Anthropology of Planetary Urbanization 4208-AoPU-OG
Bazując wyłącznie na dorobku XX-wiecznej nauki, jesteśmy intelektualnie bezradni wobec planetarnej urbanizacji, gdyż cały aparat pojęciowy, którym dysponujemy w studiach miejskich, został stworzony na bazie zachodniego doświadczenia historycznego. Dlatego punktem wyjścia w niniejszym seminarium będą procesy przestrzenne zachodzące obecnie w miastach każdego (niemal) kontynentu. Na podstawie lektury kluczowych książek będziemy zastanawiać się jak bardzo radykalne jest obecne przewartościowanie. Czy faktycznie, jak twierdzą niektórzy, na naszych oczach dokonuje się fundamentalna transformacja niemalże każdej sfery działalności człowieka?
Jednym z wyzwań, jakie stawia przed nami planetarna urbanizacja, jest ponowna próba uchwycenia czym jest miasto – które zastąpiło dziś wieś jako „naturalne” środowisko życia człowieka. Z jednej strony mamy wysyp tekstów teoretycznych opisujących globalną skalę totalnego umiastowienia ludzkości (np. Implozje/ekspozje Neil Brennera), a z drugiej sporo badań w skali mikro, dotyczących określonej kwestii miejskiej (transportu, środowiska, mieszkalnictwa etc.) lub określonego miejsca (sąsiedztwa, dzielnicy etc.) Brakuje natomiast dobrych analiz w skali mezo. Na palcach jednej ręki można policzyć udane próby opisania tego, co za Davidem Harveyem możemy nazwać „spójnością przestrzenną miasta” (structured urban coherence).
Jak badać i pisać o aglomeracjach w których mieszka 40 milionów osób? Czy skazani jesteśmy jedynie na opisywanie fragmentów czy można jednak pokusić się na próbę takiej syntezy? Lektury, które będą podstawą niniejszych zajęć seminarium, pokazują jak szukać owego klucza do zrozumienia wyjątkowości poszczególnych miejsc – nawet jeśli są to wielomilionowe megamiasta. Zastanowimy się jak opisywać różne wymiary spójności przestrzennej tych dynamicznych i nieustannie zmieniających się bytów.
Szczegółowy sylabus zostanie przekazany studentom na pierwszych zajęciach. Wszystkie lektury zostaną udostępnione studentom w formie elektronicznej.
Zajęcia będą opierały się na następujących blokach tematycznych i lekturach:
Wprowadzenie – Urbanizacja totalna
Czym jest „spójność przestrzenna miasta”? Dlaczego to właśnie od procesów miejskich należy zacząć tworzenie nowej, ugruntowanej teorii dla wyjaśnienia dynamiki XXI wieku? Dlaczego istniejące teorie bardziej przeszkadzają nam niż pomagają w zrozumieniu współczesnych procesów społeczno-ekonomicznych. Na czym polega metoda „globalnego materializmu”?
Lektura: Brenner, Neil, (red). Implosions/explosions. Towards a Study of Planetary Urbanization, Berlin, Jovis, 2014 (wybrane artykuły)
Teoria miejska wychodzi z Zachodu
W 1950 r. istniały na świecie tylko 2 megamiasta – Nowy Jork i Tokio. Ale to właśnie Nowy Jork stał się paradygmatycznym poligonem dla tworzenia pojęć w studiach miejskich. Co by było, gdybyśmy jednak obrali Tokio (do dziś największe miasto na świecie) jako podstawowy punkt wyjścia? Hidenobu Jinnai, autor najważniejszej publikacji o Tokio, pokazuje jak zrobić to dosłownie. Jego książka to opis, odkrytej na podstawie wędrówek po mieście, unikalnej logiki ekspansji przestrzennej miasta oraz polityki planistycznej, która choć nigdzie i nigdy nie została skodyfikowana, jest niezwykle spójna i stanowi alternatywę dla zachodniego modelu rozwoju.
Lektura: Hidebobu Jinnai, Tokyo: a Spatial Anthropology. Berkeley, University of California Press, 1995 (fragmenty).
Archeologia miejskiej przyszłości
Miasto kwarcu Mike Davis’a to jedna z najważniejszych pozycji w studiach miejskich i paradygmatyczny przykład jak – na styku zakorzenionej w przestrzeni analiz polityki, gospodarki i kultury – szukać klucza do wytłumaczenia logiki poszczególnych miast. Dlaczego to właśnie miasta – w tym przypadku Los Angeles z przełomu lat 80. i 90. ubiegłego wieku – są laboratoriami przyszłości? Na czym polega przygodność procesów przestrzennych? Jak tworzyć holistyczną (antropologiczną) teorię miasta?
Lektura: Mike Davis, City Of Quartz: Excavating the Future in Los Angeles, London, Verso 1998 (fragmenty)
(Nie)widzialne przestrzenie i doświadczenia okultyczne
Książka towarzysząca zwycięskiej wystawie na Biennale Architektury w Wenecji w 2004 r. pozostaje wciąż niedoścignionym przykładem jak badać to, co w mieście niewidoczne, ulotne czy wręcz nieobecne. Filip de Boeck wyznacza granice poznawcze „globalnego materializmu”, jednocześnie pokazując dlaczego to właśnie ludzkie ciała są podstawową infrastrukturą w miastach globalnego Południa.
Lektura: Filip de Boeck, Kinshasa. Tales of the Invisible City. Leuven, Leuven University Press 2004 (fragmenty)
Polityka ulicy i obywatelstwo zbuntowanych
Asef Bayat pisząc o teherańskich „bezruchach miejskich” (urban non-movements) a James Holston analizując genezę brazylijskiego „obywatelstwa zbuntowanych” (insurgent citizenship) pokazują, że aby zrozumieć współczesny proces polityczny należy odrzucić europejską dychotomię między przestrzenią publiczną a prywatną. W jaki sposób to właśnie marginalni mieszkańcy slumsów (w Brazylii) czy też drobni i najczęściej niezauważani uliczni handlarze w Teheranie, stali się centralnymi podmiotami publicznymi? Na czym polega polityka ulicy i materialne podstawy „prawa do miasta”?
Lektury: Asef Bayat, Street Politics: Poor People’s Movements in Iran, New York, Columbia University Press, 1998 (fragmenty); James Holston, Obywatelstwo zbuntowanych, Res Publica Nowa (artykuł).
Biograficzne sprzeczności kapitalizmu
Reportaż socjologa Matthew Desmonda o eksmisjach w USA jest jednym z najlepszych przykładów tego jak połączyć strukturalną analizę logiki zurbanizowanego kapitalizmu z opowieścią o losach jednostkowych bohaterów. Jak tworzyć monografie naukowe, które można czytać jak porywającą powieść? Jak za pomocą opisu historii jednego człowieka obnażyć mechanizmu globalnego kapitalizmu?
Lektura: Matthew Desmond, Evicted: Poverty and Profit in the American City, London, Allen Lane, 2016 (fragmenty)
Praca w mieście – planeta slumsów czy robotników
Często punktem wyjścia w analizach urbanizacji jest miejsce zamieszkania, a miejsce pracy – w którym spędzamy przecież istotną część dnia – pozostaje niezauważone. Paul Mason w swojej globalnej historii klasy robotniczej pokazuje różnorodność robotniczych kultur miejskich (i politycznych) – budując też nić analogii między zmaganiami współczesnych robotników z miast Globalnego Południa z osiągnięciami i walkami robotników Euroameryki z przełomu XIX i XX wieku. Dopiero, gdy włączymy pracę do naszej analizy planetarnej urbanizacji, zobaczymy, że ostatnie 20 lat to nie tylko bezprecedensowa urbanizacja naszej planety, ale również największa rewolucja przemysłowa historii ludzkości.
Lektura: Paul Mason, Live Working or Die Fighting: How the Working Class Went Global, London, Vintage, 2008 (fragmenty)
Warszawa wernakularna
Renesans dyskusji i badań miejskich, jaki obserwujemy od 10 lat w Polsce, w przypadku Warszawy dotyczył głównie jej architektury. Książka „Warszawa. Podręcznik zamieszkiwania” zamiast uszlachetniać i rehabilitować przestrzenie Warszawy przez jej modernistyczne dziedzictwo, opisuje jej często ignorowaną i niejednokrotnie „przaśną” codzienność. Reportaż akademicki „Foucault w Warszawie” stanowi z kolei mistrzowski przykład wydobywania nieznanych „małych” miejskich tradycji i kultur (oraz wypartych przestrzeni) i stawiania ich w centrum, zarówno uwagi, jak i analizy. Czy klucz do zrozumienia „spójności przestrzennej” Warszawy leży w jej codzienności?
Lektury: Warszawa. Podręcznik zamieszkiwania, red. Edwin Gardner, Christiaan Fruneaux, Anna Ptak i Rani Al Rajji, Warszawa, Centrum Sztuki Współczesnej Zamek Ujazdowski, 2015; Remigiusz Ryziński, Foucault w Warszawie. Warszawa, Dowody na Istnienie, 2017.
Rodzaj przedmiotu
Efekty kształcenia
W zakresie wiedzy student:
(1) Zna i rozumie paradygmat interdyscyplinarności badań z zakresu studiów nad urbanizacją.
(2) Wyjaśnia funkcjonowanie struktur przestrzennych w miastach w ujęciu globalnym.
W zakresie umiejętności student:
(1) Ma umiejętności językowe w zakresie języka angielskiego zgodne z wymaganiami określonymi dla poziomu B2+ Europejskiego Systemu Opisu Kształcenia Językowego.
W zakresie kompetencji społecznych student:
(1) Współdziała i pracuje w grupie, przyjmując w niej różne role.
Kryteria oceniania
Obecność i aktywność na zajęciach (20%), jedna prezentacja wybranego tekstu (30%) oraz (do wyboru) egzamin ustny lub esej (50%)
Literatura
Basic literature:
1. Asef Bayat, Street Politics: Poor People’s Movements in Iran, New York, Columbia University Press, 1998
2. Filip de Boeck, Kinshasa. Tales of the Invisible City. Leuven, Leuven University Press 2004
3. Brenner, Neil, (eds). Implosions/explosions. Towards a Study of Planetary Urbanization, Berlin, Jovis, 2014.
4. Mike Davis, City Of Quartz: Excavating the Future in Los Angeles, London, Verso 1998
5. Matthew Desmond, Evicted: Poverty and Profit in the American City, London, Allen Lane, 2016
6. James Holston, Insurgent Citizenship. Disjunctions of Democracy and Modernity in Brazil. Princeton, Princeton University Press, 2009.
7. Hidebobu Jinnai, Tokyo: a Spatial Anthropology. Berkeley, University of California Press, 1995.
8. Paul Mason, Live Working or Die Fighting: How the Working Class Went Global, London, Vintage, 2008
9. Warszawa. Podręcznik zamieszkiwania, red. Edwin Gardner, Christiaan Fruneaux, Anna Ptak i Rani Al Rajji, Warszawa, Centrum Sztuki Współczesnej Zamek Ujazdowski, 2015;
10. Remigiusz Ryziński, Foucault w Warszawie. Warszawa, Dowody na Istnienie, 2017
Więcej informacji
Dodatkowe informacje (np. o kalendarzu rejestracji, prowadzących zajęcia, lokalizacji i terminach zajęć) mogą być dostępne w serwisie USOSweb: