Kultura duchowa dawnych społeczeństw 2800-PC-KUL
Kultura duchowa dawnych społeczeństw
Założenia:
Celem konwersatorium jest zapoznanie studentów z wybranymi zagadnieniami dotyczącymi kultury symbolicznej w społeczeństwach przednowoczesnych (przedindustrialnych) oraz metod badań religioznawczych i antropologicznych pod kątem ich zastosowań podczas badań archeologicznych.
Opis prosty:
Punktem wyjścia do dalszych rozważań jest następująca definicja kultury:
Kultura to gatunkowy, społecznie organizowany system świadomego przystosowania się rodzaju ludzkiego do otoczenia, realizowany za pośrednictwem przedmiotowych wytworów i mający na celu zaspokajanie jego różnorodnych potrzeb, które powodują wzbudzanie ośrodków napędowych. (Andrzej Wierciński).
Człowiek część potrzeb dzieli ze zwierzętami, są to potrzeby samozachowawcze i reprodukcyjne, zaspokajane przy największym współudziale odruchów wrodzonych (instynktownych). W odróżnieniu jednak od naszych zwierzęcych krewnych jesteśmy także wyposażenie w specyficznie ludzkie potrzeby którymi są: potrzeba uogólnionego poznania świata i sensu życia. Te stanowią o naszym człowieczeństwie (Andrzej Wierciński).
W społecznościach przedindustrialnych najbliższym otoczeniem człowieka byli inni ludzie oraz przyroda. Dominującym paradygmatem poznawczym w tych społecznościach była tak zwana animistyczna wizja świata, czyli przypisywanie osobowości i komponenty duchowej wszystkim elementom otoczenia, również tym, które uważamy za „nieożywione”. Sposobem kontaktu z tym ukrytym wymiarem rzeczywistości była m.in. interpretacja snów i wprowadzanie się w odmienne stany świadomości (trans) za pomocą różnorakich technik
deprywacji psychosensorycznej, w tym zażywania środków halucynogennych. Wierzono, iż kontakt tego typu, dostępny dla wybranych członków społeczności (np. szamanów), połączony ze stosowaniem zabiegów rytualno-magicznych, pozwala kontrolować różne procesy tak ludzkiej jak i pozaludzkiej rzeczywistości. Przy czym, co istotne dla zrozumienia funkcjonowania tych społeczności, nie funkcjonowała wówczas tak charakterystyczna dla
naszej cywilizacji ostra granica między „świeckim a religijno-magicznym”: zarówno produkcja narzędzi, broni, odzieży, technika budowlana, jak i sztuka miały swój wyraźny sakralno-magiczny składnik.
Zajęcia będą więc miały postać szeregu spotkań, podczas omówione zostaną konkretne przykłady interpretacji zjawisk kulturowych w podanym wyżej duchu, jak również omówione klasyczne prace badaczy religii i kultury takich jak Mircea Eliade, George Frazer czy Arnold van Gennep.
Rodzaj przedmiotu
Tryb prowadzenia
Założenia (opisowo)
Efekty kształcenia
Wiedza:
Studenci posiadają wiedzę o stanie badań nad wybranymi zagadnieniami z antropologii
religii, szczególnie w odniesieniu do roli systemów ideologiczno-religijnych w
funkcjonowaniu organizmów społecznych, od najmniej złożonych egalitarnych społeczności
zbieraczy – łowców po organizacje wczesno-państwowe (K_W10)
Studenci znają i rozumieją zaawansowane metody analizy oraz interpretacji problemów
badawczych z zakresu archeologii, właściwe dla tradycji, teorii i
szkoły badawczej związanej z profesorem A. Wiercińskim (K_W12)
Studenci znają i rozumieją zaawansowane metody analizy i interpretacji informacji zawartych
w publikacjach naukowych (K_W13)
Studenci znają i rozumieją zaawansowane metody analizy rozmaitych wytworów dawnych
społeczności z wykorzystaniem metod stosowanych w religioznawstwie i antropologii
kulturowej (K_W14)
Umiejętności:
Studenci potrafią wykrywać złożone zależności między artefaktami i ekofaktami a
dawnymi procesami kulturowymi (K_U07)
Studenci posiadają umiejętność prowadzenia polemiki naukowej (K_U08)
Kompetencje:
Studenci są gotowi do krytycznej oceny interpretacji źródeł archeologicznych i
historycznych i ma świadomość wieloaspektowości interpretacji (K_K04)
Studenci są gotowi do wykorzystania posiadanej przez siebie wiedzy na temat
kompleksowej natury kultury i ma świadomość potrzeby analizy rozmaitych
kategorii źródeł dla odtworzenia przeszłości człowieka (K_K05)
Studenci są gotowi do uznania i poszanowania różnych punktów widzenia
determinowanych różnym podłożem kulturowym (K_K12)
Kryteria oceniania
Egzamin ustny w formie rozmowy na temat wybranej z listy książek.
Praktyki zawodowe
nie dotyczy
Literatura
Uczestników obowiązuje lista lektur związana z każdym spotkaniem. Oprócz tego następujące pozycje:
1. Antropologia kultury. Zagadnienia i wybór tekstów, Wydawnictwa UW, Warszawa
2005 ( i wznowienia). Rozdziały:
- Mircea Eliade „Czas święty i mity”
- Mircea Eliade „ Święty obszar i sakralizacja świata”
- José Ortega y Gasset „Bunt mas”
2. Renfrew, Colin i Paul Bahn, ARCHEOLOGIA. Teorie i metody, Prószynski I S-ka, Warszawa 2002
- rozdział 5 — Jak wyglądała organizacja dawnych społeczeństw? Archeologia społeczna ss.165–210;
- rozdział 10 — Co myśleli? Archeologia kognitywna
3. Wasilewski J.S., Podróże do piekieł, LSW, Warszawa 1979 ( i kolejne wznowienia)
4. Wierciński A., Magia i religia, Wydawnictwo Nomos, Kraków 2010 (i wznowienia)
- rozdz. VII - „O pojęciu magii”
- rozdz. IX - „Model postaci szamana”
5. van Gennep, Arnold „Obrzędy przejścia. Systematyczne studium ceremonii.”, PIW Warszawa 2006 (i wznowienia, również pod nazwą „Rytuały przejścia”)
6. Lem, Stanisław „Profesor A. Dońda (Ze wspomnień Ijona Tichego) – szereg wydań, dostępne również online
Literatura dodatkowa:
Buliński, T., „Ludzie, zwierzęta i duchy w świecie Indian Amazonii. Wstęp do perspektywizmu”,
w: A. Mica, P. Łuczeczko (red.) Ludzie i nie-ludzie. Perspektywa socjologiczno-
antropologiczna, Pszczółki: Orbis Exterior, ss. 89-113, 2011.
Eliade, Mircea, (tłum. Jan Wierusz-Kowalski). Traktat o historii religii. Warszawa: Wydawnictwo “Aletheia,” 2009.
Evans-Pritchard, Edward Evan (tłum. i red. Sebastian Szymański i Joanna Tokarska-Bakir). Czary, wyrocznie i magia u Azande: wersja skrócona. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 2008.
Szyjewski, Andrzej. Szamanizm. Kraków: Wydaw. WAM, 2005.
Wierciński Andrzej, Magia i religia, Wydawnictwo Nomos, Kraków 2010 (i wznowienia) –
pozostałe rozdziały poza wymienionym w Literaturze obowiązkowej
Więcej informacji
Dodatkowe informacje (np. o kalendarzu rejestracji, prowadzących zajęcia, lokalizacji i terminach zajęć) mogą być dostępne w serwisie USOSweb: