Deliberatorium mediterraneum: centra wzrostu, linie podziału, przestrzenie spotkań Orientalizm, kolonializm, nacjonalizm i fundamentalizm Śródziemnomorza 3700-CS1-SEM-BM
Seminarium jest poświęcone Światu Śródziemnomorskiemu w całej jego rozciągłości geograficznej i dziejowej, kulturowej i ekologicznej, ze szczególnym uwzględnieniem przełomu czasów nowożytnych i współczesnych (XV-XX w.).jako międzykontynentalnej rzeczywistości wielu cywilizacji .
Tematem jest Śródziemnomorze jako świat wielu cywilizacji. Cywilizacje same nie tworzą Światów, są w nim natomiast obecne tak dalece, że ich brak może się okazać katastrofą, czyli rozpadem Świata. Nie przesądzamy, jakie są, ponieważ kategorię cywilizacji będziemy stosować bardzo ostrożnie. Będziemy rozpatrywać cywilizacje w kontekście czterech idei/koncepcji/teorii/praktyk, które były i są obecne w Świecie Śródziemnomorskim, ale nie są tworem tych cywilizacji. Są to orientalizm, kolonializm, nacjonalizm i fundamentalizm. Wszystkie cztery przyszły z zewnątrz, ale od ponad dwustu lat decydują o postaci życia Śródziemnomorzan. Badaniem objęte będzie pojawianie się i obecność tych swoistych markerów. Celem jest rekonstrukcja Śródziemnomorza sprzed przełomu wywołanego europejską ekspansją i towarzyszącymi jej ideami.
Zaproponowany sposób badania jest nowy. Polega na próbie rozpoznania wpływu tych czterech idei/koncepcji/teorii/praktyk na konkretną rzeczywistość Śródziemnomorza. Te cztery zjawiska są dość dobrze znane i sporo wiemy o ich konsekwencjach, o dzisiejszym stanie społeczności ludzkich. W ten sposób postaramy się dojść do ustalenia czym było Śródziemnomorze jako Świat przed jego rozpadem. Nie narzucamy wstępnych założeń, czym było Śródziemnomorze zanim zjawiska te się pojawiły. Rozważymy kilka przypadków występowania tych zjawisk (zwykle występują łącznie choć w różnych postaciach) i mamy nadzieję dojść do ustalenia tożsamości Śródziemnomorza w epoce nowożytnej.
Jest to próba połączenia interdyscyplinarnej refleksji nad Światem Śródziemnomorskim jako ekumeną ludzi wielu cywilizacji w okresie ponad tysiąca lat po rozpadzie imperium rzymskiego z kilkoma projektami badawczymi obejmującymi wycinki tych dziejów. Między rozważaniem chronologicznym a badaniem problemowym ustanowiona będzie wspierająca oba przedsięwzięcia. struktura dialogiczna. Jej podstawą będzie podejście eko-historyczne.
Wstępną tezą jest uznanie, że Śródziemnomorze jako rzeczywistość bardzo różnych wspólnot ludzkich było zawiązane przez kilka ponad kulturowych relacji nazywanych cywilizacjami (relacji ludzi z systemami wartości). To nie tylko cywilizacje arabska, bizantyńska, łacińska, osmańska czy w końcu europejska. To również np. cywilizacje andaluzyjska i hiszpańska, a także żydowska i ormiańska. Świat ten łączyły wędrówki, wojny, handle i pielgrzymki, dzieliły spory religijne oraz interesy grup władzy. Świat wielocywilizacyjnego Śródziemnomorza załamał się, gdy nowoczesna Europa wykreowała nową postać cywilizacji zachodniej i rozpoczęła globalną ekspansję. Na przełomie XVIII i XIX wieku nastąpiło pęknięcie Śródziemnomorza na strefy północną i południową. Podział ten związany z ekspansją kolonialną, a potem globalizacją kapitalistyczną, utrzymał się do czasów współczesnych. W takim kontekście rozważać się będzie zagadnienia związane z życiem różnych wspólnot: etnicznych, religijnych, zawodowych.
Nasze zadanie polega na weryfikacji hipotezy o Świecie Śródziemnomorskim i jego rozpadzie w konsekwencji ekspansji europejskiej.
Przyjmujemy do rozważenia kwestię orientalizmu w dziejach tego Świata w okresie od epoki krucjat do dzisiaj. Co nie oznacza pomijania poprzedzających stuleci i nie przesądza o chronologicznym wymiarze Śródziemnomorza? Równorzędnie zaproponujemy ujęcie tego Świata w konwencji kolonializmu z uwzględnieniem dwu idei: nacjonalizmu i socjalizmu. A także ich religijno-politycznego wyrazu w postaci fundamentalizmu.
Zakres przestrzenny wyznaczyliśmy dwoma elementami:
- współistnieniem ludzi różnych cywilizacji
- wspólnotą relacji między społeczeństwami a środowiskiem.
Co to znaczy?
1. Skupienie uwagi na ludziach.
2. Szukanie tego co łączy ludzi ponad kulturami, to znaczy cywilizacji i sposobu w jakim są one obecne.
3. Potraktowanie tych idei, a także prób opisania nimi rzeczywistości, kształtowania jej, jako drogi do odtworzenia wcześniejszego stanu Świata.
Początek tego Śródziemnomorza sięga rozpadu poprzedniego Świata (rzymskiego) (te hipotezy też będą rozważane) i nie przesądzamy, kiedy przestało istnieć. Orientalizm i kolonializm to przede wszystkim koncepcje, które chcemy przetestować w długim okresie dla stwierdzenia dwu podstawowych faktów:
1. Czy orientalizm (w ujęciu Saida) może być kategorią uniwersalną? Czy też był/jest odpowiedni wyłącznie dla ściśle określonej epoki?
2. Czy kolonializm (w ujęciu Kieniewicza) w dziejach Śródziemnomorza pozwala na sprecyzowanie chronologii tego Świata? Czy jego pojawienia oznacza przełom dziejowy?
Takie ujęcie prowadzi do weryfikacji koncepcji Śródziemnomorza jako Świata oraz do dyskusji nad jego zmiennością przestrzenną. W szczególności uwzględnimy związek „mórz śródziemnych” dołączając baseny czarnomorski i Czerwonomorski oraz Karaiby.
Służy także odejściu od popularnych ujęć przeciwstawiających Zachód Wschodowi a chrześcijaństwo/Europę islamowi/światu arabskiemu.
Nie trzeba nawet podkreślać, że propozycja ta jest nowatorska w świecie nauki. Orientalizm nie był w ten sposób badany, Śródziemnomorze nie zostało dotąd przedstawione w parametrach kolonializmu.
W analizie formowania się a następnie rozpadu całości nazywanej Światem będą pokazywane centra wzrostu ludzkiej aktywności, ekonomicznej i umysłowej. Przedstawione zostaną także zmienne religijne i polityczne linie podziału wspólnot, i podjęta zostanie koncepcja granic naturalnych i kulturowych. Zasadniczym tematem staną się przestrzenie spotkań ludzi różnych cywilizacji oraz następstwa ich destrukcji w konsekwencji rozpadu ekumeny. W końcu zostanie postawione pytanie o dziedzictwo śródziemnomorskie i jego rolę w budowaniu możliwej nowej przestrzeni współżycia światów podzielonych.
Rodzaj przedmiotu
Założenia (opisowo)
Efekty kształcenia
W zakresie wiedzy:
K_W06: ma uporządkowaną, pogłębioną, szczegółową wiedzę na temat dziejów Śródziemnomorza oraz krajów, na które wpływała kultura tego regionu;
K_W16: rozumie zależności między rozwojem kultury a przemianami społecznymi.
W zakresie umiejętności:
K_U02: potrafi samodzielnie interpretować i analizować teksty kultury, uwzględniając ich kontekst historyczny i regionalny;
K_U07: potrafi adekwatnie wybrać i zastosować metody i narzędzia badawcze w celu krytycznego opracowania i interpretacji wybranego zagadnienia związanego z badaniem kultur Śródziemnomorza lub relacji międzykulturowych;
W zakresie kompetencji społecznych:
K_K02 ma świadomość dynamicznego rozwoju kultury i pojawiania się nowych metod i paradygmatów badawczych
K_K05: uczestnicząc w dyskusji, szanuje poglądy partnerów i używa argumentów merytorycznych;
K_K09: zna i rozumie kluczowe wyzwania związane z badaniem kultury i relacji międzycywilizacyjnych oraz z zachowaniem spuścizny kulturowej
Kryteria oceniania
Uczestnicy zajęć są na bieżąco oceniani przez opiekunów według postępów w realizacji indywidualnego programu, w zespole kształtowana jest okresowo ocena aktywności, praca pisemna jest poddawana dyskusji i i ocenie zespołu.
Zaliczenie na podstawie oceny aktywności, przygotowanych wystąpień ustnych i pisemnych.
Na ocenę końcową z przedmiotu złoży się:
- obecność, aktywność i przygotowanie studenta do zajęć (60%). Student ma prawo do 2 nieusprawiedliwionych nieobecności w semestrze;
- 1500 słów praca pisemna napisana pod koniec drugiego semestru na temat związany z problematyką zajęć i uzgodniony z prowadzącym (40%).
Literatura
Abulafia D. The Great Sea. A Human History of the Mediterranean
Abulafia D. The Western Mediterranean Kingdoms 1200-1500. The Struggle for Dominion
Armour R., Islam, chrześcijaństwo i Zachód. Burzliwe dzieje wzajemnych relacji
Braudel F. Morze Śródziemne i świat śródziemnomorski w epoce Filipa II
Braudel F., Coarelli F., Aymard M. Morze Śródziemne. Region i jego dzieje
Cardini F., Europa a islam. Historia nieporozumienia
Carpentier J., Lebrun F. red. Historia świata śródziemnomorskiego
Crowley R. Morskie imperia. Rywalizacja o panowanie na Morzu Śródziemnym 1521-1580
Grzybowski St., Narodziny świata nowożytnego 1453-1605
Hughes, J. Donald The Mediterranean : an environmental history
Inalcik H., Imperium osmańskie. Epoka klasyczna 1300-1600, Wyd
Kieniewicz J., Wprowadzenie do historii cywilizacji Wschodu i Zachodu, Dialog, Warszawa 2003
Kieniewicz J., Andaluzja, Hiszpania i pogranicza cywilizacji: współczesna perspektywa historycznej konfrontacji : w: Koźmiński M. red., Cywilizacja europejska. Wykłady i eseje, Warszawa 2005 (wyd. II), s. 77-88.
Lewis B., Muzułmański Bliski Wschód,
McGregor, James H., Back to the garden : nature and the Mediterranean world from prehistory to the present
Malouf A, Leon Afrykański
Matvejević P., Brewiarz śródziemnomorski
Menocal M. R., Ozdoba świata. Jak muzułmanie, żydzi i chrześcijanie tworzyli kulturę tolerancji w średniowiecznej Hiszpanii,
Norwich J J The Middle Sea. A History of the Mediterranean,
Rokkan S., State Formation, Nation-Building, and Mass Politics in Europe
Wallerstein I., Analiza systemów-światów. Wprowadzenie,
Więcej informacji
Dodatkowe informacje (np. o kalendarzu rejestracji, prowadzących zajęcia, lokalizacji i terminach zajęć) mogą być dostępne w serwisie USOSweb: