Kierunki badań religioznawczych i przykłady ich zastosowania 1500-SZD-KBRIPIZ

Kurs będzie poświęcony najnowszym tendencjom metodologicznym w badaniu kultur i religii Azji i Afryki z interdyscyplinarnego punktu widzenia, obejmującego jak najszerszą perspektywę badań nad kulturą i religią: socjologię religii, fenomenologię religii, szeroko pojęte badania kulturoznawcze z elementami antropologii, filozofii, koncepcji politycznych itp. Kurs obejmować będzie zajęcia teoretyczne poświęcone definicji religii, religioznawstwu oraz definicjom kultury, oraz zajęcia, na których wyłożone zostanie ich zastosowanie do badań nad poszczególnymi kulturami Azji i Afryki. Podkreślona zostanie rola religii jako czynnika w znacznym stopniu definiującego i kształtującego szeroko pojętą kulturę. Wyjaśnione zostaną elementy wpływające w każdej kulturze Azji i Afryki na życie społeczne, polityczne i kulturalne. Zostanie zwrócona uwaga na przyczyny odmienności kulturowej i trudności w przekładaniu pojęć z jednej kultury na drugą. Przedmiotem analizy będą kultury: muzułmańska (w państwach muzułmańskich oraz w Europie), Starożytnego Wschodu i Starożytnego Egiptu, chińska, japońska, koreańska, afrykańska, żydowska, indyjska, buddyjska.
Zajęcia 1, 2, 3 – Wprowadzenie do nauki o religiach
Celem zajęć jest zapoznanie uczestników z podstawowymi pojęciami używanymi w badaniach nad zjawiskami religijnymi oraz zarysowanie problematyki metodologii religioznawstwa. Przedstawione zostaną definicje religii, zakres i skrótowo historia badań nad zjawiskami religijnymi, naszkicowana zostanie specyfika i przedmiot dyscyplin religioznawczych. Na koniec zaprezentowana zostanie typologia zjawisk religijnych w kontekście trójpodziału na część doktrynalną, kulturową i organizacyjną.
Zajęcia 4 – Starożytny Egipt, Starożytny Wschód
W trakcie zajęć zostaną omówione główne problemy metodyki badań egiptologicznych, związane przede wszystkim ze specyfiką języka i pisma egipskiego, jak również z koniecznością odniesienia wszelkich interpretacji nie tylko do kontekstu kulturowego, ale i do materialnego kontekstu nośnika informacji. Przedstawione zostaną też niektóre metody i problemy dotyczące narzędzi cyfrowych w specyficznych zastosowaniach egiptologicznych przede wszystkim do transliteracji i transkrypcji tekstów egipskich.
Humanistyka cyfrowa w służbie badań nad Wschodem Starożytnym"
Cywilizacje Mezopotamii pozostawiły po sobie, według różnych szacunków, od pół do miliona tekstów zapisanych pismem klinowym na glinianych tabliczkach. Wykład prezentuje techniki humanistyki cyfrowej, które pomagają zapanować nad ogromem tego materiału, gromadzić dane oraz sprawnie się wśród nich poruszać.
Zajęcia 5 – Afryka, Etiopia
Słuchacze kursu poznają wybrane problemy badań fenomenologicznych nad religiami afrykańskimi ze szczególnym uwzględnieniem specyfiki studiów prowadzonych przez badaczy rodzimych i obserwatorów zewnętrznych. Oddzielny blok zajęć poświęcony będzie wybranym zagadnieniom badań etnograficznych w kontekście zwrotu perfomatywnego i teorii antropologii K. Hastrup.
Zajęcia 6 – Badania hebraistyczne
W starożytności hermeneutyka obok gramatyki, retoryki i poetyki była zbiorem reguł interpretacyjnych tekstów zarówno sakralnych (hermeneutyka judaistyczna, później chrześcijańska) jak i świeckich (głównie jako wykładni prawa). Dziejom hermeneutyki żydowskiej i chrześcijańskiej towarzyszy nierozłącznie historia egzegezy biblijnej. W ramach zajęć będą omówione główne etapy i kierunki jej rozwoju.
Zajęcia 7, 8 – Kultura muzułmańska.
Przedmiotem dwóch wykładów będą badania nad islamem. Podkreślone zostaną trudności badawcze wynikające ze statusu religii, a zwłaszcza Koranu, oraz z niedostatku materiałów źródłowych do badania wczesnego islamu, omówiony zostanie wpływ religii na wszystkie poziomy życia społecznego, politycznego i kulturalnego. Studiowane przypadki badawcze to badania nad Koranem oraz wczesnymi odłamami religijnymi.
Wykład 9 – Indie
Zajęcia poświęcony będzie zasadniczym, do dziś dyskutowanym, zagadnieniom, z jakimi musi się zmierzyć badacz, próbując definiować hinduizm. Odniesiemy się zatem do kwestii: 1) znaczenia terminu hinduizm, 2) hinduizmu jako religii/grupy wierzeń religijnych/zbioru tradycji religijnych/sposobu życia (a way of life), 3) zasadności traktowania hinduizmu jako konstruktu kolonialnego. Przyjrzymy się także ujęciom historycznego rozwoju hinduizmu oraz dokonamy przeglądu najważniejszych koncepcji i zjawisk definiujących hinduizm.
Zajęcia 10 – Buddyzm
Metodologia badań nad buddyzmem (buddologia) z uwagi na ich interdyscyplinarny charakter obejmuje różnorodne metody badań, w tym z zakresu krytyki tekstów źródłowych i ich przekładu w odniesieniu do literatury kanonicznej i pozakanonicznej, badań językoznawczych, zwłaszcza terminologii buddyjskiej, badań z zakresu antropologii kulturowej, w tym metody jakościowej, badań nad obrzędami i symbolami, sztuką itp. Utrudnienie w badaniach stanowi zarówno świętość nauk Buddy (i wynikające stąd ograniczenia) jak ich i regionalizacja powodująca konieczność poznania oryginalnego przekazu w sanskrycie (lub pali) oraz jego lokalnej wersji.
Zajęcia 11, 12 – Chiny
Wykłady zostaną poświęcone filozofii i religii taoistycznej, a w szczególności rozmaitym problemom badawczym, wynikającym nie tylko z kontrowersyjnego podziału na taoizm filozoficzny czy religijny, zwany także ludowym, ale także ze złożoności całego zjawiska, którego korzenie sięgają szamańskich praktyk wróżebnych z czasów dynastii Shang (ok.1600 - 1046 pne), a w zetknięciu z przybyłym Jedwabnym Szlakiem Buddyzmem nie tylko samo uległo licznym jego wpływom, ale z równą siłą oddziaływało na nową religię, przyczyniając się do ukształtowania Buddyzmu Chan. Przedstawione zostaną krótko najważniejsze teksty filozoficzne i tradycje taoistyczne jak i wpływ na kulturę, społeczeństwo oraz politykę Chin.
Zajęcia 13, 14 – Japonia
Celem wykładu będzie przedstawienie wpływu buddyzmu na kulturę Japonii. Szczególna uwaga zostanie poświęcona sztuce inspirowanej zen, a zwłaszcza malarstwu monochromatycznemu i ogrodom w stylu „wyschniętego krajobrazu”. Wyjaśnione zostanie, w jaki sposób wartości buddyjskie są propagowane w trakcie ceremonii herbacianej (chanoyu). Omówiony zostanie także synkretyzm buddyzmu i sintoizmu oraz jego przejawy we współczesnym społeczeństwie Japonii.
Zajęcia 15 – islam w Europie
Zajęcia te będą poświęcone zastosowaniu konkretnych subdyscyplin religioznawstwa do badań nad funkcjonowaniem islamu w Europie. Omówione zostaną najczęstsze zagadnienia badawcze związane z tym tematem, a także problemy i trudności metodologiczne.

kolejność zajęć i prowadzący:
Zajęcia 1 (9.10.) – wprowadzenie do nauki o religiach – A. Nalborczyk

Zajęcia 2 (16.10.) – Starożytny Egipt – A. Winkler (dr Andreas Winkler)

Zajęcia 3, 4 (23,10., 30.10.) – wprowadzenie do nauki o religiach – A. Nalborczyk

Zajęcia 5 (6.11.) – badania hebraistyczne – M. Baraniak

Zajęcia 6, 7 (13.11., 20.11.) – kultura muzułmańska – K. Pachniak

Zajęcia 8 (27.11.) – Indie – D. Stasik

Zajęcia 9 , 10 (4.12., 11.12) – Chiny – E. Paśnik-Tułowiecka

Zajęcia 11 (18.12.) – Buddyzm – A. Bareja-Starzyńska

Zajęcia 12 (8.01.) – Afryka, Etiopia – Z. Augustyniak, S. Brakoniecka

Zajęcia 13 (15.01.) – Buddyzm na Dalekim Wschodzie – dr hab. Katarzyna Marciniak

Zajęcia 14 (22.01.) – islam w Europie– A. Nalborczyk

Z. Benedyktowicz, O niektórych zastosowaniach metody fenomenologicznej w studiach nad religią, symbolem I kulturą, “Etnografia Polska”, 1980, R.24, z.2, s. 9-46.
A. Bronk, Podstawy nauk o religii, Wyd. KUL, Lublin 2003.
R.E. Buswell Jr., D. Lopez Jr. (red.), The Princeton Dictionary of Buddhism, Princeton 2014.
E. Domańska, Zwrot performatywny” we współczesnej humanistyce, „Teksty Drugie”2007 nr 5, s. 48-61.
G. Flood, Hinduizm. Wprowadzenie, Małgorzata Ruchel (tłum.), Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2008.
M. Grodzki, Panteon sceptyków. Przegląd współczesnych teorii naukowych poświęconych genezie islamu, Uniwersytet Warszawski, Warszawa 2017
K. Hastrup, Droga do antropologii. Między doświadczeniem a teorią, Kraków 2008, Roz. 1, s. 21-38; Roz. 3, s. 59-74.
J. Hinnels (red.), The Routledge Companion: The Study of Religion, Routledge, London-New York 2010.
L. Kohn, Taoizm. Wprowadzenie, WUJ, Kraków 2012.
A. Kozyra, Estetyka zen, Wydawnictwo Trio, Warszawa 2010
D.N. Lorenzen, Who Invented Hinduism?, „Comparative Studies in Society and History”, t. 41, nr 4 (Oct., 1999), s. 630-659 (https://www.jstor.org/stable/i209377).
M. Mejor, Buddyzm: zarys historii buddyzmu w Indiach, Prószyński S-ka, Warszawa 2001
K. Pachniak, Ezoteryczne odłamy islamu w muzułmańskiej literaturze herezjograficznej, Dialog, Warszawa 2012.
R. Spielhaus, Measuring the Muslim: About Statistical Obsessions, Categorisations and the Quantification of Religion [w:] J.S. Nielsen et al. (red.), Yearbook of Muslims in Europe t. 3, Brill, Leiden 2011, s. 695-715.
S. Szymik, Współczesne modele egzegezy biblijnej, Wydawnictwo KUL, Lublin 2013.
k. Tsitselikis, European Islams and Muslim Europes: Some Thoughts about Studying Europe’s Contemporary Islam [w:] J.S. Nielsen et al. (red.), Yearbook of Muslims in Europe t. 5, Brill, Leiden 2013, s. 1-18.
P. Varley, Kultura japońska, Wydawnictwa Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2006.
C. Waerzeggers, Social Network Analysis of Cuneiform Archives: A New Approach (w druku),