- Bioinformatyka i biologia systemów, stacjonarne, pierwszego stopnia
- Informatyka, stacjonarne, pierwszego stopnia
- Matematyka, stacjonarne, pierwszego stopnia
- Bioinformatyka i biologia systemów, stacjonarne drugiego stopnia
- Informatyka, stacjonarne, drugiego stopnia
- Matematyka, stacjonarne, drugiego stopnia
Nauka, poezja, memy. Metafory dla ludzi i robotów. 3700-KON365-AL-OG
(... ) najważniejszą rzeczą jest właściwe użycie metafory. Tego jednego nie można się od nikogo nauczyć, gdyż jest to sprawa wrodzonego talentu
Arystoteles, Poetyka
All those moments will be lost in time, like tears in rain. Time to die.
Roy Batty, Blade Runner, reż. R. Scott
Metafora jako pojęcie filozoficzne budziła w ostatnim stuleciu tyleż niechęci, co zainteresowania. W czasie zajęć będziemy próbowali odpowiedzieć na pytanie czy tworzenie i rozumienie metafory jest wyjątkową zdolnością przynależną człowiekowi (bo jest ucieleśnione, wymaga znajomości nieskończonej liczby kontekstów i zdolności dostrzegania niestereotypowych, nieoczywistych podobieństw) czy też może jest czymś co stosunkowo łatwo mogą opanować sztuczne inteligencje?
Przyjrzymy się ,,klasycznym” już teoriom znaczenia Fregego i zobaczymy jak wiele zamętu, problemów i pozornych rozstrzygnięć wywołało podstawowe rozróżnienie oznaczania (denotacji) i znaczenia (sensu) i jak wyprowadziło ono badania na kilka zupełnie różnych torów - pewne intuicje doprowadziły do budowy współczesnej teoriomodelowej semantyki rozwijanej w oparciu o pojęcia matematyczne i teoriomnogościowe (Tarski, Godel, Quine, Davidson), inne obrodziło badaniami pragmatyki językowej (Wittgenstein, Austin, Searle, kognitywiści, wreszcie neurokognitywiści Lacoff, Fauconnier, Turner, również Davidson)
Pojęcie metafory, podejrzewane z góry o mętność i wieloznaczność było omijane przez logików i semantyków, doczekało się jednak w latach 60 i 70 analiz, które z kolei doprowadziły do wykształcenia się kilku bardzo ważnych nurtów (strukturalistyczno-generatywna teoria metafory -Chomsky, kognitywistyczna teoria metafory - Lakoff) .
W trakcie zajęć spróbujemy prześledzić ten przebieg; narodziny i motywacje kierujące rozwojem rozmaitych teorii aż do dziś, do momentu, w którym rozwój sieci neuronowych i sztucznej inteligencji zaczyna rzucać nowe światło na problemy teorii znaczenia i tym samym na metaforę.
Przyjrzymy się deskrypcjonizmowi (Russell) i przyczynowej teorii znaczenia (Kripke), starając się prześledzić genezę znaczenia składowych języka. Zdiagnozujemy przyczyny dla których logicy i filozofowie języka unikali metafory i na czym polega spór “generatywnych” językoznawców z „poznawczymi”.
Zapytamy, skąd się bierze wieloznaczność i jakie są jej związki z metaforą. Odszukamy kilka podstawowych „wytrychowych” teorii (teoria metafory jako skróconego porównania, czy interakcyjna teoria metafory Blacka) oraz różne strategie obchodzenia się z metaforą (od Davidsonowskiego eliminatywizmu, po kognitywne ujęcie Lakoffa, także w jego wersji uwspółcześnionej, wykorzystującej ustalenia neurokognitywistyczne). Przyjrzymy się podstawowym konstruktom ekstensjonalnych teorii semantycznych i zapytamy o możliwość zrekonstruowania z ich pomocą pojęcia metafory.
Pokażemy ,,nieodzowność” metafory - w nauce, języku naturalnym, kulturze i sztuce (Rorty, Lakoff, M. Johnson), uczeniu się i wychowywaniu (Gibbs, Elzenberg) a także w samej filozofii (jak już wspomnieliśmy, tradycyjnie niechętnej pojęciu metafory.)
Przyjrzymy się semantycznej budowie memów jako „wirusowych” nośników znaczeń (Dawkins) i niewyczerpanemu źródłu metafor lub też swoistej ,,esencji” tego, czym metafora jest.
Konwersatorium będzie miało charakter interdyscyplinarny – będziemy czytali teksty z zakresu filozofii, semantyki, kognitywistyki. Będziemy także oglądali memy, sieci neuronowe ,,in vivo” i kolorowe obrazki.
Rodzaj przedmiotu
Założenia (opisowo)
Efekty kształcenia
K_W04 rozumie zależności pomiędzy poszczególnymi dyscyplinami w zakresie nauk humanistycznych, społecznych, przyrodniczych
K_W05 zna podstawowe metody analizy i interpretacji tekstów kultury
K_W07 zna najważniejsze metody badań interdyscyplinarnych
K_W08 zna podstawowe zasady komunikacji naukowej w zakresie nauk humanistycznych, społecznych, przyrodniczych
K_U01 potrafi selekcjonować oraz dokonać krytycznej oceny informacji pochodzących z różnych źródeł naukowych, popularnonaukowych, publicystycznych i innych
K_U02 potrafi dokonywać analizy dzieł sztuki oraz tekstów naukowych i materiałów źródłowych za pomocą odpowiednich narzędzi badawczych
K_U03 potrafi sformułować problem badawczy
K_U06potrafi prezentować wyniki indywidualnej i zespołowej pracy akademickiej we właściwej formie
K_K03 jest gotów do poznawania nowych metod badawczych
K_K08 docenia bogactwo kultury
Kryteria oceniania
Studenci będą oceniani na podstawie:
a) Regularnej aktywności w dyskusjach podczas zajęć
b) Przygotowanych w domu referatów bądź krótkich prac pisemnych
Literatura
Arystoteles, Poetyka, przeł. H. Podbielski, Wrocław 1983
Black, M., Metafora, w: Pamiętnik literacki 62/3
Brown, T., Making Truth: Metaphor in Science, Illinois 2003
Cameron, J., Metaphor in science and society. Bulletin of Science, Technology and Society, 3, s. 251-292
Davidson, D., Eseje o prawdzie, języku i umyśle, przeł. B. Stanosz, Warszawa 1992
Davidson, D., What metaphors mean, w: Inquiries into Truth and Interpretation, Oxford 2001
Dawkins, R., Samolubny gen, przeł. M. Skoneczny, Warszawa 2007
English, K., Understanding science: when metaphors become terms, ASp 19-22 | 1998 Théorie et pratique des discours spécialisés 19-22, (1998), 151-163.
H. Elzenberg, O funkcji poznawczej wysławiania się obrazowego, w: Przegląd Filozoficzny 1928/3
Frege, G., Sens i znaczenie, w: tegoż, Pisma Semantyczne, przeł. B. Wolniewicz, Warszawa 1977
Fauconnier, G., Turner M., The Way We Think. Conceptual Blending and The Mind’s Hidden Complexites, New York 2002
Ferrie, Ch., Neural Networks for Babies (Baby University)
Gibbs, R., The Cambridge Handbook of Metaphor and Thought, Cambridge 2000
Kripke, S., Nazywanie a konieczność, przeł. B. Chwedeńczuk, Warszawa 2001
Lakoff, G., Johnson, M., Metafory w naszym życiu, przeł. T. Krzeszowski, Warszawa 2011
McGinn, M., Wittgenstein and The Philosophical Investigation, Routledge, 1997
Putnam, H., Znaczenie wyrazu "znaczenie” w: Wiele twarzy realizmu i inne eseje, przeł., A. Grobler, Warszawa 2013
Rorty R., Przygodność, ironia i solidarność, przeł. W. J. Popowski, Warszawa 2009.
Russell, B., Denotowanie, w: J. Pelc (red.), Logika i język, Warszawa 1967
Rybarkiewicz, D., Metafora w działaniu, Łódź 2017
Quine, W.V.O., Problem znaczenia w językoznawstwie, w tegoż. Z punktu widzenia logiki, Warszawa 2000
Trask, A., Grokking Deep Learning, 2019
Wittgenstein, L., Dociekania filozoficzne, przeł., B. Wolniewicz, Warszawa 2000
Więcej informacji
Więcej informacji o poziomie przedmiotu, roku studiów (i/lub semestrze) w którym się odbywa, o rodzaju i liczbie godzin zajęć - szukaj w planach studiów odpowiednich programów. Ten przedmiot jest związany z programami:
- Bioinformatyka i biologia systemów, stacjonarne, pierwszego stopnia
- Informatyka, stacjonarne, pierwszego stopnia
- Matematyka, stacjonarne, pierwszego stopnia
- Bioinformatyka i biologia systemów, stacjonarne drugiego stopnia
- Informatyka, stacjonarne, drugiego stopnia
- Matematyka, stacjonarne, drugiego stopnia
Dodatkowe informacje (np. o kalendarzu rejestracji, prowadzących zajęcia, lokalizacji i terminach zajęć) mogą być dostępne w serwisie USOSweb: