Historia Niczego 3700-KON338-AL
Od początku europejskiej filozofii waloryzowano byt (gr. to on), jako to, co istnieje. Orzekanie o czymkolwiek nie mogło się obejść bez czasownika „być”, co niejako ustawiło strukturę myślenia w językach indoeuropejskich. Ontologia zajmowała się właściwościami rzeczy i najogólniejszymi prawami rządzącymi światem. Dominujący w Europie nurt ontologiczny kontynuował linię zapoczątkowaną stwierdzeniem Parmenidesa o tym, że „byt jest, a niebytu nie ma”.
Równolegle do głównego nurtu myśli nad ontologicznym statusem rzeczywistości kiełkowały jednak pomysły godzące w tak określony paradygmat. W zależności od wybranej tradycji, paradoks statusu ontologicznego nieistnienia, nicości czy niebytu był różnie rozpatrywany. W tradycji judeo-chrześcijańskiej Bóg dokonał stworzenia ex nihilo. Jednakże już starożytnym znany był bardziej immanentny pogląd na stworzenie i istność świata, a mianowicie koncepcja greckich atomistów i jej kontynuacja w Lukrecjuszowym „O naturze rzeczy”. Rzymski myśliciel przekonywał, że wszystko przenika pustka, bo gdyby ona nie istniała, nie mógłby nawet zaistnieć ruch. Nic jako nieistnienie, które w chrześcijaństwie skończyło się wraz z Boskim ustanowieniem początku czasu i materii, w myśli Lukrecjuszowej, a potem w fizyce kwantowej stanowi wręcz gwarant istnienia jakichkolwiek praw i materii.
Wraz z odkryciami astronomicznymi w XVII wieku Nic odnajduje swoich komentatorów nie tylko wśród literatów, ale także filozofów i przyrodników. Ci, którzy wierzyli w nieskończoność światów, wierzyli także w obecność pustki, vacuum w naszym świecie. Nicość i Nigdzie stają się więc kategoriami tak samo niebezpiecznymi, jak nieskończoność wiążąca się z brakiem wyjątkowości naszego świata.
Podczas zajęć skupimy się na nowożytnej anty-ontologii, polegającej na dowartościowaniu kategorii Niczego jako siły realnie działającej w świecie, a więc pochylimy się nad tekstami, które wymykają się klasycznej, binarnej opozycji bytu i niebytu poprzez rozmyślanie nad realnie istniejącym Niczym. Analizie poddamy teksty literackie, filozoficzne i teologiczne, zestawiając je z wypowiedziami nowożytnych fizyków i astronomów.
Rodzaj przedmiotu
Założenia (opisowo)
Efekty kształcenia
Po ukończeniu konwersatorium student:
- ma poszerzoną wiedzę o miejscu i roli historii, filozofii, literatury, sztuki oraz nauk społecznych, ścisłych i przyrodniczych w kulturze dawnej (K_W06)
- rozpoznaje w omawianych na zajęciach tekstach momenty zderzania się przeciwstawnych wizji świata (K_W14)
- potrafi przeprowadzić krytyczną analizę i interpretację różnych rodzajów tekstów, obrazów i zjawisk społecznych związanych z rolą chrześcijaństwa w kulturze dawnej (K_K08)
- rozumie przydatność stosowania metod filologicznych w analizowaniu tekstów wczesno nowożytnych (K_K03)
- dokonuje samodzielnej analizy wybranych przez siebie tekstów kultury dawnej w oparciu o najnowszy stan badań (K_U02)
- potrafi w rzetelny sposób argumentować swoje stanowisko i prezentować wyniki własnych dociekań (K_U08)
Kryteria oceniania
Literatura
Arystoteles, „Fizyka”, [w:] tegoż, „Dzieła wszystkie”, t. 2: „Fizyka. O niebie. O powstaniu i niszczeniu. Meteorologika. O świecie”. Metafizyka, przeł. K. Leśniak, ks. IV, 6-10, 213a-218a
(uzupełniony o fragmenty dyskusji na temat próżni w pismach Demokryta z Abdery, Parmenidesa z Elei, Platona, Leucypa z Miletu, Melissosa z Samos)
Augustyn, „Przeciw Julianowi”, przeł. i wstęp W. Eborowicz, oprac. W. Eborowicz, E. Stanula, Warszawa 1977, s. 169-197
Augustyn, „O naturze dobra”, [w:] „Dialogi i pisma teologiczne”, przeł. M. Maykowska, Warszawa 1954, s. 120-128
Bayless M., Mock Saints' Lives, [w:] Parody in the Middle Ages: the Latin Tradition, 1996, s. 57-69
Descartes R., „Zasady filozofii”, przeł. I. Dąmbska, Warszawa 1960.
„Discorsi Academici de’ Signori Incogniti”, Venetia: Sarzina stampatore dell'Academia, 1635 (wybór tekstów, tłumaczenia zostaną rozesłane uczestnikom).
Donne J., „A Nocturnal upon St. Lucies Day”, “Negative Love”, “The Will”, “The Undertaking” [w:] tegoż, „The Collected Poems of John Donne” oprac. R. Booth, London 1994.
Galileo G., „Dialog o dwu najważniejszych układach świata Ptolemeuszowym i Kopernikowym”, przeł. E. Ligocki, Warszawa 1962.
Leibniz G.W., „O zasadach istnienia”, [w:] „Wyznanie wiary filozofa; Rozprawa metafizyczna; Monadologia; Zasady natury i łaski oraz inne pisma filozoficzne”, oprac. S. Cichowicz, [Warszawa] 1969
Lukrecjusz, „O naturze wszechrzeczy”, przeł. E. Szymański, oprac. K. Leśniak, Kraków 1957.
Minasowicz J.E., „Pochwała Niczego, Pochwała Czegoś”, oprac. A. Bielak, R. Bronikowska, Pisma Scjencji Pełne, t. 1: Warszawa-Kraków 2015
Naborowski D., „Kalendy styczniowe szczęśliwie nastałego roku 1636”, [w:] tegoż, Poezje, oprac. J. Dürr-Durski, Warszawa 1961.
Newton I., „Optics, or A Treatise of the Reflections, Refractions, Inflections and Colours of Light”, New York 1952.
Shakespeare W., „Hamlet”, „Król Lear”, „Wiele hałasu o nic” (różne przekłady w celu porównania).
Szkot Eriugena J., „Periphyseon”, przeł. i oprac. A. Kijewska, Kęty 2010, ks. III, s. 95-110; 186-192; 239-247
Pascal B., „Myśli”, przeł. T. Boy-Żeleński, w układzie J. Chevaliera, oprac. M. Tazbir, Warszawa 1983.
Passerat J., „Nihil”, [w:] Minasowicz J.E., „Pochwała Niczego, Pochwała Czegoś”, oprac. A. Bielak, R. Bronikowska, s. 219-221.
Stoichita V., Druga strona obrazu, [w:] Ustanowienie obrazu, przeł. K. Thiel-Jańczuk, Gdańsk 2011, s. 308-320.
Valeriano M., „Naoczny dowód możliwości istnienia próżni”, przeł. Edward Zwolski, „Kwartalnik Historii Nauki i Techniki” (1959), nr 4/1, s. 77-99.
Więcej informacji
Dodatkowe informacje (np. o kalendarzu rejestracji, prowadzących zajęcia, lokalizacji i terminach zajęć) mogą być dostępne w serwisie USOSweb: