Etyka i polemika: dialogowość w literaturze i badaniach literackich 3001-A853TL1
Zajęcia dotyczą dwóch tradycji mówienia o dialogu w związku z literaturą:
a) Dialog (rozmowa) jako coś, co rozgrywa się między tekstem a czytelnikiem. Tradycja ta wyrasta z dyskursu hermeneutycznego. Zakłada podmiotowe potraktowanie obu stron aktu lektury - odbiorcy i dzieła - oraz ich współistnienie. Wiążą się z nią zwykle postulaty natury etycznej odnoszące się do uszanowania jednostkowości i odmienności tak tekstu (wraz z wpisanym weń systemem wartości estetycznych, moralnych, etc.), jak jego czytelnika.
b) Dialog jako zderzenie odmiennych, często sprzecznych kategorii w tekście literackim (języków, stylów, gatunków, wartości, czasoprzestrzeni, elementów świata przedstawionego, itp.). Tę tradycję wyprowadza się zwykle z rozważań Bachtinowskich. Jednak w trakcie zajęć postaramy się odnaleźć podobne myślenie u innych filozofów i badaczy. Szczególny nacisk położymy na aspekt poznawczy tak rozumianego dialogu (dialogowe zderzenie jako sposób odkrycia tego, co nieznane, irracjonalne, nieoczekiwane, nowe, itp.)
W pierwszej części seminarium dzięki wskazanym przez prowadzącego tekstom studenci zapoznają się z następującymi zagadnieniami:
1. Dialog (rozmowa) jako interakcja i współistnienie podmiotów w pismach M. Heideggera.
2. Tekst jako podmiot zmieniający czytelnika (H. G. Gadamer, P. Ricoeur)
3. Idea "stopienia się" czytelnika z dziełem (H. G. Gadamer)
4. Etyczne pragnienie ukazania tekstu jako czegoś jednostkowego w interpretacji pojętej jako dialog: teoria a praktyka (J. Derrida),
5. Jednostkowość tekstu jako "opór wobec teorii",
6. Dialog jako zderzenie/zestawienie/połączenie przeciwnych kategorii w dziele literackim,
7. Poznanie jako rezultat dialogu hermeneutycznego i wewnątrztekstowego. Racjonalność jako ideał rozmowy i irracjonalność sprzeczności.
8. Dialogowe zderzenie jako ogólna kategoria w wybranych rozprawach M. Bachtina, F. Nietzschego, S. Freuda, C. G. Junga, W. Szkłowskiego.
9. Dialogowe zderzenie jako przedarcie się przez zastane kategorie rozumowania i poznawania. Dialog i epifania.
10. Dialogowe przeciwieństwa a parodia i groteska.
11. Dialogowość, mimesis, ideologia (realizm i awangarda)
W drugiej części proseminarium postaramy się odpowiedzieć na następujące pytania:
1. Czy zaprezentowane wyżej tradycje można połączyć, choćby zakładając, iż przebieg lektury (dialogowej interpretacji) jest w jakiś sposób homologiczny wobec dialogowej struktury utworu? Co nam da takie połączenie?
2. Co nam to mówi o idei racjonalnego, "pokojowego" stopienia się podmiotów?
3. Co w świecie człowieka (w doświadczeniu, rozumieniu świata, w jego ocenie) zmieniają dzieła oparte na dialogowym przeciwieństwie (próba połączenia Bachtina, Nietzschego i Szkłowskiego)?
4. Co mówią nam takie dzieła o współistnieniu racjonalnego i irracjonalnego w kulturze?
5. Czy literaturę można potraktować jako pole takiego współistnienia?
Poszukując odpowiedzi na powyższe pytania będziemy posiłkować się wybranymi tekstami literackimi.
Udział studenta w zajęciach jest zaliczany na ocenę. W pierwszym semestrze jej podstawę stanowi referat przygotowany na wskazany przez prowadzącego temat (w szczególnym wypadku wyboru tematu może dokonać student). W celu uzyskania oceny bardzo dobrej uczestnik zajęć musi się wykazać dodatkowo aktywnością w dyskusji. Drugi semestr zaliczany jest na podstawie pracy napisanej na wybrany przez studenta temat mieszczący się w zakresie problematyki proseminarium.
Rodzaj przedmiotu
Literatura
Podstawowa literatura przedmiotu:
1. Bachtin M., Notatki z lat 1970 - 1971, w: tamże,
2. Bachtin M., Problem tekstu w lingwistyce, filologii i innych naukach humanistycznych. Próba analizy filozoficznej w: tegoż, Estetyka twórczości słownej, tłum. D. Ulicka, Warszawa 1986,
3. Bachtin M., Twórczość Franciszka Rabelais'go a kultura ludowa średniowiecza i renesansu, przeł. A. A. Goreniowie, Kraków 1975,
4. Derrida J., Sygnowane Ponge, tłum. Stanisław Cichowicz, w: Literatura Na Świecie, 1988,
5. Derrida J., Ta dziwna instytucja zwana literaturą, przeł. M. P. Markowski, w: Literatura Na Świecie 1998, z. 11/12,
6. Ernst M., Collages, przeł. Z. Bieńkowski, w: Artyści o sztuce. Od van Gogha do Picassa, wyb. i opr. E. Grabska, , H. Morawska, Warszawa, 1977;
7. Freud, S., Niesamowite, w: Pisma psychologiczne, tłum. R. Reszke, Warszawa 1997,
8. Gadamer H. G., Prawda i metoda, tłum. B. Baran, Warszawa 2004 (fragmenty),
9. Gadamer H. G., Tekst i interpretacja, przeł. P. Dehnel, w: tegoż, Język i rozumienie, wyb. i tłum. P. Dehnel, B. Sierocka, Warszawa 2003,
10. Heidegger M., Bycie i czas, tłum. B. Baran, Warszawa 2005 (fragmenty),
11. Heidegger M., Wieczorna rozmowa w rosyjskim obozie jenieckim między młodszym a starszym, w: tegoż, Rozmowy na polnej drodze, przeł. J. Mizera, Warszawa 2004,
12. Jung C. G., Psychologia i literatura, w: tegoż, Archetypy i symbole. Pisma wybrane, wyb., wstęp i tłum. J. Prokopiuk, Warszawa 1981,
13. Kristeva, J., Słowo, dialog i powieść, przeł. W. Grajewski, w: M. Bachtin, Dialog - język - kultura, red. E. Czaplejewicz i E. Kasperski, Warszawa, 1983.
14. Nietzsche F. O kłamstwie i prawdzie w pozamoralnym sensie, tłum. B. Baran, w: tegoż, Pisma pozostałe 1862 - 1875, tłum. B. Baran, Kraków 1993,
15. Nietzsche F., Narodziny tragedii albo Grecy i pesymizm, tłum. B. Baran, Kraków 1994,
16. Platon, Fedon, Uczta, tłum. W. Witwicki, edycja dowolna,
17. Ricoeur P., Przyswojenie, przeł. P. Graff, w: tegoż, Język, tekst, interpretacja, wybór i wstęp K. Rosner, tłum. P. Graff i K. Rosner, Warszawa 1989,
18. Schulz B., Mityzacja rzeczywistości, w: tegoż, Opowiadania, wybór esejów i listów, opr. J. Jarzębski, Wrocław 1989,
19. Szkłowski W. Sztuka jako chwyt, tłum. R. Łużny, w: Teoria badań literackich za granicą, t. II, cz. 3, red. S. Skwarczyńska, Kraków 1986,
20. Szkłowski W. Wskrzeszenie słowa, tłum. F. Siedlecki, w: Rosyjska szkoła stylistyki formalnej, wyb. i opr. M. R. Mayenowa, Z. Saloni, Warszawa 1970 ,
Literatura pomocnicza:
1. Banasiak B., Filozofia integralnej suwerenności. Zarys systemu Markiza de Sade, Łódź 2006, s. 151, 170, 190/191
2. Bronk A., Rozumienie, dzieje, język, . Filozoficzna hermeneutyka Hansa-Georga Gadamera, Lublin 1988,
3. Burzyńska A., Krajobraz po dekonstrukcji I, w: Ruch Literacki 1995, z. 1,
4. Carnivalizing Difference: Bakhtin and the Other, ed. by P. I. Barta, D. Shepherd, London 2001,
5. Freudenberg, O. M., Pochodzenie parodii, tłum. A. Pomorski, w: tejże, Semantyka kultury, red. D. Ulicka, wstęp W. Grajewski, Kraków 2005
6. Markowski, M. P., Czarny nurt. Gombrowicz, świat, literatura, Kraków 2004,
7. Markowski, M. P., Efekt inskrypcji. Jacques Derrida i literatura, Kraków 2003,
8. Michalski K., Heidegger i filozofia współczesna, Warszawa 1998,
9. Szlezák T. A., O nowej interpretacji platońskich dialogów, tłum. P. Domański, wybór i posłowie J. Gwiazdecka, Kęty 2005,
10. Vernant J.P., Źródła myśli greckiej, tłum. J. Szacki, Warszawa 1969,
Wybrane teksty literackie:
1. Barth J., Zagubiony w labiryncie śmiechu, przeł. M. Adamczyk-Garbowska, Warszawa 1991,
2. Gogol M., Nos, w: Opowieści, tłum. różni, opr. B. Galster, Wrocław 1972,
3. Kafka, F., Przemiana, przeł. J. Kydryński, w: Dzieła wybrane. Ameryka. Nowele i miniatury. Wyrok, Warszawa 1994,
4. Robbe-Grillet, A. Dom schadzek, przeł. W. Bieńkowska, posł. A. Ważyk, Warszawa 1967,
5. Sade D. A. F. de, Julietta. Powodzenie występku, przeł. B. Banasiak, K. Matuszewski, Kraków 2003,
Więcej informacji
Dodatkowe informacje (np. o kalendarzu rejestracji, prowadzących zajęcia, lokalizacji i terminach zajęć) mogą być dostępne w serwisie USOSweb: