Instrumenty polityki społecznej 2103-L-D3INPS
Pierwsza część konwersatorium (10 godzin) będzie wykładem połączonym z dyskusją na następujące tematy:
WPROWADZENIE DO METODYKI PROGRAMOWANIA SPOŁECZNEGO. Polityka społeczna jako kształtowanie zachowań. Polityka społeczna modyfikuje zachowania obywateli, funkcjonariuszy, przedsiębiorców, konsumentów, pracowników, członków rodzin – jak i dlaczego?
Style realizacji polityki społecznej – wyzwalający, opiekuńczy, bodźcowy, rygorystyczny – powinny być dostosowane do przyczyn niepożądanych zachowań ludzi; np. do braku możliwości, umiejętności lub chęci. Analiza MUC.
Podmioty, sektory polityki społecznej. Pożytki i ograniczenia powodowane przez ich współpracę lub konkurencję. Nowoczesność rozwiązań typu welfare mix.
Fazy prac nad programem: diagnoza, prognozy, program, realizacja, ewaluacja.
Oczekiwane bariery, przeszkody; a także okoliczności sprzyjające szybkiej, skutecznej i efektywnej realizacji celów (analiza SWOT).
Od czego zależy skuteczność, efektywność programu?
PRZEGLĄD DOSTĘPNYCH INSTRUMENTÓW:
INFORMACJE Rola systematycznej edukacji powszechnej i indywidualnie adresowanego poradnictwa. Media - czwarta władza? Rola ruchów obywatelskich.
KADRY w polityce społecznej. Profesjonaliści i wolontariusze. Ciała doradcze. Kwalifikacje i motywacje, usytuowanie w różnych instytucjach i sektorach.
PRAWO Prawo karne a prawo cywilne. Nakazy, zakazy, sankcje – czy regulacja procedur realizowania przez obywateli swych zamierzeń. Warunki wdrażania, skuteczności i efektywności prawa. Rzecznik Praw Obywatelskich.
Społeczne ruchy alteracyjne jako źródło zmian prawa. Odgórnie organizowane konsultacje społeczne.
INSTRUMENTY EKONOMICZNE.
a) WŁASNOŚĆ. Ochrona własności; uwłaszczanie, wywłaszczanie, reprywatyzacja.
b) PRACA I PŁACA. dostęp do pracy zarobkowej, charakter i zróżnicowanie prac. Rozpiętości dochodów. Dochody z pracy a dochody z kapitału. Praca za darmo.
c) PODATKI. Rodzaje i funkcje podatków. Zbiórki publiczne. Przepływy międzynarodowe. Dwie kultury podatkowe – podatku liniowego i progresywnego.
d) Bezzwrotne ŚWIADCZENIA pieniężne a instrumenty alternatywne: ulgi podatkowe, zwrotne kredyty preferencyjne. Gwarantowany dochód obywatelski czy pieniężne świadczenia uznaniowe dla osób spełniających pewne warunki.
e) Świadczenia rzeczowe i usługowe, adresowane czy powszechnie dostępne (dobra publiczne).
f) KONSUMPCJA RYNKOWA. Jej skala, zalety, oraz obszary zawodności rynku. OCHRONA I EDUKACJA KONSUMENTA na rynkach niedoboru i obfitości.
g) CZAS DLA LUDZI; decydowanie o czasie życia, czasie pracy i czasie konsumpcji. Nierówny dostęp do czasu wolnego, zróżnicowania modelowe. CZAS REALIZACJI PROGRAMÓW POLITYKI SPOŁECZNEJ (harmonogramy określające, kiedy zacząć program, jak szybko posuwać się do przodu…)
h) PRZESTRZEŃ. Kształtowanie przestrzeni życia człowieka w mikroskali i w szerszej skali. Infrastruktura – rodzaje (społeczna, ekonomiczna, techniczna). Kształtowanie ludzkiej czasoprzestrzeni. Polityka rozmieszczenia w przestrzeni mieszkań, transportu, obiektów infrastruktury społecznej i miejsc działalności gospodarczej. Spór o kryteria behawioralne i estetyczne.
i) Bariery przestrzenne, czasowe, finansowe i kulturowe (niewidzialne granice) w dostępie do pracy i do obiektów infrastruktury.
PODSUMOWANIE Właściwe uwzględnianie wszystkich pięciu rodzajów instrumentów - warunkiem skuteczności i efektywności programów polityki społecznej. Skutki zamierzone, niezamierzone i efekty zewnętrzne polityki społecznej.
Druga część konwersatorium (20 godzin) będzie serią prezentacji projektów studenckich przygotowanych uprzednio przez podgrupy liczące 3-5 osób.
Schemat tych referatów ma być następujący:
1. Określić wzorzec zachowań, które aprobujemy i chcielibyśmy krzewić. Czyje to zachowania? Dlaczego je aprobujemy? Uzasadnienia ideowe i pragmatyczne. Stopień kontrowersyjności.
2. Określić zachowania i sytuacje naganne, które potępiamy i chcielibyśmy zwalczać. Dlaczego? Uzasadnienia ideowe i pragmatyczne. Spory w społeczeństwie.
3. CELE PROGRAMU. Co się da zrobić? Wpływać na jakie zachowania? Czyje zachowania? Dlaczego? Parę analogii: - wyposażać ludzi w możliwości zachowań pożądanych (jak w „kulturystyce”) - zapobiegać zachowaniom niepożądanym (jak w profilaktyce medycznej) - ograniczać zachowania niepożądane (terapia, resocjalizacja, izolacja, kary)?
4. Czy pełne dokonanie pożądanej zmiany wydaje się możliwe? Co lepsze – program maksymalistyczny czy minimalistyczny? Rewolucja, reforma, plasterki, kosmetyka?
5. W jakiej skali zamierzamy działać? Określić skalę programu – osiedle, wieś, miasto, gmina, powiat, województwo, Polska A, B lub C, cała Polska, cały świat; a może wszystkie skale naraz. Dlaczego wybraliśmy taką skalę? Bo tylko w takiej skali można realizować takie cele? Bo tylko do wiedzy o podmiotach działających w tej skali mieliśmy dostęp?
6. Kiedy? Określić horyzont czasowy programu – rok szkolny, rok budżetowy, kadencja, dekada, czas życia jednej generacji, … ? Jak zapewnić długotrwałość programu?
7. ROLA RÓŻNYCH SEKTORÓW. Jakie instytucje wykonają nasz program? Podmioty – publiczne, pozarządowe, rynkowe? Rola układów nieformalnych. Czy mamy ambicję uczestniczyć w WELFARE MIX? Jaki podmiot jest strategiem określającym wartości i cele? Kto stałym konsultantem? Kto głównym wykonawcą? Kto cząstkowym podwykonawcą?
8. Z kim i przeciw komu? Nie działamy w próżni społecznej! Kto (jaki podmiot) udzieli nam wsparcia moralnego, politycznego, ekonomicznego, innego? Kto będzie nas ograniczał? Dlaczego? Konflikt idei czy interesów? Jak wpłynąć na zachowania podmiotów tworzących otoczenie społeczne programu? Perswadować (np. że program służy także ich interesom…), nie dopuszczać, zakazywać, przekupywać, pacyfikować, wciągać do współpracy?
9. JAKI STYL ODDZIAŁYWANIA NA LUDZI ma dominować? Usuwać bariery tym, którzy NIE MOGĄ zachowywać się zgodnie z celami programu? Uczyć tych, którzy NIE UMIEJĄ zachowywać się zgodnie z celami programu? Jak oddziaływać na tych, którzy NIE CHCĄ zachowywać się zgodnie z celami programu? Kusić nagrodami? Straszyć? Przekonywać? Analiza MUC (móc, umieć, chcieć) służy skuteczności programu. Kłopoty z diagnozą.
10. Określić główne i uboczne INSTRUMENTY zastosowane w programie: instrumenty pominięte, z których celowo zrezygnowano (bo naganne, bo z reguły nieskuteczne, bo niedostępne, itd.).
11. CZŁOWIEK W SPOŁECZEŃSTWIE INFORMACYJNYM. Jak i po co INFORMOWAĆ? Krążenie informacji: pionowe i poziome, kontrolowane i niekontrolowane. Główny nurt: perswadowanie, agitacja, czy neutralne informowanie o różnych możliwościach? Możliwości nawiązywania wielokierunkowej komunikacji interpersonalnej; kogo z kim? Rola edukacji i poradnictwa; przykłady plakatów, ulotek, informatorów, lekcji, kursów, usług doradczych obowiązkowych lub dobrowolnych, programów w mediach, imprez darmowych lub odpłatnych. Wypaczenia percepcji, manipulacje, źródła i formy oporu obywateli wobec polityki informacyjnej – z którymi trzeba się liczyć.
12. OBYWATEL A PRAWO. Czy celem programu jest ZMIANA PRAWA? Jak NORMOWAĆ zachowania adresatów i realizatorów programu? Jak sobie radzić z konfliktem norm? PRAWO może być lokalne, państwowe i międzynarodowe; regulaminy wewnętrzne instytucji to też prawo. Normy prawne – zgodne czy sprzeczne z normami kulturowymi; podtrzymujące czy modyfikujące te normy; jasne i spójne? Prawo źródłem nakazów, zakazów, sankcji – kiedy są one skuteczne i efektywne? Prawo źródłem procedur dostępnych dla obywateli zamierzających regulować swoje dobrowolne stosunki z innymi obywatelami i instytucjami.
Jak zwiększyć równość wobec prawa i – ewentualnie – wprowadzić dyskryminację pozytywną grup słabszych? Źródła i formy oporu obywateli wobec prawa. Kiedy opór obywateli wobec prawa jest zły, a kiedy jest czymś dobrym? Czy chcemy być ruchem obywatelskim zmierzającym do doskonalenia prawa? Czy chcemy uwzględnić (wykorzystać?) oddolne inicjatywy legislacyjne, skargi obywatelskie?
13. NASZE KADRY. Jacy ludzie mają to robić?; profesjonaliści (jakie profesje?) i wolontariusze? Ich mocne i słabe strony. Rodzaje funkcjonariuszy i służb zawodowych czynnych na różnych poziomach podejmowania i realizowania decyzji. Konieczność kontroli społecznej nad profesjonalistami, konieczność profesjonalnego wsparcia dla wolontariuszy. Jak mobilizować, jak dopuszczać (lub nie dopuszczać) wolontariuszy? Możliwości koordynacji działań wolontariuszy – z natury rzeczy rozproszonych organizacyjnie; konieczność ale i zagrożenia takich koordynacyjnych działań. Jak daleko nam do ideału: gdy wspomagani stają się wolontariuszami, wolontariusze profesjonalizują swoją działalność… a może wykonawcy stają się przywódcami…
14. ADRESACI NASZYCH DZIAŁAŃ W PRZESTRZENI. Jak kształtować, chronić - lub wykorzystywać - przestrzeń? Wielkość i rozmieszczenie obiektów, w których realizowany jest program, dospołeczność czy odspołeczność ich wnętrz i otoczenia, odległość od miejsc zamieszkania, pracy i nauki. Fizyczna i finansowa dostępność transportu, warunki i czas dojazdu, czas dojścia. Jakie ponosimy skutki polityki rozmieszczenia skupisk ludzkich i obiektów infrastruktury społecznej w przestrzeni – razem czy osobno, gęsto w małych skupiskach czy w rzadko rozmieszczonych zurbanizowanych centrach; w skali ludzkiej czy ponadludzkiej, w przestrzeni wyspecjalizowanej czy wielofunkcyjnej. Homo sapiens otoczony techniką i w środowisku naturalnym, ile i jakiej przestrzeni zostaje dla pozostałych form życia.
15. ROLA INSTRUMENTÓW EKONOMICZNYCH. Praca i płace, czas pracy i czas wolny realizatorów i adresatów projektu. Ich wycena. Nasze szanse na dotacje doraźne lub stałe z innych budżetów. Jakie argumenty przemawiają za przyznawaniem właśnie nam tych środków? Czy większe nadzieje wiążemy z darowiznami sponsorów i ze zbiórkami publicznymi? Jak nie popaść w uzależnienie od sponsorów? Jak uzyskać stabilne podstawy finansowe?
a. PODATKI. Oceńmy pełnienie fiskalnej, redystrybucyjnej i motywacyjnej funkcji przez różne rodzaje podatków. Ulgi podatkowe, kredyty preferencyjne – jak z nich skorzystać w naszym projekcie.
b. ŚWIADCZENIA. Źródła finansowania świadczeń społecznych; rola budżetu. Nie łudźmy się; to, że Owsiak zebrał dużo dobrowolnych datków od dobrych ludzi nie oznacza, że na tej metodzie może opierać się cała polityka społeczna. Z jakich świadczeń – i do kogo adresowanych – skorzysta się w naszym programie? Jaka jest użyteczność dla naszego programu różnych typów świadczeń: - adresowanych indywidualnie, - adresowanych do wybranych kategorii społecznych, - świadczeń uniwersalnych. Porównanie świadczeń pieniężnych i świadczeń w naturze (konsumpcji społecznej). Ich wpływ na zachowania konsumpcyjne.
c. RYNEK. Konsumpcja rynkowa. Uroki rynku. Obszary zawodności rynku. Ochrona i edukacja konsumenta, ruchy konsumenckie.
d. RAZEM CZY OSOBNO; zbiorowe formy konsumpcji – rynkowej i społecznej; za i przeciw. Ich wpływ na integrację społeczną. Placówki zbiorowe integrujące lub segregujące społeczeństwo. Klasy szkolne, sale szpitalne, restauracje, domy wczasowe… Ich wpływ na kształtowanie zachowań konsumpcyjnych i obywatelskich.
e. WŁASNOŚĆ. Na jakich formach własności oprze się nasz program? za i przeciw. Praktyki wzięte z historii i współczesne, tendencje krajowe i światowe… I co my na to?
f. POLITYKA SPOŁECZNA A GOSPODARKA. Nasz – podatników - udział w zasilaniu budżetu państwa. Nasz – ludzi – udział w postępie cywilizacyjnym. CO SĄDZIMY O OGÓLNOKRAJOWYCH PROJEKTACH INWESTOWANIA W KAPITAŁ LUDZKI I W DOBRA PUBLICZNE? Polityka społeczna „kulą u nogi gospodarki” czy „niezbędnym warunkiem modernizacji”? Szukajmy odpowiedzi – np. w naszym programie.
Rodzaj przedmiotu
Efekty kształcenia
Wiedza i umiejętności. Po ukończeniu konwersatorium student dowiaduje się, jak opracowywać wszechstronne i wielo-instrumentalne programy społeczne. Uczy się też umiejętności tworzenia takich programów.
Kryteria oceniania
Wymagania wstępne: niezbędne jest wcześniejsze zaliczenie wszystkich przedmiotów i I roku studiów w Instytucie Polityki Społecznej; znajomość treści nauczania przedmiotu Polityka społeczna.
Śródsemestralny test kontrolny, kontrola obecności, aktywność w dyskusji, projektowa praca semestralna sporządzona w grupie 3-4 osobowej, spotkania ze sudentami na dyżurach i omawianie prac i projektów przygotowywanych w grupach.
Literatura
Jolanta Supińska, DYLEMATY POLITYKI SPOŁECZNEJ, IPS UW 1991,
Jolanta Supińska, Konsumpcja; Polityki społecznej instrumenty; Polityki społecznej style realizacji; Przestrzeni kształtowanie; Publiczne dobra; Publicznego pożytku działalność; hasła w: - LEKSYKON POLITYKI SPOŁECZNEJ, red. B. Rysz-Kowalczyk, IPS UW 2002.
Jolanta Supińska, Podmioty polityki społecznej – współzawodnictwo, współistnienie, współpraca, w: - WOKÓŁ TEORII POLITYKI SPOŁECZNEJ, red. B. Rysz-Kowalczyk, B. Szatur-Jaworska, IPS UW 2003.
Jolanta Supińska, R. 4. Wartości i zasady polityki społecznej; Jolanta Supińska, R. 5. Style i instrumenty polityki społecznej; Ryszard Szarfenberg, R. 8, Ewaluacja i analiza polityki społecznej; Agata Krencik, Jolanta Supińska, R. 26. Reformy wprowadzające mechanizmy rynkowe do polityki społecznej; w: - POLITYKA SPOŁECZNA; PODRĘCZNIK AKADEMICKI, red. G. Firlit-Fesnak, M. Szylko-Skoczny, WN PWN 2008.
Więcej informacji
Dodatkowe informacje (np. o kalendarzu rejestracji, prowadzących zajęcia, lokalizacji i terminach zajęć) mogą być dostępne w serwisie USOSweb: