System przyrodniczy miasta 1900-SYPRM(KZ)-OG

Przedmiot omawia rolę i znaczenie elementów środowiska przyrodniczego w strukturze i funkcjonowaniu miasta. Analizowane są główne komponenty przyrodnicze oraz ich wzajemne powiązania. Szczególny nacisk kładziony jest na funkcje ekologiczne, społeczne i gospodarcze systemu przyrodniczego, zagrożenia wynikające z urbanizacji oraz sposoby jego ochrony i integrowania z planowaniem przestrzennym.
Zagadnienia omawiane w trakcie wykładów:
1. Definicja systemu przyrodniczego miasta, powiązania elementów środowiska naturalnego oraz ich funkcje w strukturze urbanistycznej; Idea miasta jako ekosystemu
2. Znaczenie badań nad przyrodą w mieście w kontekście antropopresji, kryzysu klimatycznego, ochrony różnorodności biologicznej i jakości życia mieszkańców.
3. Funkcje systemu przyrodniczego miasta
• Ekologiczne: korytarze ekologiczne, retencja, bioróżnorodność, obieg materii i energii.
• Klimatyczne: regulacja temperatury, wilgotności, ochrona przed hałasem i pyłem.• Społeczne: przestrzeń rekreacji, zdrowie psychiczne i fizyczne mieszkańców.
• Gospodarcze: usługi ekosystemowe – produkcja tlenu, pochłanianie CO₂, zmniejszanie kosztów infrastrukturalnych itp.
• Kulturowe: krajobraz, dziedzictwo przyrodnicze, tożsamość miejsca.
4. Kształtowanie systemu przyrodniczego w mieście:
• Planowanie urbanistyczne: znaczenie opracowania ekofizjograficznego, studium uwarunkowań, planów ogólnych i planów miejscowych.
• Koncepcja zielonej i niebieskiej infrastruktury – powiązanie terenów zieleni i wód w spójny system.
• Idea miasta gąbki (sponge city) – adaptacja do zmian klimatu poprzez retencję i infiltrację wody.
• Rozwiązania techniczne i innowacje: zielone dachy, zielone ściany, ogrody deszczowe, biofiltry.
• Rewitalizacja i renaturyzacja rzek i dolin rzecznych.
5. Zagrożenia dla systemu przyrodniczego miasta:
• Presja urbanizacyjna i zabudowa terenów biologicznie czynnych.
• Fragmentacja siedlisk i przerwanie ciągłości korytarzy ekologicznych.
• Zanieczyszczenie powietrza, wód i gleb.
• Inwazyjne gatunki obce.
• Niekontrolowana turystyka i rekreacja.
6. System przyrodniczy a polityka miejska
• Rola lokalnych programów ochrony środowiska.
• Ochrona prawna: obszary Natura 2000, użytki ekologiczne, pomniki przyrody.
• Partycypacja społeczna – ogrody społeczne, inicjatywy miejskie, wolontariat ekologiczny.
• Edukacja ekologiczna mieszkańców.
7. Przykłady dobrych praktyk z Polski i świata.

• Kaliszuk E., 2005 - Funkcje systemu przyrodniczego miasta w kształtowaniu warunków środowiska przyrodniczego na przykładzie Warszawy. Prace i Studia Geograficzne, Tom 36
• Opracowanie ekofizjograficzne do Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania Warszawy, 2006
• Poradnik TEEB dla miast: usługi ekosystemów w gospodarce miejskiej, wydanie polskie: Fundacja Sendzimira. Kraków. 2011.
• Szulczewska B., 2018 - Zielona infrastruktura - czy koniec historii? Studia KPZK. T. 189.
• Szulczewska B, 2020 - Zielona infrastruktura w polskiej praktyce planistycznej - trzy studia przypadku. Teka Kom. Arch. Urb. Stud. Krajobr. – PAN. T. 48
• Szulczewska B., Kaliszuk E., 2005 - Koncepcja systemu przyrodniczego miasta: geneza, ewolucja i znaczenie praktyczne. Teka Kom. Arch. Urb. Stud. Krajobr. – PAN.T. 1.
• Wolch, J.R., Byrne, J., Newell, J.P. (2014). Urban green space, public health, and environmental justice: The challenge of making cities ‘just green enough’. Landscape and Urban Planning. Vol. 125.