Historia społeczno-polityczna współczesnej Polski (1989-2020) 2100-MON-HSPW-OG

Wykład składa się z sześciu części. Kolejno omawiane będą:

Część I. PRL: źródła trwałości, ewolucji i erozji systemu.

W1 (18.02). ABC komunizmu. Jego ewolucja od totalitaryzmu przez komunistyczne państwo stanowe ku komunistycznemu (czy oświeconemu?) absolutyzmowi (do lipca 1980 r.).
Ewolucja sytuacji międzynarodowej od II wojny światowej do lat 80-tych (synteza). Polska jako część zewnętrznego kręgu imperium sowieckiego. Rola Polski w wojennych planach Układu Warszawskiego.
Charakterystyka systemu politycznego PRL: trwałość i zmiany. Kluczowe znaczenie systemu nomenklatury. Rola rządu i Sejmu. Nomenklaturowe sądownictwo. Kluczowa rola policji politycznej i wojska. Obóz władzy a Kościół. Metapolityczna rola Kościoła. Prymas jako interrex. Specyfika PRL-owskiego modelu mediów (niekompletny monopol informacyjny). Konsekwencje centralnie administrowanej gospodarki niedoboru: fabryki-urzędy, trwały ale nieefektywny wzrost, rola układów w pracy i „krzywa alkoholowa”. Przyczyny braku bezrobocia. Miasto i wieś. Urbanizacja, oddolne zablokowanie kolektywizacji, chłoporobotnicy. Polska przestrzeń: wysoki stopień policentryczności, podporządkowanie planowania przestrzennego interesom branż, opóźnienie urbanizacji w stosunku do uprzemysłowienia. Struktura społeczeństwa. Jej dynamika. Hierarchie prestiżu. „Socjalistyczne stany”. Rola rodzin i ich familiocentrycznych strategii. Specyfika kwestii kobiecej: „gdzie ci mężczyźni?”. Polityka społeczna: jej plusy i minusy. Skorygowany państwowo-kolektywistyczny model polityki społecznej. Polityka historyczna (tożsamości zbiorowej): od forsowania nurtu ludowo-rewolucyjnego (lata 50-te) ku kanonowi polskiej kultury (choć ocenzurowanemu). Ewolucja pamięci i tożsamości zbiorowej Polaków. Cykle rozwojowe systemu PRL: sytuacje normalne i trudne/nadzwyczajne.
Dojrzewanie systemu jako odrzucanie jego fundamentów. Erozja komunistycznej legitymacji władzy: znaczenie lat 1956, 1966, 1968, 1970-1, 1976 i pierwszej pielgrzymki Jana Pawła II (1979). Gierkowska „jedność moralno-polityczna narodu” i pielgrzymka JP2 podstawą/ami dla ekspansji/fenomenu „Solidarności”.

W2 (25.02). Polska w okresie późnego komunizmu, „Solidarności” i projektów jakościowej zmiany systemu (od sierpnia 1980 do decyzji o Okrągłym/ego Stole/u)
Świat: początki rewolucji technologicznej. Historia przyspiesza: spór elit ZSRS o sposób wyjścia z kryzysu imperium. Wygrana zwolenników reform i rozmów nad stronnictwem „obrony przez atak” (na Europę zachodnią). Gorbaczow i utopia pierestrojki. „Suchoj zakon” i jego konsekwencje. Zapowiedź zmiany przez Moskwę sposobu kontroli nad „imperium zewnętrznym”.
PRL: krótka charakterystyka ustroju i realnego systemu władzy w latach 1980-1 i w czasie stanu wojennego. Obóz władzy, podziemna „Solidarność” i Kościół po stanie wojennym. Porównanie z sytuacją sprzed sierpnia ’80. Sądownictwo: dlaczego utworzono sądy administracyjne i Trybunał Konstytucyjny? Media lat-80-tych: oficjalny monopol i kanały alternatywne. Próby skanalizowania społecznych oczekiwań: powszechne głosowania lat 1985-88.
Gospodarka: wyczerpanie rezerw ekstensywnego wzrostu i szybko rosnące zadłużenie. Narastająca nierównowaga między popytem a podażą. Kolejki i kartki. Jakościowy spadek akceptacji dla egalitarnego systemu płac i pracy. Poziom życia: stagnacja z elementami regresu. Rodziny: coraz więcej familiocentryzmu. Polityka społeczna: rozwój „quasi-rynku” usług społecznych. Pamięć zbiorowa: jej oddolna, żywiołowa dekomunizacja.
Załamywanie się „oświeconego absolutyzmu towarzyszy generałów”. Nowe strategie rządzących elit: *rynkowe reformy, uwłaszczenie nomenklatury, „oświecony autorytaryzm”, *kooptacja do systemu politycznego (w roli mniejszości) części opozycji bez możliwości otwartej konkurencji. Głębokie reformy rynkowe rządu Rakowskiego. „Plan Wróblewskiego – Sachsa” (1988) i jego wdrażanie (1989). Przełomowa decyzja rządzącego obozu o rozmowach z opozycją (1988/9). Polityczne ustalenia „Okrągłego Stołu” (1989) czyli projekt ustroju postkomunistycznego postabsolutyzmu. Rozbieżność między strategią gospodarczą rządu Rakowskiego a ustaleniami społeczno-gospodarczymi „Stołu”, jej przyczyny i konsekwencje. Spór w opozycji o sposób traktowania OS.

Część II. Polska droga do Zachodu czyli formowanie się postkomunizmu (od roku 1989 do 1997)

W3 (4.03). Wyboista transformacja. Polska droga ku rynkowi i demokracji (1989-93).
Jesień narodów. Nowa geopolityka. ogłoszenie końca „zimnej wojny”. Rozgrywka o jednoczące się Niemcy. Rozpad Związku Sowieckiego. Konsens waszyngtoński. Czy koniec historii? Traktat w Maastricht i Szczyt Ziemi w Rio.
Polska: główne obozy i ich ewolucja. Kurialne wybory z 4 czerwca 1989 r.: narodowe pospolite ruszenie przeciw komunizmowi. Wybór Jaruzelskiego na Prezydenta PRL. Powstanie rządu Mazowieckiego. Kiedy w Polsce skończył się komunizm? Przyjęcie Planu Balcerowicza. Wybory samorządowe w maju 1990. Nowy skład Sądu Najwyższego. Wyjście PZPR z rządu w lipcu ’90. Nowe partie. Porozumienie Centrum i program przyspieszenia. Wybory prezydenckie: wygrana Wałęsy i fenomen Tymińskiego. Porozumienie z Klubem Paryskim. Umowa o stowarzyszeniu z EWG. Pielgrzymka Jana Pawła II z 1991: jego wizja przyszłości Polski i Europy. Nieudane prace nad konstytucją: projekty Geremka i Senatu.
Wybory parlamentarne 1991 r. Powstanie rozproszonego systemu partyjnego. Rząd Olszewskiego. "Noc teczek" czyli zablokowanie dekomunizacji (1992). „Mała konstytucja” (1992). Rząd Suchockiej i przyczyny jego upadku.
Konsekwencje Planu Balcerowicza w l. 1990-2: przejście do gospodarki rynkowej, ekspansja sektora prywatnego i kurczenie państwowego, spadek PKB i zatrudnienia, wysoka inflacja. Szokowe zmiany w życiu społeczeństwa: jakościowo nowa oferta konsumpcji (od niedoboru dóbr do ich obfitości), wzrost różnic społecznych, bezrobocia i przestępczości. Pierwsza fala reform sfery społecznej. Dlaczego wybrano szokowy wariant reform gospodarczych i społecznych? Wartości i tożsamości: słabnięcie wciąż silnej roli religii, nowy przekaz świata kultury masowej (od „Nie pytaj o Polskę” G. Ciechowskiego do „Kabareciku” O. Lipińskiej).
Protesty i strajki lat 1992-3. Zmiana („normalizacja”) systemowej roli związków zawodowych. Wybory 1993 i ich rezultaty. Wygrana SLD i PSL. Błędy prawicy zamieniają jej niepowodzenie w klęskę.

W4 (11.03). Postkomunizm: czas dojrzewania. Rządy SLD-PSL (1993-97).
Zmiany cywilizacyjne: rozwój cywilizacji informacyjnej, kulturowy zwrot na lewo i odpowiedź Kościoła katolickiego. Sytuacja międzynarodowa. Dominacja USA, rozwój Chin i kryzys w Rosji. Wyjście wojsk rosyjskich z Europy środkowo-wschodniej. Akt Stanowiący o współpracy Rosji z NATO (1997) a warunki akcesji państw ESW do Paktu.
Główne obozy polityczne: postkomuniści i postsolidarność. Pronatowski konsens w ich strategiach. Przygotowanie i przyjęcie nowej Konstytucji (1997). Znaczenie konstytucyjnego kompromisu z Kościołem. Zawieszenie ratyfikacji Konkordatu przez Sejm. Sądownictwo: rola Trybunału Konstytucyjnego. Media: czas potęgi TVP, „Gazety Wyborczej” i „Nie”. Krajowa Rada RiTv i ewolucja jej składu. Kościół: zmiana strategii ewangelizacyjnej przez Jana Pawła II (1993).
Lata wzrostu gospodarczego. Szczyt i spadek bezrobocia. Postępująca prywatyzacja. Konsolidacja sektora bankowego i jego prywatyzowanie z udziałem krajowego kapitału nomenklaturowego. Poprawa nastrojów społecznych.
Społeczeństwo połowy lat 90-tych: zmniejszenie różnic między głównymi klasami. Rewolucja edukacyjna. Prosocjalna korekta w polityce społecznej. Niskie wydatki na politykę rodzinną. Spór o ochronę życia: decyzja „pro life” Trybunału Konstytucyjnego. Powrót do walki ze zorganizowaną przestępczością. Przygotowywanie reform: emerytalnej, systemu zdrowia, edukacyjnej i administracyjno-samorządowej. Spór o politykę pamięci zbiorowej: obrona PRL kontra lustracja.
Dynamika wydarzeń politycznych w okresie rządów postkomunistycznej lewicy (1993-7). Rząd Pawlaka. Połączenie UD i KLD w Unię Wolności. Przejęcie inicjatywy przez SLD: rząd Oleksego. Wybory prezydenckie 1995: wygrana Kwaśniewskiego. Ekipa Cimoszewicza: „aksamitne utrwalanie” rządów obozu postkomunistycznego i przygotowania do historycznego kompromisu SLD - UW. Rewitalizacja obozu solidarnościowego. Powstanie Akcji Wyborczej Solidarność (1996). Pielgrzymka Jana Pawła II, powódź, niespodziewana wygrana AWS (1997).

Część III. Wielkie akcesje: wejście Polski do NATO i Unii Europejskiej. Postkomunizm: czas dojrzałości i gnicia. (1997/8-2004/5).

W5 (18.03) Pierwsza wielka akcesja (NATO). Wzlot i upadek AWS 1997/8-2001
Zmiany cywilizacyjne: spadek dzietności, start google.com. Wzrost znaczenia kwestii globalnego ocieplenia. Protokół z Kioto. Deep Blue wygrywa w szachy z mistrzem świata Kasparowem. Globalny układ sił: dominacja USA. Akcesja do NATO Polski, Czech i Węgier. Postępująca integracja gospodarcza, polityczna i aksjologiczna państw Unii. Traktat Amsterdamski, Karta Praw Podstawowych i Traktat Nicejski. Wychodzenie Rosji ze „smuty”. Wizja „Wielkiej Europy” Putina. Stosunek Niemiec, Rosji i USA do państw regionu Europy środkowo-wschodniej.
Polityka zagraniczna Polski i jej strategiczne sukcesy: członkostwo w NATO, podpisanie kontraktu gazowego z Norwegią. Negocjacje ws. wejścia do UE. Sprawa Jedwabnego.
System polityczny. Państwo: nowa Konstytucja, systemowa rola TK, reforma administracyjna i samorządowa. Kohabitacja prezydenta Kwaśniewskiego z premierem Buzkiem. Relacje państwo-Kościół, rola Jana Pawła II. Konkordat. Prezydent Kwaśniewski w papamobile. Stan sądownictwa. Media: koalicja lewicowo-liberalna, pluralizacja stacji tv, rola „Gazety Wyborczej”.
Gospodarka: wzrost PKB, rosnące, wysokie bezrobocie, prywatyzacja na wielką skalę i nieudana reprywatyzacja, wielki zwrot w prywatyzacji sektora bankowego. Skokowy wzrost roli kapitału zagranicznego. Udział J. Kulczyka w sprzedaży przez państwo Telekomunikacji Polskiej.
Społeczeństwo: dynamika liczebności i dochodów głównych grup społeczno-zawodowych. Ciąg dalszy rewolucji edukacyjnej. Polityka społeczna: reformy emerytalna, zdrowotna, edukacyjna i ich koszty. Ewolucja modelu polityki społecznej. Wzrost przestępczości. Mafia.
Najważniejsze wydarzenia polityczne w okresie rządów posolidarnościowej centroprawicy. Postępująca erozja i upadek AWS. Znaczenie wyborów samorządowych (1998), prezydenckich (2000) i parlamentarnych (2001).

W6 (25.03) Ku drugiej wielkiej akcesji (UE). Drugi wzlot i wielki kryzys SLD (2001-2004)
Zmiany cywilizacyjne: ekspansja internetu, postępy sztucznej inteligencji, małżeństwa jednej płci. Ustalenie genomu człowieka (jego „mapy genetycznej”). Kościół katolicki: nadzieje i zagrożenia. Papież Jan Paweł II o kulturze europejskiej. Globalny układ sił: dominacja USA. Interwencja w Iraku. Unia Europejska: prace nad Traktatem Konstytucyjnym. Dwie wizje geopolityczne UE: autonomii strategicznej i transatlantycka. Akcesja do UE 10 nowych państw, w tym Polski (2004).
Polityka zagraniczna Polski i jej kolejny, strategiczny sukces: członkostwo w UE. Poparcie przez Polskę interwencji USA w Iraku. Próba przejęcia polskiego sektora ropy przez Rosję. Spory z Berlinem, Paryżem i Brukselą („Nicea albo śmierć”). Warszawa „zastępczym najlepszym przyjacielem” Waszyngtonu.
System polityczny. Państwo: od stabilizacji państwa i zwycięskiego obozu do erozji obozu pokomunistycznej lewicy. Złagodzony antyklerykalizm rządzącego obozu. Media: od przeważającej roli lewicy do powrotu wpływów środowisk liberalnych. Wzrost znaczenia telewizji komercyjnych. Unikalna pozycja „Gazety Wyborczej” i jej redaktora naczelnego. „Afera Rywina”. Wzrost korupcji. Rola mafii.
Gospodarka: spadek dynamiki PKB, b. wysokie bezrobocie, radykalny wzrost śmieciowych form zatrudnienia, mniejsze znaczenie prywatyzacji. Kluczowa rola polskich oligarchów.
Społeczeństwo: dynamika liczebności i dochodów głównych grup społeczno-zawodowych. Rewolucja edukacyjna trwa. Polityka społeczna: nowe reformy systemu ochrony zdrowia (powstanie NFZ).
Wielkość i rozkład SLD (a wcześniej AWS). Przyczyny tego fenomenu. Pretendenci do roli zmienników: PO, PiS, Samoobrona i prawica narodowa. Kluczowe wydarzenia polityczne w pierwszych trzech latach rządów postkomunistycznej lewicy (2001-2004). Rola wyborów samorządowych 2002 i referendum akcesyjnego 2003.

W7 (1.04). Świat i Polska na rozstajach. Czasy nadzwyczajne 2004-5.

Sytuacja międzynarodowa: USA i świat zachodniej demokracji – rosnące trudności w poszerzaniu strefy wpływów, UE – kłopoty z Traktatem Konstytucyjnym, przegrane referenda. Światowa mapa kultur: starcie wewnątrz cywilizacji Zachodu. Jego odbicie w kulturze masowej: „Pasja” kontra „Kod da Vinci”.
Polska na światowej mapie wartości: miejsce na kulturowych rozstajach. Ustrój Polski po akcesji: stabilność czy wielka zmiana? Werdykt Trybunału Konstytucyjnego (2005). Wielkie przesilenie w mediach: start TVN24, „Afera Rywina”, załamanie się monopolu „GW” po pojawieniu się „Faktu”.
Pierwsze konsekwencje wejścia do UE dla polskiej gospodarki: start masowej emigracji zarobkowej, początki hossy rolnictwa.
Stan nadzwyczajny Polski i Polaków po śmierci Jana Pawła II. Przeżycia Polaków i ich skala. Żałoba i przejście społeczeństwa do głębszego zanurzenia w kulturze chrześcijańskiej i religii. Reakcje polityków i mediów. Diagnoza Michnika (za Miłoszem): Papież jako Król nie uwikłany w politykę. Systemowe, kulturowo-symboliczne konsekwencje 10 kwietnia 2005: przejście od „niezwykłej” monarchii do „zwykłej” republiki.
Rozkład rządzącego obozu postkomunistycznej lewicy i próby powstrzymania tego procesu. Zmiany partyjnych liderów, projekt startu w wyborach prezydenckich J. Kwaśniewskiej, próba utworzenia partii prorynkowej lewicy, próba powrotu do „debaty aborcyjnej”. Ostatnia silna karta: kampanijny „wieloskok głosowań” (niedoszłe referendum ws. Konstytucji dla Europy, wybory prezydenckie i parlamentarne 2005). Dlaczego do niej nie sięgnięto? Dwie splecione kampanie: wielka gra o zdefiniowanie głównej osi sporu (wolny rynek-socjalizm, czy liberalnie-solidarnie). Wyniki wyborów parlamentarnych i dwóch tur prezydenckich. Lech Kaczyński prezydentem. Dlaczego w świecie sondaży zwycięzca był inny?
Konsekwencje wyborów 2005. Wielka rekonstrukcja obozów politycznych: upadek pokomunistycznego, wielki sukces PiS ale także PO. Perspektywy projektu „POPiS”. Pozycja Samoobrony.

Część IV. Polska uczy się być częścią Zachodu. Blaski i cienie POPiSu (od 2005/6 do 2015)

W8 ((8.04). „Pierwszy POPiS”. Ewolucja systemu politycznego i społeczeństwa w latach 2005/6-2010.

Znaczenie globalnego kryzysu gospodarczego. Ewolucja strategii USA. Reset z Rosją. Układ Start III. Polityka Putina odbudowy imperium. Otwarcie budowy NS. Wyhamowywanie „kolorowych rewolucji”. Unia Europejska: kolejne rozszerzenie, opanowanie kryzysu po upadku Eurokonstytucji w referendach, przejście przez kryzys gospodarczy.
Polityka zagraniczna Polski po wejściu do UE. Walka o środki z budżetu Unii. Udział w dyskusji o zmianach traktatowych. Kolejne rządy konsekwentnie za Protokołem nr 30. Polityka energetyczna Polski. Szczyt Unia-Rosja w Samarze. Reset rządu Tuska w stosunkach z Rosją. Lata 2008-10: dwutorowość polityki zagranicznej czy dwie polityki zagraniczne? Prognoza ostrzegawcza prezydenta Kaczyńskiego z Tbilisi i Nowego Jorku (2008). Przemówienia Kaczyńskiego i Tuska na Westerplatte (2009) i w Katyniu (Premier: 7-04, Prezydent: tekst przygotowany na 10-04).
Państwo: konsekwencje wejścia do UE, zmieniające się relacje między władzą ustawodawczą a wykonawczą, wzrost skuteczności polityki legislacyjnej rządu, kohabitacja władz wykonawczych (2007-10), sytuacja sądów, pluralizm wpływów w mediach publicznych, walka Agory z Axel Springer o rząd dusz, wzrost roli internetu, klimat debaty publicznej: rola „przemysłu pogardy”.
Gospodarka i społeczeństwo. Malejąca stopa wzrostu PKB, spadek i wzrost bezrobocia, spadek i wzrost luki VAT. Względna stabilność modelu gospodarki, struktur społecznych i polityki społecznej. Zawetowanie przez prezydenta Kaczyńskiego komercjalizacji publicznej służby zdrowia oraz ustawy o funduszach dożywotnich emerytur kapitałowych. Wartości i tożsamości: konsekwencje żałoby po odejściu Jana Pawła II.
Scena polityczna: od postkomunizmu do „POPiSu”. Dwa nowe główne ugrupowania polityczne po wyborach parlamentarnych z 2005 i 2007 roku: PiS i PO. Problemy PiS z większością w Sejmie (2005/6-2007) i rządy PO-PSL w kohabitacji z prezydentem L. Kaczyńskim (2007-2010). Omówienie wybranych wydarzeń: likwidacja WSI (2006), spór o zwiększenie konstytucyjnej ochrony życia (2007), „Białe miasteczko” (2007), spór o sześciolatki, afera hazardowa, prezydenckie prawybory w PO.

W9 (15.04). Sytuacje nadzwyczajne roku 2010: tragedia smoleńska, wielka powódź, wybory prezydenckie i samorządowe.

Pojęcie stanu nadzwyczajnego systemu. Etapy traumy w sytuacji nadzwyczajnej. Smoleńsk: co się stało 10 kwietnia 2010 r. Śmierć prezydenta Kaczyńskiego i delegacji katyńskiej. Dlaczego do tego doszło? Co dziś wiemy na pewno a co budzi nadal kontrowersje. Sabotaż (zamach) czy wypadek? Cztery oficjalne odpowiedzi (raporty MAK, Komisji Millera, Zespołu Macierewicza oraz prace Zespołu Śledczego nr 1 przy PK). Odpowiedzi Polaków i ich ewolucja.
Kolejność zdarzeń. Rosja: pierwsze reakcje władz. Polacy – głęboka trauma i wejście w cykl przeżywania żałoby. Pierwsze reakcje polskiego świata polityki i mediów. Hierarchia celów rządu. Punkty zwrotne żałoby. Znaczenie decyzji o pochowaniu Pary Prezydenckiej na Wawelu. Nietypowa rola mediów. Początek kampanii prezydenckiej. Kolejny stan nadzwyczajny: wielka powódź. Jej wpływ na traumę smoleńską i kampanię wyborczą. Wybory prezydenckie: wygrana B. Komorowskiego. Stopniowy powrót systemu i społeczeństwa do „zwyczajności“. Reakcje Polaków na spór o Krzyż pod Pałacem. Wygrana koalicji rządowej PO-PSL w wyborach samorządowych jesienią 2010 r.
Wpływ tragedii smoleńskiej na wybory, stan systemu politycznego oraz politykę wewnętrzną i zagraniczną Polski.

W10 (22.04). Przewaga „antyPiSu”: rządy PO i PSL (2011-2015).

Dynamika cywilizacji: ekspansja smartfonów, erozja rodzin i spadek dzietności. Przyjęcie Konwencji Stambulskiej (2011). Wzrost emisji CO2. Światowy Szczyt Klimatyczny w Paryżu (2015). Sytuacja geopolityczna: zrównywanie się potencjałów gospodarczych Chin i USA, Unia światowym numerem trzy. Współpraca energetyczna Rosji z UE: otwarcie NS i start NS2. Kryzys polityczny na Ukrainie i interwencja Rosji na Krymie i w Donbasie. Od „Arabskiej wiosny” do państwa islamskiego (2010-14). Masowe migracje do Europy (2015). Stosunki Zachód – Rosja: przerwany reset. Szczyt w Newport (2014).
Polityka zagraniczna: proatlantyckość ale także dwutorowość polityki w stosunku do Rosji (zabieganie o gwarancje NATO i „serdeczny dialog” z Moskwą). Sprawa niedoszłego kupna Lotosu (2011), warszawski apel Kościołów o pojednanie (2012), spór w rządzie nt. Jamał 2 (2013). Polityka wobec Niemiec: deklaracja min. Sikorskiego (2011). Koniec „serdecznego dialogu”.
Państwo: nieudana próba dopisania do Konstytucji „rozdziału europejskiego”, ścisłe związanie władz wykonawczych z ustawodawczą. Spór rządu z sędziami i reforma Gowina (2010-13). „Lex Kropiwnicki”. Początki otwartego kryzysu ws. Trybunału Konstytucyjnego. Istota problemu z różnych perspektyw: politycznego wpływu, litery prawa, sprawności systemu trójpodziału władzy. Media: przewaga telewizji i zyskujący ciągle internet.
Gospodarka: niższa dynamika PKB, uniknięcie załamania w czasach globalnego kryzysu, wysokie bezrobocie i jego spadek, wzrost luki VAT. Kroki ku repolonizacji banków. Deklaracje przyjęcia euro bez konsekwencji.
Polityka gospodarcza i społeczna: „reforma reformy” OFE i podniesienie wieku emerytalnego, obniżenie wieku szkolnego, sprawa lasów państwowych. Społeczeństwo pierwszej połowy drugiej dekady XXI wieku: jego podstawowe grupy, wartości i tożsamości. Postępujący spadek udziału klas ludowych w strukturze społ.-zawodowej. Poziom życia i jego zróżnicowania. Spory w sferze wartości: sejmowa debata o związkach partnerskich.
Scena polityczna: wybory samorządowe 2010, sukces PO-PSL w wyborach parlamentarnych 2011, referenda lokalne 2013, afera podsłuchowa (2014), odejście D. Tuska do Brukseli, premierem Ewa Kopacz (2014). Odkształcenie preferencji Polaków w wyborach samorządowych. Kontrowersyjny sposób wyjścia z kryzysu powyborczego (2014). Parlamentarny spór o TK. Niespodziewana wygrana A. Dudy w wyborach prezydenckich (2015).

Część V. Polska w czasach globalnych przesileń. PiS kontra "antyPiS". (2015/16-2025/26)

W11 (29.04). Czas „dobrej zmiany” (2015/16-2020). Polityczny przełom roku 2015. Rządy PiS do wyborów prezydenckich 2020.

Dynamika cywilizacji: mobilny internet i coraz ważniejsze smartfony, GAFAM, „System Zaufania Społecznego”, zmiany na światowej mapie kultur. Sytuacja geopolityczna: Chiny doganiają USA, zmiany w strategii Waszyngtonu. Unia Europejska: wyjście UK, współpraca Unii z Rosją (umowa ws. NS2), zapowiedzi centralizacji, priorytet dla „Zielonego Ładu”. Nowa linia orzecznicza TSUE (2018).
Polityka zagraniczna Polski: zacieśnianie relacji z USA, uniezależnianie od energii z Rosji, więcej asertywności w relacjach z Unią i Niemcami. Projekt Trójmorza.
Stan państwa: wzrost sprawczości w polityce społeczno-gospodarczej. Wzrost społecznego poczucia bezpieczeństwa. Ostry, destabilizujący spór o Trybunał Konstytucyjny i reformę sądów; zaangażowanie się weń instytucji europejskich. Media: dominacja modelu silnie spolaryzowanego pluralizmu w świecie telewizji, młodzi w świecie internetu z modelem liberalnym. Radykalizacja i polaryzacja dyskursu.
Gospodarka: lata wzrostu, spadku bezrobocia, problemów z inwestycjami prywatnymi, repolonizacji w sektorze bankowym, uszczelniania VAT, wzrostu budownictwa. Społeczeństwo: jego podstawowe grupy. Rosnący udział klasy średniej i grup aspirujących do jej pozycji. Wyraźna poprawa poziomu życia, malejące zróżnicowania społeczne. Zmniejszenie dystansu między „Polską metropolii” i „Polską powiatową”. Polityka społeczna: znaczenie "500 plus", „13 emerytury” i podnoszenia płacy minimalnej. Wartości i tożsamości: stabilne poglądy ws. przerywania ciąży, spadek praktyk religijnych młodzieży. Pamięć zbiorowa Polaków i jej ewolucja. Niedokończona dekomunizacja przestrzeni publicznej.
Scena polityczna. Bezwzględna większość w parlamencie dla Prawa i Sprawiedliwości. Przyczyny sukcesu PiS. Dynamika wydarzeń politycznych w latach 2015/16-2019/20. Potrójne wybory lat 2019-20. „Pakt senacki” opozycji i jego efekt. Wewnętrzna struktura głównych obozów politycznych: między konsolidacją a erozją. Początki COVID. Kampania prezydencka 2020. Powtórne zwycięstwo prezydenta Dudy i jego przyczyny.

W12 (6.05). Rządy prawicy w czasach „czarnych łabędzi” (okresie „wielokryzysu”) (wiosna 2020- jesień 2023). Polski system polityczny i społeczeństwo w globalnych czasach nadzwyczajnych.

Dynamika cywilizacji: ekspansja sztucznej inteligencji i Nobel za edycję genów. Zmiany na światowej mapie wartości: fenomen kulturowego definiowania płci i jej wyboru. „Czarne łabędzie”: COVID, globalne skutki agresji (luty 2022) Rosji na Ukrainę. Kryzys bezpieczeństwa i kryzys energetyczny. Zmieniająca się sytuacja geopolityczna: Rywalizacja USA – Chiny. Wdrażanie projektu scentralizowanej UE jako „trzeciej siły”. Przygotowania nowego Traktatu. Różnice polityk klimatycznych głównych światowych graczy. Priorytetowa rola „Zielonego Ładu” w UE. Ewolucja roli Kościoła katolickiego.
Polska: dynamika pandemii - reakcja państwa i społeczeństwa. Zaostrzenie sporu Polski z UE, orzeczenie TK z 2021 r. oraz wstrzymanie zatwierdzenia polskiego KPO przez KE. Reakcje na wojnę za granicą: solidarność z Ukrainą i pomoc.
Stan państwa: negatywne skutki politycznej polaryzacji, w tym pogłębiająca się dezintegracja systemu sądownictwa. Stan armii. Ustawa o obronie państwa. Zbrojenia. Rosnąca rola mediów społecznościowych.
Gospodarka: spadek PKB w roku 2020, kryzys energetyczny, wielki zastrzyk finansowy („tarcze”), wzrost inflacji, poprawa koniunktury w latach 2021-2 i jej ponowne pogorszenie w r. 2023, stabilnie niskie bezrobocie. Skutki „Polskiego Ładu”. Konsolidacja sektora paliwowego. CPK.
Społeczeństwo. Demografia. Poziom życia i jego zróżnicowania. Wartości. „Koronapokolenie”. Ostry spór o orzeczenie TK ws. dopuszczalności przerywania ciąży (2020). Polski „czarny łabędź”: masowe protesty uliczne i ich konsekwencje. Pandemia a proces zmian religijności Polaków.
Scena polityczna: wybory prezydenckie 2020. Spór o termin i formułę. Wygrana prezydenta Dudy i przyczyny jego sukcesu. Przebieg kampanii wyborczej 2023. Strategie PiS oraz KO. Rola referendum. Znaczenie Trzeciej Drogi. Wygrana centrolewicowej koalicji i jej przyczyny.

W13 (13.05). W cieniu przedłużającej się wojny za wschodnią granicą. Czas rządów „antyPiSu”, „demokracji walczącej” i kohabitacji (od jesieni 2023).

Uwarunkowania cywilizacyjne: początki rewolucji sztucznej inteligencji. Przyspieszenie wyścigu w świecie kryptowalut: liderami Indie i USA. Niestabilność globalnego układu sił. Polityki Trumpa i Xi. Pola rywalizacji : zbrojenia, cła, metale rzadkie, chipy. Narodowa Strategia Bezpieczeństwa USA z grudnia 2025 r. Przedłużająca się wojna Rosji z Ukrainą i jej konsekwencje dla Polski. Negocjacje pokojowe i ich geopolityczne znaczenie. Reformy centralizujące UE. Głosowanie w PE ws. Traktatu Zmieniającego Traktaty (listopad 2023): prawie remis ze wskazaniem na „tak”. Polityka Brukseli: Zielony Ład, Pakt migracyjny, umowa UE – Mercosur, SAFE. Konsekwencje. Polityka zagraniczna rządu Tuska. Polskie zbrojenia. Zmiany w funkcjonowaniu systemu politycznego. Postępująca destabilizacja sądownictwa. „Demokracja walcząca” o „domknięcie systemu”. Przesilenie w mediach: przejęcie i kryzys TVP, problemy Polsat i TVN. Fenomen TV Republika i Kanału Zero.
Sytuacja społeczna i gospodarcza Polski w latach 2024-5. Przyczyny rosnącego deficytu budżetowego. Polska w procedurze nadmiernego deficytu.
Kryzys systemu zdrowia i katastrofa demograficzna. Polityka historyczna nowego rządu: ile kontynuacji, ile zmiany?
Dynamika sceny politycznej: wiosenne (2024) wybory samorządowe i do PE. Wybory prezydenckie 2025: wygrana K. Nawrockiego. Trzecia tura czyli próba unieważnienia wyborów. Spór prezydenta z premierem o rolę obu władz wykonawczych w kształtowaniu polityki zagranicznej i w krajowej legislacji. Przeobrażenia systemu partyjnego po wyborach prezydenckich.

Część VI. Podsumowanie.

W14 (20.05) -W15 (17.05). Cztery dekady ciągłości i przemian: cz.1: zmiany cywilizacyjne, geopolityka, gospodarka, społeczeństwo, kultura, cz.2 dynamika polityki zagranicznej, obozów politycznych, ustroju politycznego, rządów, struktur socjopolitycznych, systemu partyjnego oraz debaty publicznej.

Literatura uzupełniająca przydatna do większości wykładów:
*Antoni Dudek, Historia polityczna Polski 1989-2023, Warszawa 2023
*Wojciech Roszkowski, Historia Polski 1914-2015, Warszawa 2017, rozdz. 23-28, s. 453-629
*Jacek Sokołowski, Transnaród. Polacy w poszukiwaniu politycznej formy, Kraków 2023
*Stulecie polskiej polityki społecznej 1918-2018, Warszawa 2018
oraz
*Marcin Piątkowski, Złoty wiek. Jak Polska została europejskim liderem wzrostu i jaka czeka ją przyszłość, Warszawa 2023 (wydanie wcześniejsze:
Europejski lider wzrostu. Polska droga od ekonomicznych peryferii do gospodarki sukcesu, Warszawa 2019)
*(red.) Ryszard Rapacki, Kapitalizm patchworkowy w Polsce i krajach Europy środkowo-wschodniej, PWE, Warszawa 2019
*Tomasz G. Grosse, Geokultura czyli o związkach geopolityki z kulturą, Kraków 2023
*Andrzej Piasecki, Kryzysy Polski współczesnej 1990-2022, Warszawa 2022
*Tomasz Pietryga, Trzecia władza. Sądownictwo w latach 1946-2023, Kraków 2023
*Marek Rymsza, Od działań osłonowych do programów aktywizujących. Polityka społeczna w Polsce w okresie transformacji, w: Marek Rymsza,
Aktywizacja w polityce społecznej. W stronę rekonstrukcji europejskich welfare states?, Warszawa 2013, s. 205-258

Dla preferujących publicystykę:
*Rafał Woś, Zimna trzydziestoletnia. Nieautoryzowana biografia polskiego kapitalizmu, Warszawa 2019
*Rafał Ziemkiewicz, Wielka Polska, Warszawa 2022