Socjotechnika polityczna 2102-L-D3SOPO

1 - 2. Prakseologiczne podejście do działania ludzkiego

Prakseologia jako uniwersalna nauka o warunkach sprawności i efektywności działania ludzkiego. Atrybuty działania i działania społecznego: cel, środki, kalkulacje, określony sposób posłużenia się rozporządzanymi środkami.
Pojęcie efektywności. Syndrom kryteriów efektywności: skuteczność, sprawność działania, użyteczność, jakość i trwałość rezultatów, ekonomiczność (oszczędność, wydajność, opłacalność). Przeciwskuteczność działań.

Optymalność decyzji i działań. Bariery efektywności: ekonomiczne(stan zasobów), organizacyjne, komunikacyjne (kulturowe, mentalne).
Działania techniczne (oddziaływanie na przedmioty, wymagające jedynie opanowania technologii przetwarzania lub wytwarzania) a działania kulturowe, zwłaszcza konwencjonalno-symboliczne (uzależnione w efektach od odpowiedniego zrozumienia i reakcji innych ludzi).

Socjotechnika jako konkretyzacja prakseologii.

3-4. Technika, psychotechnika, socjotechnika

Status socjotechniki jako „techniki działania społecznego”. Dosłowne i metaforyczne znaczenie słowa ‘technika’. Technika jako system reguł technologicznych, określających warunki i sposoby wytwarzania, przetwarzania i użytkowania dóbr materialnych – środków produkcji lub środków konsumpcji. Technika jako sprawny (zręczny) sposób działania w jakiejkolwiek dziedzinie oparty na skodyfikowanych regułach i wymaganiach.
Intymny, kameralny i publiczny zasięg oddziaływań. Specyfika oddziaływań w skali mikro- i makrospołecznej (mikroprakseologia, makroprakseologia).
Psychotechnika jako metodyka zindywidualizowanych oddziaływań na psychikę jednostek (procesy poznawcze, emocje, odruchy itd.) oraz na atmosferę w małych zespołach ludzkich.
Socjotechnika jako metodyka zmasowanego i zuniformizowanego oddziaływania na układy społeczne, wielkie wspólnoty i grupy społeczne, kategorie socjalno-demograficzne oraz jednostki w rolach społecznych.
Zespolenie i przeplatanie repertuaru psychotechniki oraz socjotechniki w oddziaływaniach publicznych (np. w retoryce, propagandzie, reklamie).

5-6. Istota i rodzaje wpływu

Relacjonalne ujęcie wpływu – inspiracje fizyczne. Wpływ jako wielkość bilansowa. Różnica sił (potencjałów stron).
Klasyczne definicje wpływu. Wpływ jako oddziaływanie jednostronne lub dwustronneasymetryczne (przewaga jednej ze stron zwieńczona całkowitą lub częściową realizacją jej celów).
Statyczne pojęcie wpływu: zdolność nakłonienia innych do postępowania (zachowań i czynów) zgodnego z naszą wolą (oczekiwaniami, wymaganiami, zamiarami), do realizacji naszych celów, do posłuchu lub poparcia. Dynamiczne ujęcie wpływu: zdolność spowodowania zmian w cudzych zamiarach, zachowaniach i czynach, ewentualnie również w sposobie myślenia – w wyobrażeniach i dążeniach.
Intencjonalne rozumienie wpływu (oddziaływanie w określonym celu). Wpływ komunikacyjny, w tym „ergatywny” (komunikowanie oczekiwań, wymagań, żądań, nakazów, zakazów).
Wyróżniki wpływu społecznego.
Wpływ powierzchowny i doraźny: oddziaływanie na zachowania w przejściowych sytuacjach społecznych. Wpływ głębszy, dalekosiężny i trwały: zdolność spowodowania i utrwalenia zmian w postawach ludzkich.

7. Wpływ jako nacisk (pokonywanie oporu)

Wpływ społeczny jako nacisk (pokonywanie oporu).
Wpływ a władza. Wpływ niewładczy. Władza jako szczególna forma wpływu (zdolność uzyskania
posłuchu, możliwość narzucania i egzekwowania woli, wyposażenie w sankcje).
Zróżnicowanie przesłanek wpływu – jako oddziaływania skutecznego.
Pokonywanie (przezwyciężanie) oporu. Skala nacisku: uprzedzanie oporu (oddziaływanie
zapobiegawcze); przełamywanie barier, przekształcanie oporu we współdziałanie; rozbrajanie oporu;omijanie lub kanalizowanie (selektywne ukierunkowanie) czyjegoś oporu; tłumienie (dławienie) oporu; łamanie oporu; „łamanie ludzi”.
Wpływ oparty na zrozumieniu i aprobacie; wpływ oparty na przechytrzeniu; wpływ oparty na przymuszeniu; wpływ oparty na „usunięciu przeszkody”.

8-9. Opór

Analogie między „oporem materii” w działaniach technicznych a oporem w świadomości i aktywności ludzkiej – w sferze psycho- i socjotechniki. Złożoność źródeł i przejawów oporu w postawach
ludzi.
Przesłanki oporu w kontaktach społecznych: różnice, rozbieżności lub sprzeczność interesów, różnice mentalności, wiedzy, bariery komunikacyjne (niekompatybilność wzorów kulturowych, kompetencji, niejednakowy stopień zrozumienia, nieporozumienia, uprzedzenia negatywne rodzące brak
zaufania, niechęć itd.), złe doświadczenia w kontaktach wzajemnych itd. itp.
Czynniki decydujące o szansach oporu lub pokonania oporu: bilans sił i potencjału stron, układ sił, sprawność poszczególnych stron oddziaływania, trwałość powodów do nieodwzajemniania zamiarów i oczekiwań.
Opór bierny i czynny – kryteria rozróżnienia; korekta wyobrażeń potocznych. Błędność utożsamienia wszelkich taktyk przystosowawczych i defensywnych (m.in. różnych form uniku, wykrętu lub
obstrukcji) z biernością.
Skala oporu:
(1) inercja (opór niezamierzony wynikający z nienawiązania kontaktu, z nienadążania za cudzymi inicjatywami i oddziaływaniami);
(2) zaznaczanie dystansu (z powodu nieufności, poczucia obcości itp., z intencją uniknięcia kontaktu i towarzyszących mu zobowiązań);
(3) zawoalowana odmowa asekuracyjna (unik) – niewyraźność (zagadkowość) reakcji; dwuznaczność lub wręcz przewrotność zachowań i wypowiedzi; wykręt, jego formy przewrotne; zamaskowana obstrukcja,
sabotaż;
(4) sprzeciw (ekspresja dezaprobaty, demonstracyjna odmowa poparcia (zdystansowanie lub odcięcie się); protest; czynne przeciwdziałanie – od próby zablokowania po próbę odwrócenia, społecznego wymuszenia zmiany postanowień i rozpoczętych działań.

10. Formy oporu społecznego

Opór społeczny - jego istota, struktura i przejawy.
Żywiołowy opór symultaniczny (zbieżność typowych zachowań zbiorowych) a opór społeczny
(świadoma, celowa koordynacja działań opornych).
Typowe formy oporu społecznego: akcje protestacyjne, rewindykacyjne, akty solidarności; ruch
oporu (w stosunku do władzy kolonialnej, okupacyjnej); nielegalne i na wpół legalne inicjatywy i organizacje kontestacyjne, alternatywne; obywatelskie nieposłuszeństwo.
Istota obywatelskiego nieposłuszeństwa: zorganizowany opór społeczny w imię dobra publicznego,
nadrzędnych zasad moralnych, elementarnych i uniwersalnych praw człowieka; społeczne wymuszanie praworządności w postępowaniu władzy prawowitej; „przywoływanie do porządku” lub „odwoływanie” władzy nieprawowitej lub tracącej mandat społeczny.

11. Sterowanie społeczne
Specyfika sterowania jako wpływu ciągłego polegającego na zaprogramowaniu, kontroli i modyfikacji funkcjonowania obiektu.
Wyróżniki i mechanizm sterowania społecznego.
Specyfika sterowania w walce, w konsolidacji, w rządzeniu.
Kierowanie zewnętrzne i wewnętrzne. Sterowanie "energetyczne" i "informacyjne" (oddziaływanie
na sytuację innych, ich byt a oddziaływanie na ich świadomość).
Specyfika sterowania w społeczeństwie masowym – sterowania gospodarką (produkcją, wymianą,
podziałem, konsumpcją); sterowania świadomością społeczną i zachowaniami zbiorowymi.
Wyróżniki treści i formy sterowania politycznego.

12-13. Sterowanie egzystencjalne. Inżynieria społeczna

Sterowanie warunkami egzystencji (istnienia, przetrwania) określonych zbiorowości i układów
społecznych. Pośrednie i bezpośrednie formy uzależniania i „warunkowania”.
Władza dyscyplinarna (władza wymuszenia posłuchu, sankcjonowania panującego ładu) a biowładza (władza nad warunkami i możliwością istnienia podmiotów podporządkowanych) – wg koncepcji Michela Foucault.
Inżynieria społeczna. Rodowód i tradycje „inżynieryjnego” podejścia do sterowania procesami społecznymi.
Domena wzorców inżynierii: technokratyzm, menadżeryzm, „aparatczykowska” mentalność i styl działania. Granice sterowności układów społecznych. Złożoność sterowania społecznego
w porównaniu ze sterowaniem układami technicznymi, urządzeniami mechanicznymi i elektronicznymi: większa nieprzewidywalność i niekontrolowalność obiektów oddziaływań; napięcie między
odrębnością a integracją. Popperowska krytyka inżynierii społecznej. Inżynieria totalna oraz selektywna.

14-15. Sterowanie za pośrednictwem norm społecznych i autorytetu

Normy społeczne jako instrument kontroli i nacisku. Typowa budowa normy: nakaz lub zakaz, ew. uzasadnienie, sankcja. Rodzaje sankcji: sankcje pozytywne (zachęty), sankcje negatywne (zagrożenia
oraz zrealizowane dolegliwości i straty. Skuteczność poszczególnych rodzajów sankcji i ich kombinacji.
Rodzaje norm społecznych: obyczajowe, zwyczajowe, moralne, estetyczne, poznawcze, prawne,
polityczne. Specyfika i gatunkowa niejednorodność norm politycznych. Typy sankcji charakterystyczne dla poszczególnych rodzajów norm. Normy ideologiczne jako metanormy. Normy prawne jako
wyraz i sankcja dla rozmaitych norm społecznych (religijnych, moralnych, obyczajowych, politycznych).

Sterowanie zewnętrzne: Presja wymagań społecznych i opinii społecznej (środowiskowej, publicznej).
Dwojaki charakter sterowania społecznego: przez wymuszenie (podstępem, przymusem lub przemocą) lub przez wzbudzenie pozytywnej motywacji.
Metody wymuszania: Mechanizm nagród i kar; „kija i marchewki”. Wykorzystanie konformizmu grupowego, „instynktu stadnego”, psychologii tłumu.
Dwa źródła pozytywnej motywacji do posłuchu lub poparcia: przekonanie lub siła autorytetu („wiara i posłuch na kredyt”).
Sterowanie zewnętrzne poprzez wykorzystanie autorytetu. Autorytet norm społecznych, instytucji,
osobistości publicznych. Podłoże, tytuł do autorytetu, przejawy autorytetu.
Sterowanie wewnętrzne: Siła internalizacji norm i powinności. Sumienie jako czynnik samokontroli. Oddziaływanie sumienia na decyzję o działaniu, przebieg i kontynuację działania, samoocenę z dystansu po zakończeniu lub przerwaniu działania.