TABS: "Odrodzenie etniczności" Nowe narody i nowe mniejszości w ujęciu porównawczym. Teorie, koncepcje, przykłady 3500-TABS-ODET
Celem seminarium jest omówienie podstawowych pojęć, kontekstów i sporów związanych z pojęciem „etniczności” w socjologii, zwłaszcza dotyczących rozumienia grupy etnicznej, mniejszości narodowej i narodu. W jego ramach będziemy analizować problemy tożsamości etnicznej i statusu prawnego społeczności bezpaństwowych w Polsce oraz w innych krajach europejskich, jak i na terenie Federacji Rosyjskiej. W wypadku naszego kraju będziemy chcieli się skupić społeczności karaimskiej, łemkowskiej, romskiej i tatarskiej (wszystkie one posiadają oficjalnie status mniejszości etnicznej), kaszubskiej (której język został uznany za język regionalny zgodnie z definicją zawartą w Europejskiej Karcie Języków Regionalnych i Mniejszościowych) oraz śląskiej, wokół której uznania toczy się długotrwały spór polityczny od przeszło dwóch dekad. Ostanie dwa przywołane przypadki grup etnicznych są określane w polskiej literaturze również mianem „mniejszości postulowanych” w związku z tym, że ich liderzy występowali kilkakrotnie do władz polskich o przyznanie im statusu mniejszości narodowej bądź etnicznej. Zdajemy sobie sprawę, że wymienione grupy nie wyczerpują listy wszystkich widocznych w Polsce społeczności etnicznych, które nie posiadają własnych państw narodowych, ale stanowią one, naszym zdaniem, najbardziej reprezentatywną ich część w społeczeństwie polskim.
Będziemy chcieli także odwołać się do przykładów spoza naszego kraju. I tak będziemy chcieli poruszyć problematykę porównawczych odrodzeń etnicznych (narodowych i regionalnych) dotyczących Buriatów (na przykładzie festiwal Ałtargana), Jakutów (na przykładzie zbiorowego tańca - osłohaj), norweskich Kwenów, wschodnioromańskiej grupy Istrii oraz największej mniejszości europejskiej – Romów /Cyganów.
Wszystkie te społeczności pozostają zróżnicowane zarówno pod względem demograficznym (swojej liczebności) i charakteru swojej etniczności, jak i historii swoich relacji ze społeczeństwem większościowym. Podobnie wyglądało również ich miejsce w polityce państwowej - część z nich (jak np. w Polsce) została oficjalnie uznana uzyskując status mniejszości etnicznej bądź języka regionalnego, a dla jednej z nich pozostaje to ciągle niezrealizowanym wyzwaniem. Wszystkie natomiast łączy podobny proces odrodzenia kulturowego i etnicznego zapoczątkowany w latach dziewięćdziesiątych ubiegłego wieku związany z demokratycznymi przemianami ustrojowym i szerszym otwarciem na świat. Było to związane z ich dążeniami do oficjalnej akceptacji przez państwo, w których nie chodziło (i nadal nie chodzi) o potwierdzenie ich folklorystycznej odrębności, lecz o uznanie ich odmiennych od większości tożsamości etnicznych. Ich elity i przedstawiciele nie chcieli bowiem już więcej, aby były one traktowane w polityce państwa jako grupy etnograficzne uważane za historyczne części społeczeństwa większościowego, lecz dążyli oni do tego, aby były one „etnicznymi grupami interesu”.
W trakcie zajęć będziemy zwracać uwagę na dążenie społeczności bezpaństwowych do formalnego uznania przez władze państwowe. Działania te budziły wśród ich członków wewnętrzną refleksję o specyfice ich tożsamości etnicznej, które wyrażało się w pytaniach, na ile jest ona regionalna, etniczna, regionalno-etniczna, a na ile staje się (lub stała się) już narodowa. Próby odpowiedzi na te pytania przybierały charakter długotrwałych i publicznych dyskusji o ich statusie etnicznym, trwających do tej pory. Pojawiały się na nowo pytania dotyczące rozumienia pojęcia „narodu” (kulturowy czy polityczny), roli czynników (subiektywnych i obiektywnych) składających się na jego treść oraz mechanizmów jego powstawania lub też stwarzania (konstruowania). Świadczyły one o poczuciu odrębności członków tych społeczności, które nie zamykały się w prostym wyborach przynależności do narodu większościowych, podkreślały one także rolę terminologii i sposobu wyjaśnień tych zjawisk, które nie miały jedynie intelektualnego znaczenia, ale odgrywały rolę polityczną, ocenianą z perspektywy aspiracji etnicznych poszczególnych grup lub orientacji narodowych w ich ramach. Wszystkie te zagadnienia będą analizowane w ramach seminarium z wykorzystaniem konkretnych studiów przypadków, a literatura teoretyczna ma służyć pogłębieniu znajomości poszczególnych tematów.
Rodzaj przedmiotu
Tryb prowadzenia
Założenia (opisowo)
Efekty kształcenia
K_W02 ma świadomość istnienia sporów teoretycznych i metodologicznych prowadzonych we współczesnej socjologii, jest refleksyjny i krytyczny wobec różnych stanowisk
K_W04 jest refleksyjny i krytyczny wobec problemu zróżnicowania społecznego i nierówności społecznych
K_W06 posiada pogłębioną wiedzę o zróżnicowaniu kulturowym i jego przemianach, tożsamości kulturowej, interakcji i komunikacji międzykulturowej
K_W10 posiada pogłębioną wiedzę na temat najważniejszych międzynarodowych i krajowych badań socjologicznych odnoszących się do wybranych obszarów rzeczywistości społecznej lub wybranych subdyscyplin socjologii
K_K09 jest otwarty na różne perspektywy teoretyczne i metodologiczne badań społecznych
Kryteria oceniania
Prezentacja i praca pisemna (esej)
2 - dopuszczalne liczba nieobecności podlegających usprawiedliwieniu:
Poprawa pracy pisemnej (kryteria takie same jak w I terminie)
Literatura
Abkowicz, M. (2012). Karaimskie życie społeczne w Polsce po 1945 roku, w: Machul-Telus B. (red.), Karaimi, Warszawa: Wydawnictwo Sejmowe, s. 180-205.
Chazbijewicz, S. (2010). Tatarzy, w: Dudra, S., Nitschke, B. (red.). Mniejszości narodowe i etniczne w Polsce po II wojnie światowej, Kraków: NOMOS, s. 288-304.
Dolińska, K. (2010). Ślązacy, w: w: Dudra, S., Nitschke, B. (red.). Mniejszości narodowe i etniczne w Polsce po II wojnie światowej, Kraków: „NOMOS”, s. 337-355.
Dołowy – Rybińska, N. (2017), „Nikt za nas tego nie zrobi”. Praktyki językowe i kulturowe młodych aktywistów mniejszości językowych Europy, Toruń: Fundacja na Rzecz Nauki Polskiej,
Dudra, S. (2010). Łemkowie, w: Dudra, S., Nitschke, B. (red.). Mniejszości narodowe i etniczne w Polsce po II wojnie światowej, Kraków: NOMOS, s. 256-287.
Gerlich, M. G. (2010). „My prawdziwi Ślązacy”. Studium Etnologiczne, Warszawa: Wydawnictwo DiG – Uniwersytet Śląski w Katowicach.
Kabzińska, I. (2000). Między grupą etniczna a narodem, Etnografia Polska, XLIV (1-2), s. 39-61.
Nowicka, Ewa. 2011. Nasz język rozumieją aniołowie: Arumuni we współczesnym świecie. Kraków: Nomos.
Nowicka, Ewa. 2016. Korzenie ałtargany sięgają głęboko: Buriaci między Rosją ą Mongolią i Chinami. Kraków: Zakład Wydawniczy "Nomos.
Nowicka, Ewa. 2012. The politics of culture: perspectives of stateless nationalities/ethnic groups, Warszawa: WUW.
Nowicka, E. (2014). Taniec w kręgu: nowe i dawne communitas. Politeja-Pismo Wydziału Studiów Międzynarodowych i Politycznych Uniwersytetu Jagiellońskiego, 11(31), 217-241. (jest krótsza wersja anglojęzyczna, ale tam jest tylko Syberia: Siberian circle dances), ale ta polskojęzyczna obejmuje Katalonię i Bałkany (Wlachów/Arumunów).
Obracht-Prondzyński, C. (2003). Czy w Polsce powstają nowe narody? Przypadek Kaszub i Śląska, w: Obracht-Prondzyński, C., W kręgu problematyki kaszubsko-pomorskiej. Studia i szkice, Gdańsk – Wejcherowo: Instytutu Kaszubski, s. 109-112.
Sakson, A. (2013). Mazurzy i Warmiacy, w: Dudra, S., Nitschke, B. (red.). Stowarzyszenia mniejszości narodowych, etnicznych i postulowanych w Polsce po II wojnie światowej, Kraków: NOMOS, s. 368-386.
Warmińska, K. (2013). Tatarzy polscy – tożsamość kolektywna w kontekście regulacji ustawowych, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie, 903(3), s. 55-65.
Więcej informacji
Dodatkowe informacje (np. o kalendarzu rejestracji, prowadzących zajęcia, lokalizacji i terminach zajęć) mogą być dostępne w serwisie USOSweb: