Geografia historyczna 1900-5-GHI-WH

Celem przedmiotu jest zapoznanie studentów z 1) podstawowymi źródłami do geografii historycznej Polski oraz 2) metodyką badań geograficzno-historycznych w aspekcie zmian w sieci osadniczej. Możliwa będzie częściowa albo całościowa realizacja przedmiotu w czasie wyjazdu terenowego (patrz dalej).

W części pierwszej zajęć omówione zostaną źródła do badań geograficzno-historycznych. Dzielą się one na kilka kategorii: 1) źródła pisane o charakterze narracyjnym (roczniki i kroniki staropolskie, kroniki parafialne, diariusze, pamiętniki), pozwalające dzięki odpowiednio postawionym pytaniom badawczym zidentyfikować cząstkowe dane dotyczące m.in. klęsk elementarnych, gospodarki, migracji, sieci komunikacyjnych; 2) źródła pisane o charakterze normatywnym i towarzysząca im dokumentacja (akty prawne, lustracje, inwentarze) umożliwiają prowadzenie badań nad rozwojem sieci osadniczej i komunikacyjnej, gospodarki, hydrografii, itd. Ogólnie rzecz biorąc, źródła pisane mają zaletę elementu datującego, a przede wszystkim uściślającego wiedzę o związkach danych społeczności ze środowiskiem przyrodniczym; 3) źródła archeologiczne pozyskiwane za pomocą wykopalisk archeologicznych, a następnie interpretowane w kontekście innych źródeł przynoszą podstawowe informacje dotyczące dawnych struktur osadniczych; 4) przekazy onomastyczne czerpane z materiału kartograficznego oraz źródeł pisanych analizowane metodą retrogresywną pomagają odtworzyć dawny krajobraz na podstawie językoznawczo-historycznej analizy nazw obiektów przestrzennych; 5) źródła ikonograficzne (malarstwo, grafika, zespoły heraldyczne) umożliwiają rozpoznanie pewnych elementów świadomości przestrzennych dawnych społeczeństw. Na zajęciach studenci poznają metody badań przede wszystkim nad przekazami pisanymi w kontekście pozostałych typów źródeł – poznają również podstawy warsztatu paleograficznego i neograficznego, dzięki czemu samodzielnie będą mogli skorzystać z materiałów źródłowych.

Alternatywną formą przeprowadzenia pierwszej części zajęć będzie dwudniowy wyjazd do Krakowa (do dyskusji na pierwszych zajęciach), w którego czasie przeprowadzone zostaną całodzienne warsztaty źródłoznawcze w wybranych instytucjach badawczych (np. Zakład Nauk Pomocniczych Historii Uniwersytetu Jagiellońskiego, Archiwum Uniwersytetu Jagiellońskiego, Pracownia Słownika Historyczno-Geograficznego Małopolski Instytutu Historii Polskiej Akademii Nauk) – studenci poznają wówczas podstawowe metody badawcze na oryginalnym materiale źródłowym: m.in. średniowiecznych dokumentach, nowożytnych inwentarzach, kartograficznych starodrukach oraz pieczęciach królewskich z ziemskimi programami heraldycznymi. Drugi dzień pobytu w Krakowie przeznaczony zostanie na badania terenowe, podczas których studenci poznają procesy kształtowania się miasta od wczesnego średniowiecza, przez lokację i nowe rozplanowanie na prawie niemieckim, rozwój przestrzenny oraz związaną z nim toponomastykę, po dwudziestowieczną urbomorfologię i ideologiczne plany przebudowy miast (plany nazistów w czasie drugiej wojny światowej i socrealistyczna Nowa Huta). Wyjazd w zakresie transportu, noclegów i wyżywienia będzie finansowany przez uczestników zajęć.

W części drugiej zajęć studenci przygotują krótką prezentację (ok. 10 min) na temat zmian sieci osadniczej wybranego obszaru o wielkości gminy od średniowiecza do współczesności. Analizowane będą zmiany w sieci osadniczej: nazewnicze, typologiczne (rodzaj), przestrzenne (zasięg, położenie) i mereologiczne (relacje część-całość). Zajęcia zostaną podzielone na trzy części. W pierwszej (1 zajęcia), studenci (po konsultacji z prowadzącym) wybiorą obszar o wielkości zbliżonej do współczesnej gminy, a następnie wybiorą źródła spośród podanych w literaturze do przeprowadzenia analiz zmian. Druga część zajęć (3 zajęcia) będzie poświęcona zbieraniu i analizie danych: spisów miejscowości (gazeterów), rejestrów podatkowych, opisów geograficzno-statystycznych, wycinków map oraz współczesnych baz danych, które pokażą zmiany sieci osadniczej. Trzecia część zajęć (2 zajęcia) to przygotowanie prezentacji, której treścią będzie historia procesu osadniczego na danym obszarze z uwzględnieniem zmian nazewniczych, przestrzennych, topologicznych oraz mereologicznych ilustrowana wypisami ze źródeł i fragmentami map. Ostatnie zajęcia będą poświęcone prezentacji, omówieniu i dyskusji wyników.

Zakres tematów:
omówienie źródeł do geografii historycznej Polski;
omówienie metodyki badań geograficzno-historycznych w zakresie zmian sieci osadniczej;
przygotowywanie prezentacji na temat zmian sieci osadniczej wybranego obszaru.

Nakład pracy studenta: 1 ECTS = 30 godzin zajęć
1. praca w ramach godzin zajęć - elementy wykładu (10 godzin), konsultacje (5 godzin), opcjonalnie: kurs terenowy
2. praca własna - kwerenda (5 godzin), czytanie literatury (5 godzin), samodzielny projekt (5 godzin), opcjonalnie: badania terenowe własne