z dialogiem, negocjacyjnym sposobem uzgadniania stanowisk, kompromisem. Moralne walory i społeczna funkcjonalność metod perswazyjnych.
14. Przymus
Istota przymusu: nakłanianie do posłuchu przez wymuszanie, tzn. zniechęcanie, paraliżowanie lub łamanie oporu grożącymi dolegliwościami lub zastosowaną siłą. Różnica między przymusem a przemocą.
Przymus prawowity a przymus bezprawny (w działaniach samowolnych i przestępczych).
Przymus opiekuńczy – stosowany przez państwo w interesie obywateli, w imię zaspokojenia potrzeb zbiorowych, bezpieczeństwa publicznego i powszechnego, zasad współżycia społecznego; przez instytucje i podmioty procesu wychowania i kształcenia (np. przymusowe szczepienia; przymus leczenia chorób społecznych; powszechny obowiązek szkolny; powszechny obowiązek obrony; powszechne zobowiązania podatkowe; dyscyplina szkolna; kary wychowawcze; kary za wykroczenia drogowe). Przymus opiekuńczy jako przejaw „władzy dyscyplinarnej”. Przejawy przymusu opiekuńczego: zakazy i działania profilaktyczne oraz prewencyjne, działania egzekucyjne, działania represyjne (karne).
Przymus zaborczy – jako narzędzie zawłaszczania dóbr.
Przymus bezpośredni (np. użycie siły w policyjnych akcjach porządkowych i pacyfikacyjnych, egzekucja karno-skarbowa itp.).
Przymus pośredni (zagrożenie dolegliwością, stratą).
Okoliczności przechodzenia od przymusu pośredniego do bezpośredniego. Okoliczności bezwarunkowego zastosowania przymusu bezpośredniego.
Szantaż jako forma przymusu pośredniego. Szantaż emocjonalny. Szantaż ekonomiczny.
Przymus fizyczny, administracyjny, ekonomiczny, moralno-psychiczny.
Dozowanie zagrożeń i dolegliwości w ramach przymusu opiekuńczego.
Dynamika zjawiska: Okoliczności i przejawy przerastania przymusu w przemoc – żywiołowego lub zaplanowanego.
15. Przemoc
Istota przemocy: oddziaływanie destrukcyjne (powodujące trwałe, na ogół nieodwracalne szkody, straty, cierpienia), zagrażające istnieniu danego podmiotu lub układu społecznego – tzn. zakłócające lub paraliżujące jego funkcjonowanie lub powodujące rozkład albo zniszczenie.
Związek przemocy – jako metody oddziaływania – ze zjawiskiem agresji w życiu społecznym.
Okoliczności społeczno-historyczne rodzące zapotrzebowanie na przemoc sprzyjające – stwarzające pokusę i zachętę dla stosowania przemocy.
Przemoc: cel czy środek? Intencje i kalkulacje towarzyszące stosowaniu przemocy. Przemoc reaktywna (odpowiedź na wyzwanie i zagrożenie, odwet); przemoc kompensacyjna (przejaw i konsekwencja agresji frustracyjnej, najczęściej wymierzonej przeciw obiektom zastępczym i przypadkowym); przemoc rywalizacyjna (przejaw patologii gier, współzawodnictwa i konfliktów – „po trupach do celu”); przemoc fetyszystyczna (zaspokajanie samoistnych potrzeb sadystycznych); przemoc instrumentalna (narzędzie osiągania własnych korzyści, stosowane również bez emocji i wyszukiwania racji wyższych); przemoc ideologiczna (ekspresja emocji negatywnych i realizacja celów wynikających np. z ideologii nienawiści rasowej, religijnej lub klasowej).
Funkcje przemocy: przemoc wroga, w tym zaborcza oraz przemoc zastosowana w samoobronie – w celu obezwładnienia i rozbrojenia agresora (przykład: sportowe techniki samoobrony; działania partyzanckie lub operacje armii regularnej w walce narodowowyzwoleńczej bądź w wojnie obronnej).
Cele przemocy zaborczej: podporządkowanie (wyzysk, ucisk, zniewolenie); grabież; trwałe osłabienie przez okaleczenie (przykład: wojny prewencyjne w imię utrzymania hegemonii); unicestwienie (eksterminacja) – polityka pogromów, rzezi i czystek rasowych, etnicznych, religijnych; polityka ludobójstwa.
„Racjonalizacja” przemocy w polityce nazistowskiej i stalinowskiej: zespolenie grabieży, wyzysku i eksterminacji.
Odmiany przemocy wyróżnione ze względu na rodzaj zastosowanej siły destrukcyjnej i rodzaj skutków zagrażających cudzemu bezpieczeństwu: przemoc fizyczna, psychiczna, ekonomiczna. Cechy przemocy fizycznej oraz ekonomicznej (destrukcyjne uderzenie w źródła zasilania układu społecznego, źródła utrzymania określonych grup społecznych lub jednostek).
Przejawy przemocy psychicznej: totalitarna indoktrynacja (pranie mózgów); represywne kampanie propagandowe, w tym rytualne nagonki reżymowe; mobbing w zakładach pracy i szkołach; „fala” w jednostkach wojskowych.
Przemoc symboliczna. Przemoc rytualna.
Spirala przemocy w konfliktach społecznych: istota, czynniki wymuszające eskalację przemocy (destrukcyjną licytację) oraz utrudniające jej przerwanie (perpetuum mobile w konflikcie).
Materialne i moralne koszty stosowania przemocy – koszty ofiary, jak i prześladowcy. Warunki efektywności i ograniczenia efektywności lub w ogóle możliwości stosowania przemocy.

IV. SYNDROMATYCZNE FORMY DZIAŁANIA
(Sploty metod „czystych” gatunkowo)

16. Sugestia – posiłkowa forma wywierania wpływu
Dosłowne znaczenie słowa: podpowiedzi, podszepty, inspirowanie.
Istota sugestii (w znaczeniu socjotechnicznym, a nie medycznym => hipnoza): „naprowadzanie na właściwą drogę” za pośrednictwem bodźców co najwyżej częściowo kontrolowanych przez odbiorcę. Cecha charakterystyczna: sugestywność sygnałów niewyraźnych, niedopowiedzeń itp.
Sugestywność przekazu i samego nadawcy. Podatność odbiorców na sugestię.
Repertuar sposobów i środków sugestii:
Sugestia jawna (dyskretna, powściągliwa lub natrętna) oraz ukryta.
Sugestia bezpośrednia oraz pośrednia (wymowna powściągliwość lub dwuznaczność, zaniechanie, zaznaczenie dystansu, rozmyślna przesada in plus, in minus).
Odmiany sugestii. Sugestia poznawcza (pomoc w myśleniu, podsuwanie informacji, stymulowanie przemyśleń). Sugestia emocjonalno-bodźcowa – wywoływanie określonych wrażeń, skojarzeń, wyobrażeń, przeżyć, nastrojów. Domena komunikacji pozawerbalnej oraz psychologicznych efektów retoryki. Sugestia praktyczna (behawioralna) – inspirowanie konkretnych decyzji, zachowań i działań. Wywoływanie dążeń, uświadamianie oczekiwań, okazji i pokus; podpowiadanie celów; podsuwanie pomysłów i rozwiązań; dyskretne kanalizowanie cudzych działań, usuwanie przeszkód, eksponowanie zachęt.
Intencje i skutki zastosowania: sugestia pomocna oraz złośliwa.
Status sugestii w działaniu politycznym: posiłkowa forma wywierania wpływu (wspierająca podstawowe metody działania lub zastępująca środki działania perswazyjnego, podstępnego, przymusowego, wiolencyjnego).
Sprzężenie sugestii z „czystymi metodami” sterowania. Sugestia perswazyjna. Sugestia podstępna, manipulacyjna (najczęściej „fałszywa”). Sugestia jako wsparcie i oprawa dla przymusu. Sugestia wiolencyjna (agresywna).
17. Terror
Przemoc jako cel sam w sobie a przemoc jako narzędzie osiągania celów właściwych.
Terror jako szczególna – wyjątkowo brutalna, demonstracyjna i „wszechogarniająca” – forma przemocy Zasadnicza funkcja terroru: łamanie oporu przez zastraszenie; wymuszanie posłuchu... przez zastosowanie przemocy. Terroryzowanie społeczeństwa i własnych zwolenników sprzężone z eliminacją przeciwników.
Socjotechniczny status terroru: konglomerat podstępu, przymusu i przemocy. Manipulatorskie elementy terroru: sztuczne sterowanie selekcją społeczną, paraliżowanie podmiotowości grup i jednostek podlegających władzy nad życiem i śmiercią.
Terror wywrotowy ugrupowań ekstremistycznych – radykalnych społecznie, separatystycznych, fundamentalistycznych,. Terror państwowy – rewolucyjny, kontrrewolucyjny (np. szwadrony śmierci, pacyfikacyjna eskalacja przemocy), okupacyjny.
Funkcje terroru: pragmatyczne (w walce z przeciwnikami, w walce o zdobycie i utrwalenie władzy, w wymuszaniu posłuchu, w realizacji praktycznych celów w rządzeniu) oraz ideologiczne (rytualne).
Granice efektywności terroru. Koszty zastosowania terroru: koszty własne działającego, koszty ponoszone przez ofiary oraz koszty społeczne.
18. Terroryzm
Terroryzm jako „manipulacja lękiem”, sugestywna mieszanka przymusu, podstępu i przemocy.
Związek terroryzmu z ekstremizmem ideologiczno–politycznym (ultraradykalizm prawicowy i lewacki, fundamentalizm religijny, szowinizm narodowy, wojujący „podziemny” rasizm itp.). Odmiany ugrupowań terrorystycznych: wywrotowe, rewolucyjne, narodowowyzwoleńcze, separatystyczne.
Typowy repertuar działań terrorystycznych: spektakularne zamachy, działania skrytobójcze, akcje wymuszenia (np. wzięcie zakładników, szantaż zagrożeniami ekologicznymi itp.).
Przesłanki i ograniczenia efektywności akcji terrorystycznych.
Status przemocy w działalności terrorystycznej: Przemoc ideologiczna? Fetyszystyczna? Instrumentalna?
Terrorysta: bojownik, gangster czy dewiant? Spory ideologiczne, nadużycia propagandowe i dylematy etyczne w ocenie motywacji działalności i intencji konkretnych działań.
19. Socjotechnika “non violence”
Istota oddziaływania non violence - nieperswazyjnego, niemanipulacyjnego i pozbawionego elementów przemocy: wywieranie nacisku (i wręcz przymusu) psychologiczno-moralnego.
Związek socjotechniki non violence z doktryną i praktyką obywatelskiego nieposłuszeństwa.
Dwojakie zastosowanie tej socjotechniki: w kierowaniu opartym na autorytecie (lub w życzliwym nacisku o intencjach opiekuńczych nie wspartym autorytetem) oraz w rozmaitych okolicznościach oporu, sprzeciwu i protestu społecznego, samoobrony zbiorowości upośledzonych i zagrożonych w swej egzystencji (sztuka przetrwania). Opór społeczny (protest i przeciwdziałanie) w warunkach ekstremalnych: ucisku narodowego i kolonialnego, represywnego i uzurpatorskiego systemu rządów. Zbrojne i niezbrojne formy ruchu oporu.
Zastosowanie (i nadużycie) metod oporu społecznego w żywiołowym lobbingu na rzecz interesów partykularnych w porządku demokratycznym.
Pokonywanie silniejszych (mających przewagę fizyczną, militarną, ekonomiczną itd.) siłą wartości. Schemat literacki: Kreon i Antygona.
Non violence jako splot nacisku perswazyjno-sugestyjnego, podstępnego i przymusowego, z dominantą przymusu moralno-psychicznego.
Korekta stereotypu: wyrzeczenie się i potępienie przemocy fizycznej w obronie i w walce o prawa, rezygnacja z odwetu; natomiast zastosowanie elementów przymusu fizycznego (np. w pikietach, blokadach) oraz przemocy psychicznej i symbolicznej (np. w bojkocie, ataku przeciw symbolom).
Strategiczne i taktyczne założenia socjotechniki non violence: Odmowa posłuchu + izolacja + podważenie morale i dezintegracja podmiotu władzy (dominacji, panowania) => od unieważnienia decyzji, działań i rozwiązań wywołujących sprzeciw społeczny, poprzez delegitymizację, zakwestionowanie stosunku władzy, podważenie przewagi, aż po rozbrojenie pierwotnie silniejszego prześladowcy.
Przesłanki skuteczności (co jest siłą słabszych i bezbronnych; granice siły i “pięty achillesowe” podmiotów stosujących przemoc).
Repertuar form bojkotu, protestu i przymusu moralno-psychicznego w aktach i trwałych ruchach kontestacji, rewindykacji, emancypacji społecznej. Analiza prototypów historycznych (Gandhi, Martin Luther King) i przykładów współczesnych.