Tekst kultury jako wyzwanie badawcze II 1500-SI-TKJWBII
Zajęcia będą miały charakter seminaryjno-warsztatowy. Ich przedmiotem będzie wspólna
refleksja nad indywidualnym spotkaniem badacza z tekstem kultury, które jest zawsze
wyzwaniem badawczym, ale stanowi także swoiste doświadczenie egzystencjalne.
W centrum seminarium znajdą się aktualne prace i zainteresowania doktorantów i
magistrantów. Zostaną również przedstawione studia prowadzących konwersatorium i
zaproszonych gości. Będziemy rozważać rozmaite problemy, jakie stawia przed badaczem
dany tekst kultury: kwestie teoretyczne i metodologiczne, historyczne, ideowe, społeczne i
polityczne.
Poza tekstami, które sytuują się bezpośrednio na obszarze naukowych zainteresowań
uczestników, przedmiotem dyskusji będą także rozprawy znawców literatury i kultury,
demonstrujących wyraziste postawy badawcze, nie tylko akceptowane przez uczestników
konwersatorium, ale też kontrowersyjne.
Celem zajęć jest kształtowanie świadomości metodologicznej młodych badaczy, a także
wymiana – również międzypokoleniowa – poglądów na temat badań literackich oraz
kulturowych.
Program dostosowany będzie do zainteresowań uczestników, ale proponujemy, aby
koncentrował się szczególnie na dobie wczesnonowożytnej oraz romantyzmie, choć niewykluczamy rozmów o dziełach innych epok, zwłaszcza w kontekście współczesnych
interpretacji i zamierzeń badawczych.
● Seminarium będzie koordynowane przez prof. Marię Kalinowską i prof. Alinę
Nowicką-Jeżową, a realizowane z udziałem zaproszonych wykładowców z UW oraz z
innych ośrodków naukowych. Na seminaria będą zapraszani – jako współprowadzący –
specjaliści w zakresie poszczególnych zagadnień.
● Uzupełnienie zajęć stanowią spotkania z wybitnymi badaczami i twórcami kultury,
m.in. teatru, poświęcone ich najnowszym pracom interpretacyjnym oraz artystycznym.
Planowane w obu semestrach, z możliwością zaliczenia I semestru i zapisu na semestr II.
W ramach tych zajęć mogą powstawać prace licencjackie i magisterskie, zaś doktoranci
uzyskają możliwość rozszerzenia kompetencji badawczych oraz przedyskutowania swoich
koncepcji badawczych czy fragmentów dysertacji.
Seminarium jest kierowane do studentów II stopnia Collegium i Wydziału Artes
Liberales oraz do studentów II stopnia innych wydziałów humanistycznych UW, a także
doktorantów UW (dla doktorantów Szkoły Doktorskiej Nauk Humanistycznych UW zajęcia te
traktowane są jako propozycja zajęć literaturoznawczych w bloku „metodologicznym”).
Zapraszamy również zainteresowanych studentów I stopnia.
Udział w seminariach studentów, doktorantów oraz doświadczonych pracowników
naukowych uważamy za dużą wartość zajęć, stwarzającą możliwość wymiany poglądów oraz
konfrontacji różnych punktów widzenia i perspektyw badawczych.
Opis pełny przedmiotu
Ø Poniższy opis ujmuje proponowane zagadnienia, które będą stanowić ok. 80%
zajęć. 20% (w ostatniej części sem. zimowego i letniego) chcemy przeznaczyć na
przedstawienie indywidualnych badań Doktorantów i Studentów. Ponadto istnieje
możliwość takiego dobrania materiału egzemplifikacyjnego dotyczącego poszczególnych
zagadnień, aby zajęcia w największym stopniu odpowiadały zainteresowaniom
badawczym uczestników.
Ø Kolejne zajęcia będą się składały z wykładu wprowadzającego, prezentacji
zgłoszonych indywidualnie przez Studentów i Doktorantów oraz dyskusji nad
wybranymi tekstami dzieł.
Ø Na seminaria będą zapraszani specjaliści w zakresie poszczególnych zagadnień:
Ø Opis dotyczy / drugiego semestru
SEMESTR LETNI
1. Wykład wprowadzający do problematyki zajęć:
Literaturoznawstwo wśród dyscyplin współczesnej humanistyki (perspektywa
badaczy: literatury dawnej, literatury romantycznej oraz nowogreckiej)
Prowadzenie: prof. A. Nowicka-Jeżowa, prof. M. Kalinowska, z udziałem prof. M.
Borowskiej
Cel: Zarys głównych tendencji badawczych humanistyki współczesnej pozwoli wybrać
zagadnienia i obszary badawcze omawiane na kolejnych zajęciach.
2. Drogi i bezdroża recepcji tekstu kanonicznego. Część 1: Reinkarnacje Canzoniere
Petrarki pod piórem autorów XV - do XIX w.
Prowadzenie: prof. Alina Nowicka-Jeżowa
Seminarium poświęcone „długiemu trwaniu” cyklu poetyckiego Francesca Petrarki
Canzoniere (Rerum vulgarium fragmenta) w poezji europejskiej oraz jego oddziaływaniu na
kulturę obyczajową i artystyczną. Będziemy rozważać
- przeniesienie tekstu w sferę kultury popularnej i jego konsekwencje (banalizację,
stereotypizację, infiltracje pieśni ludowej),
- odrodzenie prestiżu Canzoniere w aspekcie teorii języka volgare (Pietro Bembo),
- regionalne „szkoły” petrarkizmu w Italii,
- petrarkizm polski Jan Kochanowski, Mikołaj Sęp Szarzyński i inni),
- reinterretacje paradygmatu (antypetrarkizm, petrarkizm duchowny),
- kontestację idei Canzoniere w libertyńskiej poezji XVII wieku,
- kontaminacje tekstu z estetyką sentymantalizmu i rokoka w wieku XVIII,
- recepcję cyklu w kręgach romantyzmu niemieckiego oraz w poezji polskiej (krytycy
XIX w., A. Mickiewicz, Sonety odeskie).
2. Badanie procesu twórczego na podstawie rękopisów – Mickiewicza, Słowackiego,
Herberta.
Prowadzenie: prof. Maria Kalinowska.
Cel:
- Zapoznanie uczestników ze współczesną refeleksją nad procesem twórczym i refleksją
nad rękopisem jako dokumentem tego procesu.
- Brudnopis i tekst ostateczny we współczesnych badaniach.
- Tekst główny i jego odmiany?
- Problematyka historycznoliteracka i edytorsko-tekstologiczna.
- Materiał egzemplifikacyjny zostanie dobrany wgodnie z zainteresowaniami
badawczymi uczestników.
4. Drogi i bezdroża recepcji tekstu kanonicznego. Część 2: Bogurodzica w
perspektywie historii idei: od średniowiecza do XX wieku
Prowadzenie: prof. Alina Nowicka-JeżowaCelem zajęć będzie prześledzenie interpretacji hymnu Bogurodzica Dziwica, Bogiem sławiena
Maryja... oraz parafraz poetyckich tego utworu w wiekach XV (status polityczny Pieśni), XVI
(kontrowersje prostestantów i katolików), XVII i XVIII (poezja rycerska, szczególnie poezja
konfederacji barskiej), XIX (parafraza J. Słowackiego w duchu wolnościowym), XX (parafraza
K.K. Baczyńskiego; renesans Pieśni w latach Millenium i Solidarności).
5. Problemy geografii kulturowej romantyzmu na przykładzie podróży
literackiej.
Prowadzenie: prof. M. Kalinowska
Cel:
- zapoznanie uczestników ze współczesną refleksją nad geografią kulturową
romantyzmu na przykładzie piśmiennictwa związanego z podróżą jako czynnością
i doświadczeniem historycznym oraz jako gatunkiem literackim,
- najnowsze tendencje w badaniach nad geografią kulturową,
- geografia kulturowa w perspektywie literaturoznawczej oraz interdyscyplinarnej.
6. Problemy przekładu tekstu literackiego. Tłumaczenie jako przedmiot
refleksji historycznoliterackiej.
Prowadzenie: prof. M. Borowska
- Cel: zapoznanie uczestników z problematyką translatoryczną na przykłądzie
literatury nowogreckiej i jej przekładów.
- Refleksja nad szczególną sytuacją "językową" grecką (istnienie przynajmniej
trzech warstw językowych, antycznej, uczonej i potocznej) na przykładach własnych
przekładów (Eurypides, Dijenis, Machieras i np. Kazandzakis).
- Analiza wybranych wierszy Kawafisa w 5 przekładach polskich.
7. Grecka literatura nowożytna wobec tradycji (obecność tradycji antycznej i
bizantyńskiej)
Prowadzenie: prof. M. Borowska
Cel: zapoznanie uczestników z problematyką badania tradycji kulturowej w literaturze
nowogreckiej.
- Analiza dramatów Kazandzakisa o tematyce antycznej i bizantyńskiej (np. Odyseusz,
Nikifor Fokas ) w kontekście porównawczym litertaury polskiej nawiązującej do tradycji
greckiej: Powrót Odysa Wyspiańskiego oraz Micińskiego W mrokach złotego pałacu).
Rodzaj przedmiotu
Koordynatorzy przedmiotu
Efekty kształcenia
Wiedza (zna i rozumie)
WG_03 metodologię badań naukowych w obrębie nauk humanistycznych
WK_01 fundamentalne dylematy współczesnej cywilizacji z perspektywy nauk
humanistycznych
Umiejętności (potrafi)
UW_01 wykorzystywać wiedzę z różnych dyscyplin nauk humanistycznych do twórczego
identyfikowania, formułowania i innowacyjnego rozwiązywania złożonych problemów lub
wykonywania zadań o charakterze badawczym, a w szczególności definiować cel i przedmiot
badań naukowych w dziedzinie nauk humanistycznych, właściwie rozwijać metody, techniki i
narzędzia badawcze oraz twórczo je stosować; formułować hipotezę badawczą oraz
wnioskować na podstawie wyników badań naukowych;
UW_02 dokonywać krytycznej analizy i oceny wyników badań naukowych, działalności
eksperckiej i innych prac o charakterze twórczym oraz ich wkładu w rozwój wiedzy
UK_03 uczestniczyć w dyskursie naukowym w obrębie nauk humanistycznych
UK_04 inicjować debatę
Kompetencje społeczne (jest gotów do)
KK_03 uznania priorytetu wiedzy w rozwiązaniu problemów badawczych, poznawczych i
praktycznych, w obrębie dyscyplin humanistycznych, z zachowaniem szacunku dla
standardów pracy i debaty naukowej
KK_02 krytycznej oceny własnego wkładu w rozwój danej dyscypliny naukowej oraz
prowadzenia dyskusji, formułowania merytorycznych argumentów, wypowiadania swoich
racji z zachowaniem szacunku dla innych, prezentuje postawę otwartości na właściwy dla
różnych nauk humanistycznych typ refleksji z poszanowaniem odmiennych poglądów
Kryteria oceniania
Warunki zaliczenia seminarium:
- systematyczne i aktywne uczestnictwo w seminariach. Dopuszczalna nieobecność na
jednych zajęciach w semestrze (4 godz. zajęć);
- znajomość wskazanych tekstów oraz udział w ich interpretacji;
- przedstawienie prezentacji dotyczącej wybranego zagadnienia.
Kryteria oceny: znajomość tekstów i literatury przedmiotu, wartość merytoryczna
prezentacji i wypowiedzi w dyskusji, systematyczność i efektywność pracy.
Oceny są ustalane przez współprowadzących profesorów na podstawie wartości prezentacji,
wypowiedzi w dyskusji i szerzej – aktywności uczestników w całym semestrze.
Studenci i doktoranci nie realizujący wszystkich wymogów mają możliwość zaliczenia
przedmiotu podczas indywidualnej rozmowy zaliczeniowej.
Literatura
Fragmenty omawianych dzieł oraz pomocniczej literatury przedmiotu będą
określone i udostępnione Studentom
Teksty literackie
1. Średniowiecze i wczesna nowożytność
• Bogurodzica. Opracował J. Woronczak,.wstęp językoznawczy E. Ostrowska, opracowanie
muzykologiczne H. Feicht, Wrocław – Warszawa – Kraków 1962, Biblioteka Pisarzów
Polskich, Seria A, nr 1.
• Jan Długosz, Roczniki czyli Kroniki sławnego Królestwa Polskiego, przekład Julia Mrukówna,
Księga dziesiąta i jedenasta 1406-1412, Warszawa 1982.• Francesco Petrarca, Drobne wiersze włoskie. Rerum vulgarium fragmenta, wstęp
Piotra Salwy, komentarz Marca Santagaty w adaptacji i opracowaniu zespołu pod
redakcją P. Salwy, słowo/obraz/terytoria, Gdańsk 2005.
• Jan Kochanowski, Dzieła wszystkie, t. 4: Pieśni, oprac. R. Mayenowa, K. Wilczewska,
B. Otwinowska, M. Cytowska, , Wrocław 1991.
• Jan Andrzej Morsztyn, Utwory zebrane, wyd. Leszek Kukulski, Warszawa 1971.
2. Romantyzm
• Antoni Malczewski, Maria. Powieść ukraińska, oprac. Halina Krukowska, Jarosław
Ławski, Białystok 1995.
• Adam Mickiewicz, Dzieła. Wydanie Rocznicowe, Warszawa 1993-2005.
• Adam Mickiewicz, Dzieła poetyckie, t.1: Wiersze, wyd. Rocznicowe 1978-1998,
oprac. C. Zgorzelski, Warszawa 1993, s. 217.
• Juliusz Słowacki, Podróż do Ziemi Świętej z Neapolu, w: Maria Kalinowska, Juliusza
Słowackiego „Podróż do Ziemi Świętej z Neapolu”. Glosy, Gdańsk 2011.
• Juliusz Słowacki, Poematy. Nowe wydanie krytyczne, oprac. J. Brzozowski, Z.
Przychodniak, t. I. Poematy z lat 1828–1839, Poznań 2009.
• Raptularz wschodni Juliusza Słowackiego. Edycja – studia – komentarze, t. I-III,
Warszawa 2019.
Literatura przedmiotu (fakultatywna; zostaną wskazane fragmenty do lektury)
1. Średniowiecze i wczesna nowożytność
1.1. Bogurodzica
Aleksander Gieysztor, Spektakl i liturgia – polska koronacja królewska [w:] Kultura elitarna a
kultura masowa w Polsce późnego średniowiecza, pod red. B. geremka, Wrocław 1978, s. 9-
23.
Roman Mazurkiewicz, Deesis. Idea wstawiennictwa Bogarodzicy i św. Jana Chrzciciela w
kulturze średniowiecznej, Kraków 1994.
Jan Okoń, Święty Wojciech i Bogurodzica jako czynniki kształtowania polskiej świadomości
narodowej (do początków renesansu w Polsce), ”Ruch Literacki”, R. XXXIX: 1998 z. 6, s.
700-719).
Jerzy Starnawski, O „Bogurodzicy” w dobie renesansu, reformacji i kontrreformacji [w: ]
tenże, Wieki średnie i wiek renesansowy. Studia, Łódź 1996, s. 123-139.
Wiesław Wydra, Dlaczego pod Grunwaldem śpiewano Bogurodzicę?, Bilioteka Literacka
Poznańskich Studiów Polonistycznych, T. 28, Poznań 2000.
1.2.Canzoniere
Fieguth Rolf, Echa petrarkizmu i Petrarki w Erotykach (1779) oraz w Żalach Orfeusza (1783)
Franciszka Dionizego Kniaźnina, w: Petrarca a jedność kultury europejskiej. Materiały
międzynarodowego zjazdu, Warszawa, 27-29 V 2004. Petrarca e l’unità della cultura
europea, red. M. Febbo, P. Salwa, Warszawa 2005, s. 495-507.
Fieguth Rolf, Rozpierzchłe gałązki. Cykliczne i skojarzeniowe formy kompozycyjne w
twórczości Adama Mickiewicza, przekł. M. Zieliński, Warszawa 2002.
Jadwiga Kotarska, Petrarkizm w poezji polskiego renesansu i baroku, w: Studia porównawcze
o literaturze staropolskiej, red. T. Michałowska i J. Ślaski, Wrocław 1980, s. 29-55.Urszula Kowalczuk, Odeskie konteksty biografii i twórczości Adama Mickiewicza w pracach
historycznoliterackich 2. Połowy XIX wieku, w: Odessa i Morze Czarne jako przestrzeń
literacka, red. J. Ławski, N. Maliutina, Białystok-Odessa 2018, s. 244.
Jadwiga Miszalska, Sonet w Polsce od XVI do początków XIX wieku a przekłady z języka
włoskiego, „Italica Vratislaviensia”, nr 2: 2010, s. 18–36.
https://www.academia.edu/15652274/Jadwiga_Miszalska_Sonet_w_Polsce_od_XVI_do_poc
z%C4%85tk%C3%B3w_XIX_wieku_a_przek%C5%82ady_z_j%C4%99zyka_w%C5%82oski
ego
Nowicka-Jeżowa Alina, O petrarkizmie w liryce miłosnej Jana Kochanowskiego uwag kilka.
(Trzy studia o petrarkizmie polskim), w: Petrarca a jedność kultury europejskiej. Petrarca e
l’unità della cultura europea, red. M. Febbo, P. Salwa, Warszawa 2005, s. 387-404.
A. Nowicka-Jeżowa, Dyskusja z platońską koncepcją miłości w erotyce J.A. Morsztyna, w:
Literatura polskiego baroku w kręgu idei, red. A. Nowicka-Jeżowa, M. Hanusiewicz, A.
Karpiński, Lublin 1995.
Czesław Zgorzelski, O sonetach odeskich Mickiewicza, „Roczniki Humanistyczne”, IV: 1953,
z. 1, Lublin 1955, s. 143-166.
2. Romantyzm
Antoniemu Malczewskiemu w 170 rocznicę pierwszej edycji „Marii”, red. H. Krukowska,
Białystok 1997.
Arkadiusz Bagłajewski, Obecność romantyzmu, Lublin 2015.
Marta Białobrzeska, Antoni Malczewski. Literackie mitologizacje biografii, Białystok
2016.
Marek Bieńczyk, Czarny człowiek: Krasiński wobec śmierci, Gdańsk 2001.
Jerzy Borowczyk, Rekonstrukcja procesu filomatów i filaretów 1823-24, Poznań 2012.
Geografia Słowackiego, red. D. Siwicka, M. Zielińska, Warszawa 2012.
Maria Janion, Gorączka romantyczna (kilka wydań).
Maria Janion, Projekt krytyki fantazmatycznej. Szkice o egzystencji ludzi i duchów,
Warszawa 1991.
Maria Janion, Maria Żmigrodzka, Romantyzm i historia (kilka wydań).
Przemysław Kaniecki, Lawa, Opowieść o „Dziadach” Adama Mickiewicza, Poznań 2008.
Elżbieta Kiślak, Car-trup i Król-Duch. Rosja w twórczości Słowackiego, Warszawa 1991.
Roman Koropeckyj, Adam Mickiewicz. Życie romantyka, przeł. M. Glasenapp, Warszawa
2013.
Krzysztof Korotkich, Wyobraźnia apokaliptyczna Juliusza Słowackiego, Białystok 2011.
Halina Krukowska, „Pan Tadeusz” jako poezja czysta. Studia i szkice o Mickiewiczu,
Białystok 2016.
Jarosław Ławski, Ironia i mistyka: doświadczenia graniczne wyobraźni poetyckiej Juliusza
Słowackiego, Białystok 2005.
Marta Piwińska, Legenda romantyczna i szydercy, Warszawa 1973.
Prelekcje paryskie Adama Mickiewicza wobec tradycji kultury polskiej i europejskiej.
Próba nowego spojrzenia, red. M. Kalinowska, J. Ławski, M. Bizior-Dombrowska,
Warszawa 2011.
Problemy polskiego romantyzmu, seria I-III, red. M. Żmigrodzka, Z. Lewinówna,
Wrocław 1971-1974-1981.
Romantyzm i nowoczesność, red. M. Kuziak, Kraków 2009.Romantyzm środkowoeuropejski w kontekście postkolonialnym, cz. 1, pod red. M. Kuziaka,
B. Nawrockiego, Warszawa 2016, cz. 2, pod red. M. Kuziaka, B. Maciejewskiego, Kraków
2016.
Romantyzm w lustrze postmodernizmu (i odwrotnie), pod red. W. Hamerskiego, M.
Kuziaka, S. Rzepczyńskiego, Warszawa 2014.
Jarosław Marek Rymkiewicz, publikacje od Aleksander Fredro jest w złym humorze,
Warszawa 1977.… do ostatnich prac o romantyzmie.
Magdalena Siwiec, Orfeusz romantyków, Kraków 2002.
Marek Troszyński, Alchemia rękopisu. „Samuel Zborowski”, Warszawa 2017.
Trzynaście arcydzieł romantycznych, red. E. Kiślak i M. Gumkowski, Warszawa 1996.
Jan Zieliński, SzatAnioł. Powikłane życie Juliusza Słowackiego (Warszawa: Świat Książki,
2000, 44 – 48).
Leszek Zwierzyński, Wyobraźnia akwatyczna Mickiewicza, Katowice 1998
Maria Żmigrodzka, Przez wieki idąca powieść. Wybór pism o literaturze XIX i XX wieku,
oprac. M. Kalinowska, E. Kiślak, Warszawa 2002.
3.Rozprawy poddane pod dyskusję (propozycja wstępna, zostanie przystosowana do
zainteresowań uczestników)
Ernst Robert Curtius, Literatura europejska i łacińskie średniowiecze, przeł. A. Borowski, Kraków:
Universitas, 1997 [lub w: Topika, „Pamiętnik Literacki” 1972, z. 1]
Paweł Dybel, Oblicza hermeneutyki, Kraków 2012.
Hans-Georg Gadamer, Symbol i alegoria, , przeł. M. Łukasiewicz, [w:] Symbole i symbolika, wyb. i
wstęp Michał Głowiński, Warszawa , 1991
Tenże, Prawda i metoda. Zarys hermeneutyki filozoficznej, przeł. B. Baran, Warszawa 2004, 2007,
2013.
Georg Lakoff., Metafory w naszym życiu, przeł. T.P.Krzeszowski, Warszawa 1988 (lub inne wydania)
Liryka polska. Interpretacje, pod red. Jana Prokopa, Janusza Sławińskiego, Kraków 1966, Gdańsk
2002.
Liryka polska XX wieku. Analizy i interpretacje, red. Danuta Opacka-Walasek, Elżbieta Dutka, Serie
czwarta i piąta, Katowice , 2010.
Arthur Oncken Lovejoy, Wielki łańcuch bytu. Studium pewnej historii idei,
Z dodaniem tekstów „Historiografia idei”, „Obecne stanowiska i przeszła historia” oraz „Refleksje o historii
idei”, Gdańsk, 2009.
Kraków: „Znak”
„Przegląd Filozoficzno-Literacki”, 2(23): 2009, . Literatura i etyka (studia Wayne Booth, Marthy
Nussbaum).
Pracownia Herberta. Studia nad procesem tekstotwórczym, red. Mateusz Antoniuk, Kraków 2017.
Paul Ricoeur, Egzystencja i hermeneutyka. Rozprawy o metodzie, wybór, oprac. S. Cichowicz, przeł.
Ewa Bieńkowska i Halina Bortnowska, Warszawa 1975.
Elżbieta Rybicka, Geopoetyka. Przestrzeń i miejsce we współczesnych teoriach i praktykach
literackich, Kraków 2014.
Sztuka interpretacji, wybór i opracowanie Henryk Markiewicz, Wrocław: Ossolineum, 1971, 1973;
Kraków2011)
„Tekstualia”, 1 (48): 2017: „Granice nadinterpretacji” (Studia Żnety Nalewajk, Williego van Peera,
Ewy Paczoskiej, Ewy Szczęsnej, Marcina Czardybona, Pawła Bema, Tomasza Wiśniewskiego, Anny
Spólnej, Elizy Kąckiej).
Georges Poulet, Metamorfozy czasu, Warszawa 1977.
Więcej informacji
Dodatkowe informacje (np. o kalendarzu rejestracji, prowadzących zajęcia, lokalizacji i terminach zajęć) mogą być dostępne w serwisie USOSweb: