Metody i techniki badań życia społecznego 2102-L-D3MTBZ-SiP
Podstawowym celem jest przekazanie uczestnikom kursu elementarnej, usystematyzowanej wiedzy dotyczącej metod i technik badań życia społecznego. Podczas zajęć student przyswoi podstawy wiedzy na temat metod i technik badań empirycznych wykorzystywanych w naukach społecznych. Student nabędzie niezbędne, elementarne kompetencje w zakresie doboru właściwej techniki badania do problemu badawczego, umiejętność właściwego planowania i projektowania procesu badawczego w aspekcie merytorycznym, organizacyjnym i ekonomicznym. Dodatkowo student będzie potrafił projektować w podstawowym zakresie badania ilościowe i jakościowe oraz będzie potrafił poddać eksploracji dane wtórne. W ramach kursu student nabędzie elementarną wiedzę w zakresie prezentowania projektów badawczych oraz interpretacji wyników badań.
Tematyka zajęć została podzielona na dwa moduły.
W ramach pierwszego omawiane są teoretyczne aspekty metod i technik badań społecznych w odniesieniu do takich zagadnień jak modele teoretyczne zjawisk i procesów społecznych, pojęcie problemu naukowego i hipotezy naukowej, weryfikacja hipotez, cechy i funkcje języka naukowego, dobór wskaźników w badaniach, pomiar w nauce, typy skal oraz wskaźników, teoria wiedzy źródłowej oraz pozaźródłowej, metody doboru próby w badaniach empirycznych, uogólnianie wyników badań społecznych, problem reprezentatywności badań społecznych, rodzaje badań i przygotowanie narzędzia badawczego, analiza i prezentacja danych z badań oraz zakłócenia procesu poznawczego.
W ramach drugiego modułu studenci przygotowują oraz prezentują w podziale na grupy projekty badawcze w odniesieniu do wskazanego problemu społecznego.
W trakcie zajęć prezentowane są w formie multimedialnej wybrane studia przypadków, które obrazują w sposób praktyczny analizowane zagadnienia.
1. O znaczeniu teorii
Co to jest teoria? Czym teoria naukowa różni się od interpretacji ex post factum i generalizacji empirycznych? Warunki konieczne prawa nauki. Modele teoretyczne zjawisk i procesów społecznych. Znaczenie teorii dla badań empirycznych.
• R. K. Merton, O znaczeniu teorii socjologicznej dla badań empirycznych, w: Metody analizy socjologicznej. Wybór tekstów pod red. A. Sułka, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego 1986, s. 11-28 lub w: R.K. Merton, Teoria socjologiczna i struktura społeczna , PWN, Warszawa, s. 153-168.
• S. Nowak, Metodologia badań społecznych, PWN, Warszawa 1985, rozdz. Modele teoretyczne zjawisk i procesów społecznych, s. 443-447.
---
• E. Babbie, Badania społeczne w praktyce, PWN, Warszawa 2004, Rozdział 1. Działalność badawcza człowieka a nauka, podpunkty: Teoria zamiast filozofii czy wiary, Prawidłowości społeczne, Zbiorowości zamiast jednostek, s. 36-40 lub /do wyboru/: E. Babbie, Podstawy badań społecznych, PWN, Warszawa 2009, (tytuły j.w.), s. 28-32.
• P. Abell, Modele w socjologii, PWN, Warszawa 1975.
2. Hipotezy naukowe i ich weryfikacja
Pojęcie problemu naukowego i hipotezy naukowej. Weryfikacja hipotez. Indukcjonizm vs. dedukcjonizm w sporze o uzasadnialność praw nauki. Indukcja enumeracyjna niezupełna. Indukcja eliminacyjna. Kanony indukcji eliminacyjnej J.S. Milla. Dedukcjonizm (hipotetyzm).
• R. A. Podgórski, Metodologia badań socjologicznych. Kompendium wiedzy metodologicznej dla studentów, Oficyna Wydawnicza Branta, Bydgoszcz-Olsztyn 2007, Rozdział 5. Problemy naukowe (fragment), podrozdziały: 5.1. Budowanie problemów naukowych, 5.4. Impostacja logiczna, 5.8. Sformułowanie problemu badawczego, Rozdział 6. Hipotezy naukowe (fragment), s. 83-90, 101-104, 120-123, 126-132.
• S. Nowak, Metodologia badań społecznych, PWN, Warszawa 2008, Rozdział 5. Uzasadnianie twierdzeń. Empiryczna weryfikacja hipotez, pkt. 8, 9, s. 311-327 lub /do wyboru/: J.S. Mill, System logiki dedukcyjnej i indukcyjnej, PWN, Warszawa 1962, t. I, O czterech metodach badania eksperymentalnego (Kanony Milla), s. 600–621 (http://www.tezeusz.pl/cms/tz/index.php?id=1273).
---
• E. Babbie, Badania społeczne w praktyce, PWN, Warszawa 2004, Rozdział 1. Działalność badawcza człowieka a nauka, podpunkty: Wyjaśnienia idiograficzne i nomotetyczne, Teoria indukcyjna i dedukcyjna, Dane jakościowe i ilościowe, Rozdział 2. Paradygmaty, teoria i badania społeczne, podrozdziały: Elementy teorii społecznej, Powrót do dwóch systemów logicznych, Budowa teorii dedukcyjnej, Budowa teorii indukcyjnej, Związki między teorią a badaniami, s. 45-50, 66-81 lub /do wyboru/: E. Babbie, Podstawy badań społecznych, PWN, Warszawa 2009, (tytuły j.w.), s. 36-41, 58-73.
• H. Buczyńska – Garewicz, Koło wiedeńskie, Comer. Toruń 1993.
• J. G. Kemeny, Nauka w oczach filozofa, PWN, Warszawa 1967, cz. II Nauka, rozdz. 5 Metoda.
• T. S. Kuhn, Struktura rewolucji naukowych, PWN, Warszawa 1968, s. 87-100 oraz 167–236.
3. Cechy i funkcje języka naukowego
Nauka bez definicji? Funkcje języka nauki. Język jako bariera poznania naukowego. Problemy języka nauki. Cechy języka naukowego. Sens empiryczny pojęć. Objaśnienia terminów: nazwa, pojęcie, desygnat, denotacja, zakres, konotacja, treść pełna, charakterystyczna, konstytutywna, konsekutywna. Definicje realne i nominalne. Błędy w rozumowaniu.
• K. Ajdukiewicz, Logika pragmatyczna, PWN, Warszawa 1965, Rozdział IIIA. Zakres nazw (pkt. 11, 12), Rozdział IIIB. Treść nazw (całość), Rozdział IV. Wieloznaczność wyrażeń i wadliwość znaczeń (całość), Rozdział V. Definicja (całość), s. 40-42, 50-85.
• S. Ossowski, Dzieła tom IV, PWN, Warszawa 1967, Rozdział. Postulaty odpowiedzialności naukowej, Rozdział. Język nauk społecznych na tle zagadnień kultury lub /do wyboru/: S. Ossowski, O osobliwościach nauk społecznych, PWN, Warszawa 2001, Język nauk społecznych na tle zagadnień teorii kultury, s. 186-188.
---
• B.L. Whorf, Język, myśl, rzeczywistość, Wydawnictwo KR, Warszawa 2002, eseje: Nauka a językoznawstwo, Językoznawstwo jako nauka ścisła, Język i logika, Język, umysł i rzeczywistość, s. 279-361.
• S. Andreski, Nauki społeczne jako czary: dymna zasłona żargonu, [w:] Czy kryzys socjologii?, Czytelnik, Warszawa 1977, s. 87-101 (do akapitu), 122 (od akapitu) - 126.
4. Język badacza i język badania. Dobór wskaźników w badaniach
Perspektywa obserwacyjna a perspektywa rozumiejąca. Dwuznaczność terminu rozumieć. Zmienna. Typy zmiennych. Klasyfikacje i typologie. Problemy definiowania pojęć i dobór wskaźników w badaniach. Typy wskaźników.
• S. Nowak, Metodologia badań społecznych, PWN, Warszawa 2008, Rozdział 2. Zjawiska społeczne i odpowiadające im pojęcia, pkt. 2, 3, 4, Rozdział 3. Definiowanie pojęć i dobór wskaźników w badaniach, pkt. 9, 10, 11, 12, s. 65-80, 152-177.
• E. Babbie, Badania społeczne w praktyce, PWN, Warszawa 2004, Rozdział 5. Konceptualizacja, operacjonalizacja i pomiar, podrozdział: Konceptualizacja (fragment), s. 144-151 lub /do wyboru/: E.Babbie, Podstawy badań społecznych, PWN, Warszawa 2009, (tytuły j.w.), s. 146-149.
---
• B. Gębski, Wprowadzenie do metod badań społecznych. Problemy konstruowania modeli jakościowych badanych zjawisk, Wyższa Szkoła Pedagogiczna Towarzystwa Wiedzy Powszechnej w Warszawie, Warszawa 2008, podrozdziały: 3.6.1 Definicja zmiennej w naukach społecznych, 3.6.2. Pojęcie wskaźnika w naukach społecznych, s. 83-87.
5-6. Pomiar w nauce i typy skal
Wskaźnikowanie. Postawy, skale do badania postaw Guttmana, Likerta, Thurstone΄a, szacunkowe, rangowe, dyferencjał semantyczny, drabinka Cantrila, skala dystansu Bogardusa.
• R. Mayntz, K. Holm, P. Hübner, Wprowadzenie do metod socjologii empirycznej, PWN 1985, rozdz. II Pomiar, s. 42 - 86.
• S. Mika, Psychologia społeczna, PWN 1981, r. III Postawy.
---
• G. Babiński, Pomiar w naukach społecznych. Problemy ogólne i zasady budowy skal, w: Badania empiryczne w socjologii. Wybór tekstów, opr. M. Malikowski, M. Niezgoda, WSSG Tyczyn, Tyczyn 1997, T. 1, s. 273-300.
• E. Babbie, Badania społeczne w praktyce, PWN, Warszawa 2004, Rozdział 6. Indeksy, skale i typologie, podrozdział: Wprowadzenie, Indeksy a skale, Budowa indeksu, s. 178-195 lub /do wyboru/: E. Babbie, Podstawy badań społecznych, PWN, Warszawa 2009, (tytuły j.w.), s. 196-202.
• S. Feldman, Wartości, ideologia i strukturyzacja postaw politycznych, [w:] Psychologia polityczna, D.O. Sears, L. Huddy, R. Jervis (red.), Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2008, s. 435-461.
7. Teoria wiedzy źródłowej i pozaźródłowej
Pojęcie źródła w naukach społecznych. Rodzaje źródeł. Teoria wiedzy źródłowej i pozaźródłowej. Ocena źródeł: krytyka wewnętrzna i zewnętrzna źródła.
• J. Garlicki, Socjologiczny wymiar studiów europejskich, [w:] Studia europejskie. Zagadnienia metodologiczne, K.A. Wojtaszczyk, W. Jakubowski (red.), Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne, Warszawa 2010, s. 107–110.
• A. J. Chodubski, Wstęp do badań politologicznych, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 2008, Rozdział 8. Wiedza źródłowa, s. 103-113.
• J. R. Sielezin, Badania źródłoznawcze w politologii. Wybrane zagadnienia metodologiczne, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2010, Rozdział IV. Krytyka źródeł historycznych, s. 68-88.
8. Warsztaty źródłoznawcze: prezentacje studentów
Warsztaty: praktyczne metody wyszukiwania i ewaluacji materiałów źródłowych (prezentacje studentów).
9. Metody doboru próby w badaniach empirycznych. Uogólnianie wyników badań społecznych i problem reprezentatywności badań społecznych
Zbiorowość generalna /populacja/ a zbiorowość badana /próba/. Dobór prób: probabilistyczny i nieprobabilistyczny. Metody losowania: proste, systematyczne, warstwowe, grupowe. Dobór warstwowy proporcjonalny, równoliczny i optymalny. Inne metody doboru: celowe, kwotowe. Różne rozumienie pojęcia reprezentatywności.
• R. Mayntz, K. Holm, P. Hübner, Wprowadzenie do metod socjologii empirycznej, PWN 1985, r. III, s. 87-110.
• H. Blalock, Statystyka dla socjologów, Warszawa 1971, rozdz. 22, s. 440 -462.
• J. Garlicki, Badania przedpromocyjne i skuteczność promocji, Warszawa 1996, s. 104-111.
---
• A. Kubiak, I. Przybyłowska, O trudnościach w formułowaniu sondażowych prognoz przedwyborczych, [w:] Analizy i próby technik badawczych w socjologii, t. X, IFiS PAN, Warszawa 2001, s. 242–254.
10-11. Rodzaje badań i przygotowanie narzędzia badawczego
Badania pierwotne i wtórne. Badania jakościowe i ilościowe. Ankiety i wywiady kwestionariuszowe. Etapy postępowania badawczego. Tworzenie narzędzia badawczego. Reguły poprawnego formułowania pytań kwestionariuszowych.
• J. Garlicki, Badania przedpromocyjne i skuteczność promocji, Warszawa 1996, s. 87-103.
• G. Babiński, Etapy procesu badawczego, w: Badania empiryczne w socjologii. Wybór tekstów, opr. M. Malikowski, M. Niezgoda, WSSG Tyczyn, Tyczyn 1997, T. 1, s. 300-314.
---
• K. Lutyńska, Wywiad kwestionariuszowy, Wrocław 1984, r. Przygotowanie i sprawdzanie narzędzia badawczego, s. 133-155.
• J. Koniarek, Reguły poprawnego formułowania pytań kwestionariuszowych, w: Wywiad kwestionariuszowy. Analizy teoretyczne i badania empiryczne, (red.) K. Lutyńska, A. P. Wejland, Ossolineum, Wrocław 1983, s. 147-163.
12. Warsztaty badawcze: prezentacje projektów badań ilościowych i jakościowych
Prezentacja przygotowanych przez zespoły projektów badawczych. Dyskusja nad przedstawionymi projektami badawczymi.
13. Analiza i prezentacja danych z badań ilościowych i jakościowych
Sposoby analizy danych z badań ilościowych i jakościowych. Zasady prezentowania danych z badań empirycznych. Formy raportów z badań. Typowe błędy popełniane przy analizie danych z badań ilościowych i jakościowych.
• E. Babbie, Badania społeczne w praktyce, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2004, Rozdział 13. Analiza danych jakościowych, Rozdział 15. Podstawy analizy ilościowej, s. 399-423, 438-458.
• R. Mayntz, K. Holm, P. Hübner, Wprowadzenie do metod socjologii empirycznej, Wydawnictwo Naukowe PWN 1985, Rozdział 10. Opracowanie i analiza danych, s. 240-252.
14. Zakłócenia procesu poznawczego. Etyka w badaniach społecznych. Błędy i stronniczość w badaniach empirycznych
Kwestia świadomości metodologicznej badacza. Komunikacja badacza z badanymi i zniekształcenia przekazu. Wartościowanie a obiektywność. Stronniczy wpływ: badaczy, zleceniodawców, kwestionariusza, ankieterów. Konformizujący wpływ wartości i opinii dominujących. Odpowiedzialność naukowa.
• E. Babbie, Badania społeczne w praktyce, PWN, Warszawa 2004, Rozdział 18. Etyka i polityka w badaniach społecznych, podrozdział: Polityczne aspekty badań społecznych, s. 527–534 lub /do wyboru/: E. Babbie, Podstawy badań społecznych, PWN, Warszawa 2009, (tytuły j.w.), s. 99-100.
• R. Dyoniziak, Sondaże a manipulowanie społeczeństwem, Wydawnictwo Universitas, Toruń 2004, s. 45-70.
15. Problem określania poglądów dotyczących kwestii społecznych na potrzeby badań empirycznych. Autoidentyfikacja i typologia poglądów społecznych – test IDEALOG
Rodzaj przedmiotu
Tryb prowadzenia
Założenia (opisowo)
Efekty kształcenia
WIEDZA
EK1 – Zna podstawowe kierunki badań społecznych (W09).
UMIEJĘTNOŚCI
EK2 - Potrafi wykorzystać wiedzę teoretyczną z zakresu nauk społecznych w celu analizowania i interpretowania istotnych zjawisk i procesów społecznych (U03).
EK3 - Potrafi posługiwać się podstawowymi ujęciami teoretycznymi oraz wykorzystywać metody i techniki badawcze w celu diagnozowania i prognozowania różnorodnych zjawisk społecznych (U05).
EK4 - Potrafi samodzielnie zdobywać wiedzę i rozwijać swoje profesjonalne umiejętności, korzystając z różnych źródeł (w języku rodzimy) i nowoczesnych technologii (ICT) (U08).
EK5 - Posiada umiejętność prezentowania własnych pomysłów, uzasadniać je oraz konfrontować z poglądami innych studentów i różnych autorów (U09).
EK6 - Ma umiejętność gromadzenia, hierarchizowania, przetwarzania informacji dotyczących zagadnień szczegółowych z wykorzystaniem podstawowych ujęć teoretycznych oraz różnych źródeł (U11).
KOMPETENCJE
EK7 - Ma potrzebę dalszego uzupełniania wiedzy oraz doskonalenia i poszerzania umiejętności (K07).
Kryteria oceniania
Ocena końcowa z przedmiotu jest wypadkową: obecności studenta na zajęciach, obserwacji i ewaluacji intensywności i jakości aktywności studenta podczas konwersatorium, oceny projektów omawianych w trakcie zajęć oraz wyników zaliczenia końcowego.
Metody oceny pracy studenta/ Udział w ocenie końcowej
1. Ocena ciągła (bieżące przygotowanie do zajęć i aktywność): 40%.
2. Projekt: 20%.
3. Końcowe zaliczenie pisemne: 40%.
Student może mieć 2 nieobecności.
Wskaźniki końcowej oceny studenta
Ocena/ algorytm oceny końcowej
2: <50%
3*: >=50% i <60%
3,5: >=60% i <70%
4: >=70% i <80%
4,5: >=80% i <90%
5: >=90%
* Student opanował wszystkie efekty kształcenia ujęte w sylabusie.
Praktyki zawodowe
brak
Literatura
LITERATURA OBOWIĄZKOWA
1. A. J. Chodubski, Wstęp do badań politologicznych, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 2008.
2. E. Babbie, Badania społeczne w praktyce, PWN, Warszawa 2004.
3. E. Babbie, Podstawy badań społecznych, PWN, Warszawa 2009.
4. G. Babiński, Pomiar w naukach społecznych. Problemy ogólne i zasady budowy skal, w: Badania empiryczne w socjologii. Wybór tekstów, opr. M. Malikowski, M. Niezgoda, WSSG Tyczyn, Tyczyn 1997.
5. H. Blalock, Statystyka dla socjologów, Warszawa 1971.
6. J. Garlicki, Badania przedpromocyjne i skuteczność promocji, Warszawa 1996.
7. J. Garlicki, Socjologiczny wymiar studiów europejskich, [w:] Studia europejskie. Zagadnienia metodologiczne, K.A. Wojtaszczyk, W. Jakubowski (red.), Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne, Warszawa 2010.
8. J. R. Sielezin, Badania źródłoznawcze w politologii. Wybrane zagadnienia metodologiczne, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2010.
9. J.S. Mill, System logiki dedukcyjnej i indukcyjnej, PWN, Warszawa 1962.
10. K. Ajdukiewicz, Logika pragmatyczna, PWN, Warszawa 1965.
11. R. A. Podgórski, Metodologia badań socjologicznych. Kompendium wiedzy metodologicznej dla studentów, Oficyna Wydawnicza Branta, Bydgoszcz-Olsztyn 2007.
12. R. Dyoniziak, Sondaże a manipulowanie społeczeństwem, Wydawnictwo Universitas, Toruń 2004.
13. R. K. Merton, O znaczeniu teorii socjologicznej dla badań empirycznych, w: Metody analizy socjologicznej. Wybór tekstów pod red. A. Sułka, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego 1986.
14. R. Mayntz, K. Holm, P. Hübner, Wprowadzenie do metod socjologii empirycznej, PWN 1985.
15. R.K. Merton, Teoria socjologiczna i struktura społeczna , PWN, Warszawa.
16. S. Mika, Psychologia społeczna, PWN 1981.
17. S. Nowak, Metodologia badań społecznych, PWN, Warszawa 1985.
18. S. Nowak, Metodologia badań społecznych, PWN, Warszawa 2008.
19. S. Ossowski, Dzieła tom IV, PWN, Warszawa 1967.
LITERATURA DLA SZCZEGÓLNIE ZAINTERESOWANYCH
1. A. Kubiak, I. Przybyłowska, O trudnościach w formułowaniu sondażowych prognoz przedwyborczych, [w:] Analizy i próby technik badawczych w socjologii, t. X, IFiS PAN, Warszawa 2001.
2. B. Gębski, Wprowadzenie do metod badań społecznych. Problemy konstruowania modeli jakościowych badanych zjawisk, Wyższa Szkoła Pedagogiczna Towarzystwa Wiedzy Powszechnej w Warszawie, Warszawa 2008.
3. B.L. Whorf, Język, myśl, rzeczywistość, Wydawnictwo KR, Warszawa 2002.
4. H. Buczyńska – Garewicz, Koło wiedeńskie, Comer. Toruń 1993.
5. J. G. Kemeny, Nauka w oczach filozofa, PWN, Warszawa 1967.
6. J. Koniarek, Reguły poprawnego formułowania pytań kwestionariuszowych, w: Wywiad kwestionariuszowy. Analizy teoretyczne i badania empiryczne, (red.) K. Lutyńska, A. P. Wejland, Ossolineum, Wrocław 1983.
7. K. Lutyńska, Wywiad kwestionariuszowy, Wrocław 1984.
8. P. Abell, Modele w socjologii, PWN, Warszawa 1975.
9. S. Andreski, Nauki społeczne jako czary: dymna zasłona żargonu, [w:] Czy kryzys socjologii?, Czytelnik, Warszawa 1977.
10. S. Feldman, Wartości, ideologia i strukturyzacja postaw politycznych, [w:] Psychologia polityczna, D.O. Sears, L. Huddy, R. Jervis (red.), Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2008.
11. T. S. Kuhn, Struktura rewolucji naukowych, PWN, Warszawa 1968.
Więcej informacji
Dodatkowe informacje (np. o kalendarzu rejestracji, prowadzących zajęcia, lokalizacji i terminach zajęć) mogą być dostępne w serwisie USOSweb: