Chrześcijaństwo w kulturze polskiej i europejskiej doby wczesnonowożytnej. Wybrane zagadnienia 3700-CS2-SEM-CKP-22
Celem proponowanych zajęć seminaryjnych jest prześledzenie wybranych nurtów i zjawisk kultury chrześcijańskiej w Pierwszej Rzeczypospolitej:
- koncepcji teologicznych, filozoficznych i eklezjalnych uczonych Akademii Krakowskiej XV wieku (arystotelizm w wersjach via moderna, via antiqua, via communis; koncyliaryzm, mariologia, problematyka penitencjarna)
- transmisji wiedzy teologicznej w sferę społeczną (obserwacja dyskursów naukowego i retorycznego w kazaniach)
- dialogu formacji średniowiecznej z humanizmem w drugiej poł. XV i XVI wieku
- kształtowania się potrydenckiej wizji kultury Rzeczypospolitej
- spotkania chrześcijaństwa Wschodu i Zachodu w Rzeczypospolitej Obojga Narodów
- relacji między teologią i nauką w literaturze XVII wieku
- formowania się kultury popularnej (ludowej) w apokryfach, pieśniach, obrzędowości przejawiającej cechy synkretyczne.
- pluralizmu kultury religijnej wieku XVII-XVIII (duchowość zakonów żebrzących, ignacjańska, karmelitańska,
- oddziaływania teizmu, jansenizmu, libertynizmu.
Problematyka kultury Rzeczypospolitej zostanie ujęta w perspektywie tradycji wczesnochrześcijańskiej, ze szczególnym uwzględnieniem elementów antycznych.
Ze względu na interdyscyplinarny charakter programu przewidziany jest udział specjalistów z zakresu filozofii, teologii, historii sztuki, muzyki.
Zamierzamy kontynuować seminarium w kolejnym roku akademickim, stąd większa liczba tematów niż przewidywana ilość zajęć – 30 spotkań co tydzień.
Seminaria będą się odbywać we wtorki w godz. 15-17.30 stacjonarnie, lecz z możliwością udziału on-line. Sala konferencyjna na ul. Dobrej.
I. ZAJĘCIA WSTĘPNE
1. Wykład wprowadzający: koncepcja i metodologia (Prof. Alina
Nowicka-Jeżowa)
2. Rozmowa wstępna: Kreacyjna i profetyczna moc tekstów
3. Organizacja zajęć
II. Eposy fundujące kulturę europejską
Homer [Prof. dr hab. Robert Sucharski]
Wergiliusz [Prof. dr hab. Jerzy Axer]
III. OD AJSCHYLOSA DO DZIADÓW
1.Wykład: Tragedia grecka. Przekaz ideowy: tragizm jako
kategoria ontologiczna, antropologiczna, etyczna i estetyczna.
Teatr – doświadczenie katarktyczne [Prof. dr hab. Malgorzata
Borowska].
2. Na drogach nowożytności
- Widowiska średniowieczne: misteria i spektakle komiczne [Prof.
Maciej Abramowicz]
- Humanistyczne próby rekonstrukcji tragedii greckiej [Gian
Giorgio Trissino, Sofonisba, Andrea Palladio, Teatro Olimpico w
Vicenzie, Camerata florencka; Jan Kochanowski, Odprawa posłów
greckich, tragedia senecjańska prof. A. Nowicka-Jeżowa z
udziałem studentów]
- Tragedia Szekspirowska i jej romantyczne kontynuacje [Prof. dr
hab. Malgorzata Grzegorzewska].
- Mickiewicz w Teatro Olimpico [Prof. dr hab., Maria Kalinowska]
IV. BIBLIA
1. Wykład: Księga Eklezjastesa [Mgr Tadeusz Rubik]
2. Z dziejów egzegezy i reinterpretacji
- Średniowieczne medytacje: vanitas vanitatum et omnia vanitas;
Ubi sunt qui ante nos fuere…. Na przykładzie Wielkiego
Testamentu F. Villona (Prof. Abramowicz)
- W kręgu baroku. Komentarze do Księgi Eklezjastesa Corneliusa a
Lapide; Stanisław Herakliusz Lubomirski, Ecclesiastes po
hebrajsku nazwany Coheleth, De vanitate consiliorum [Tadeusz
Rubik].
- Lektura libertynów XVII-XVIII w.
V. RYCERZE NIEZŁOMNI
1.Wykład: Pieśń o Rolandzie [Prof. Maciej Abramowicz]
2.Bohaterowie Iliady jako przodkowie Rolanda
3.Potomkowie Rolanda
VI. EPIKA ŚREDNIOWIECZNA
1. Wykład: Percewal Chretiena de Troyes jako tekst fundujący
tradycję poszukiwań Św. Graala [Prof. Maciej Abramowicz]
2. Kontynuacje
VII. W KRĘGU CANZONIERE PETRARKI. HISTORIA
ZDRAD TWÓRCZYCH
1.Wykład: Canzoniere – tajemnica nieśmiertelności dzieła [Prof.
Alina Nowicka-Jeżowa]
2.Między marzeniem a konwencją
- Konwencje średniowieczne: poezja trubadurów dolce stil nuovo
(ktoś ze studentów)
- Petrarkizm renesansowy: Pierre de Ronsard, Jan Kochanowski
- Marinizm jako kontynuacja i kontestacja petrarkizmu
- Petrarka Mickiewicza w spojrzeniu Zofii Stefanowskiej
VIII. KSIĄŻKA O DWORZANINIE BALDASSARA
CASTIGLIONEGO
1. Wykład: Homo rhetoricus – projekt elity [prof. Alina Nowicka-
Jeżowa]
2. Odsłony historyczne
– Cyceron – kodyfikator obywatelskiej humanitas (De oratore).
- Paideia chrześcijańska
- W kręgu elit średniowiecznych. Świecki model dworu – miejsca
kultury elitarnej
- kawalerowie i damy XVII i XVIII wieku czyli Cyceron w
buduarze (Honoré d’Urfé, Astrea)
IVIII. MISTRZOWIE BAROKOWI W NURCIE DŁUGIEGO
TRWANIA
1.Wykład: Mit o Amorze i Psyche (prof. Alina Nowicka-Jeżowa i
prof. Hieronim Grala)
2. Długie trwanie mitu w literaturze i sztuce: Apulejusz –
Giambattista Marino – nonim, tłumacz Adona – Jan Andrzej
Morsztyn – Alessandro Gaspare Scarlatti – Virgilio Puccitelli-
Ludomir Różycki
IX. OPERA BAROKOWA – SYNTEZA SZTUK I WIELKA
METAFORA
1. Wykład: L’Orfeo Claudia Monteverdiego i L’Euridice Jacopa
Periego (Prof. Hieronim Grala)
2. Mit orfejski – wiecznie żywy
- Metamorfozy Owidiusza
- Orfeusz poetów renesansowych
- Orfeusz i Eurydyka w dramacie muzycznym i operze XVII wieku
- Teatr muzyczny Wazów
X. DZIADY CZĘŚĆ III – MISTERIUM WILEŃSKIE
1. Wykład: Przestrzeń historyczna i metafizyczna Wilna
w Dziadach części III Mickiewicza [Prof. Maria Kalinowska]
2. Semiotyka miasta
Przedmiotem zajęć będzie semantyka przestrzeni Wilna, w którym
rozgrywa się większość wydarzeń III części Dziadów. Analizy
dotyczyć będą także struktury czasu dramatu, związanej z
przywoływanymi przez Mickiewicza wydarzeniami. Wilno
Mickiewicza zajmuje wyjątkowe miejsce w romantycznej i
poromantycznej świadomości i wyobraźni narodowej, łączy
porządki: historyczny i metafizyczny oraz narodowy i
ponadnarodowy. Punktem wyjścia analiz będzie Mickiewiczowska
koncepcja misteryjności dramatu oraz idea dziadów. Podczas zajęć
spróbujemy wykorzystać współczesną refleksję nad semiotyką
miasta.
XI. DZIADY VERSUS KORDIAN
Wykład: Kordian – dramat misteryjny czy antymisteryjny?
[Prof. Maria Kalinowska]
Tradycyjne odczytania Kordiana zaliczają ten utwór Słowackiego
do tego samego typu dramatu, co Dziady III Mickiewicza, tzw.
"polskiego dramatu romantycznego". Wskazuje się przy tym na
liczne strukturalne podobieństwa do arcydramatu Mickiewicza,
akcentując także polemiczność Słowackiego wobec koncepcji
światopoglądowych i ideowych Dziadów. Elementom misteryjnym
Dziadów III Mickiewicza odpowiadają w strukturze Kordiana
elementy antymisteryjne, co tworzy szczególne napięcie między
oboma utworami.
Dalsze zajęcia według inicjatywy studentów. Proponujemy
wstępnie:
Wizje eschatologiczne w literaturze i sztuce
Horacjanizm w literaturze europejskiej
Mit Narcyza (lub inny, np. Akteona)
Rodzaj przedmiotu
Założenia (opisowo)
Efekty kształcenia
Wiedza: absolwent
K_W01, K_W02, K_W03, K_W04, K_W05, K_W06, K_W07, K_W08,
K_W09, K_W10
- ma poszerzoną i pogłębioną wiedzę o miejscu i roli nauk
humanistycznych, społecznych i przyrodniczych w kulturze,
- zna i stosuje terminologię nauk humanistycznych, społecznych i
przyrodniczych,
- zna i rozumie zależności pomiędzy dyscyplinami nauk
humanistycznych, społecznych i przyrodniczych,
- zna i stosuje metody analizy i interpretacji tekstów naukowych,
- ma wiedzę o najnowszych metodach badań interdyscyplinarnych w
naukach humanistycznych, społecznych i przyrodniczych,
- zna i stosuje różne metody analizy i interpretacji dzieł artystycznych,
- zna zasady komunikacji naukowej w zakresie nauk
humanistycznych, społecznych i przyrodniczych,
- zna współcześnie stosowane metody interpretacji tekstów kultury,
- ma wiedzę na temat życia kulturalnego w Polsce i na świecie,
- rozumie powiązania między działaniami kulturowymi a dynamiką
zmian społecznych.
Umiejętności: absolwent
K_U01, K_U02, K_U03, K_U04, K_U05, K_U06, K_U07, K_U08,
K_U09, K_U010, K_U011
- potrafi samodzielnie selekcjonować informacje pochodzące z
różnych źródeł naukowych, popularnonaukowych, publicystycznych i
innych oraz dokonać ich krytycznej oceny,
- potrafi samodzielnie dobrać i zastosować odpowiednie narzędzia
badawcze do analizy dzieł sztuki oraz tekstów naukowych i
materiałów wizualnych,
- potrafi samodzielnie opracować (z zachowaniem zasad ochrony
własności intelektualnej) i zaprezentować wyniki swojej pracy
naukowej i badawczej,
- potrafi samodzielnie sformułować problem badawczy w zakresie
nauk humanistycznych, społecznych i przyrodniczych,
- wykorzystuje interdyscyplinarne metody i narzędzia badawczych do
analizy zjawisk kultury,
- uczestniczy w konferencjach, sympozjach i dyskusjach naukowych,
- potrafi samodzielnie zanalizować tekst naukowy z dziedziny nauk
humanistycznych, społecznych i przyrodniczych w języku polskim
oraz w wybranym języku obcym,
- potrafi przygotować wystąpienie ustne, uwzględniając potrzeby
odbiorców,
- rozumie i stosuje reguły pracy zespołowej.
Kompetencje społeczne: absolwent
K_K01, K_K02, K_K03, K_K04, K_K05, K_K06, K_K07, K_K08,
K_K09
- jest gotów do kształcenia ustawicznego (lifelong learning),
- jest gotów do dynamicznego rozwoju naukowego w obrębie nauk
humanistycznych, społecznych i przyrodniczych oraz śledzi nowe
metody i paradygmaty badawcze,
- ma kompetencje w zakresie wyboru najwłaściwszych środków
służących do realizacji samodzielnie podjętych zadań,
- podejmuje działania zmierzające do ochrony dziedzictwa
kulturowego i przyrodniczego,
- szanuje zasady tolerancji i wykazuje wrażliwość wobec różnic
kulturowych,
- szanuje dziedzictwo kulturowe i przyrodnicze,
- ma poszanowanie dla różnorodności kulturowej i przyrodniczej,
- świadomie uczestniczy w życiu kulturalnym i społeczeństwie
obywatelskim,
Kryteria oceniania
Warunki zaliczenia seminarium:
- systematyczne i aktywne uczestnictwo w seminariach.
Dopuszczalna nieobecność na jednych zajęciach w semestrze (4
godz. zajęć);
- znajomość wskazanych tekstów oraz udział w ich
interpretacji;
- przedstawienie prezentacji dotyczącej wybranego zagadnienia.
Kryteria oceny: znajomość tekstów i literatury przedmiotu,
wartość merytoryczna prezentacji i wypowiedzi w dyskusji,
systematyczność i efektywność pracy.
Oceny są ustalane przez współprowadzących profesorów na
podstawie wartości prezentacji oraz wypowiedzi w dyskusji.
Studenci nie realizujący wszystkich wymogów mają możliwość
zaliczenia przedmiotu podczas indywidualnej rozmowy
zaliczeniowej.
Literatura
Teksty
Fragmenty tekstów poddane bezpośrednio dyskusji
zostaną określone i udostępnione studentom
- Ajschylos, Sofokles, Eurypides, Antologia poezji greckiej, oprac.
S. Stabryła, przekł. S. Srebrny, K. Morawski, J. Łanowski, wyd. 2,
Wydawnictwo Literackie, Kraków 1989.
- Apulejusz, Metamorfozy albo Złoty osioł. [Fragm.. Baśń o
Amorze i psyche, IV 28-VI 24], Prószyński i S-ka, Warszawa 1999
lub: Tower Press, Gdańsk 2000.
Wersja on-line: Przeł. B. Stankiewicz, Lwów-Złoczów,
- Cornelius Cornelii a Lapide, Commentarii in Ecclesiasten,
Anvterpia 1657 [fragmenty przełożone przez prowadzącego].
- Homer, Iliada, przeł. K. Jeżewska, oprac. J. Łanowski, Prószyński
i S-ka, Warszawa 1999 lub tenże, Iliada, przeł. I. Wieniewski –
dowolne wydanie.
- Jan Kochanowski, Odprawa posłów greckich, oprac. T. Ulewicz,
wyd. 11, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław Warszawa
Kraków, BN I 3.
- Stanisław Herakliusz Lubomirski, Eklezjastes, w: tegoż, Poezje
zebrane, oprac. A. Karpiński, t.1, Wydawnictwo Naukowe
„Semper”, Warszawa 1995.
- Giambattista Marino, Adon, przeł. Anonim, oprac. L. Marinelli, K.
Mrowcewiz, t. I-II, La Fenice, Roma-Warszawa 1993.
- Giambattista Marino/Anonimo, La novelletta / Bajka, a cura di L/
Marinelli, „Archivio Barocco, Univ. di Parma” 1992.
- Adam Mickiewicz, Dziady cz. III;
https://wolnelektury.pl/media/book/pdf/dziady-dziady-poema-
dziady-czesc-iii.pdf
- Adam Mickiewicz, Lekcja XVI;
- Jan Andrzej Morsztyn, Utwory zebrane, oprac. L. Kukulski,
Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1971.
- Francesco Petrarca, Drobne wiersze włoskie. Rerum vulgarium
fragmenta, wstęp P. Salwy, wybór przekładów J. Mikołajewski,
słowo/obraz/terytoria, Gdańsk2005.
- Opowieści Okrągłego Stołu / oprac. Jacques Boulenger ; przeł.
Krystyna Dolatowska, Tadeusz Komendant ; wstępem i przypisami
opatrzyła Ewa Dorota Żółkiewska, Warszawa 1987, Państwowy
Instytut Wydawniczy.
- Percewal z Walii, Arcydzieła francuskiego średniowiecza, Wybór
M. Żurowskiego, Wstępy i przypisy Z. Czernego. Pod red.
naukową Zygmunta Czernego, Państwowy Instytut Wydawniczy,
Warszawa 1968.
- Pieśń o Rolandzie, wiele wydań. Optymalne: Pieśń o Rolandzie,
tłum. T Żeleński (Boy), opr. A. Drzewicka, Ossolineum, Wrocław-
Warszawa-Kraków 1991, Biblioteka Narodowa,
- Pierre de Ronsard: [utwory poetyckie w:] Antologia poezji
francuskiej, oprac. J. Lisowski, Czytelnik, Warszawa 1966.
https://www.scribd.com/doc/245533934/Antologia-Poezji-
Francuskiej-4-Jerzy-Lisowski
- Juliusz Słowacki, Kordian,
https://wolnelektury.pl/media/book/pdf/kordian.pdf
- Francois Villon, Wielki Testament, wiele wydań. Optymalne:
Arcydzieła francuskiego średniowiecza, Wybór M. Żurowskiego,
Wstępy i przypisy Z. Czernego. Pod red. naukową Zygmunta
Czernego, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1968.
Nagrania/rejestracje DVD:
C. Monteverdi, L’Orfeo, wersja Jordi Savalla z Liceo:
https://www.youtube.com/watch?v=jUep3sqe35o
Jacopo Peri – https://www.youtube.com/watch?v=WHMJgGE5Doc
Caccini - https://www.youtube.com/watch?v=pEKjGv1rkG4
Christoph Wilibald Gluck – wersja kompletna
https://www.youtube.com/watch?v=vuFA5_Kq7Tg – dyr. E.
Gardiner, świetne M.Kozena i P. Petibon
Lub fragment:
https://www.youtube.com/watch?v=Z8dIevs0VlU
Literatura przedmiotu
Literatura przedmiotu fakultatywna. Niektóre
(najważniejsze) rozprawy zostaną udostępnione studentom
- Claude Backvis, „Osobność” jako temat w twórczości i
osobowości Stanisława Herakliusza Lubomirskiego, w: Stanisław
Herakliusz Lubomirski. Pisarz – polityk – mecenas, red. W.
Roszkowska, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1982.
- Tadeusz Brzegowy, Jakiż pożytek odniesie człowiek z całego
swego trudu? (Księga Eklezjastesa [Koheleta]), w: Wprowadzenie
w myśl i wezwanie ksiąg biblijnych. 6. Mądrość
starotestamentowego Izraela, red. S. Potocki, J. Warzecka, T.
Brzegowy, B. Poniży, Warszawa 1999.
- Robert H. F. Carver, The Protean Ass: The ‘Metamorphoses’ of
Apuleius from Antiquity to the Renaissance (Oxford: Oxford
University Press, 2007).
- Maria Cytowska, Hanna Szelest: Literatura rzymska. Okres
Cesarstwa. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa
1992.
- Justyna Dąbkowska-Kujko, Theatrum Stanisława Herakliusza
Lubomirskiego, w: Drogi duchowe katolicyzmu polskiego w XVII
w., red. A. Nowicka-Jeżowa, Warszawa 2016.
- Adam Karpiński, „Salomon polski” i duchy – historia szczególnej
recepcji Eklezjastesa Stanisława Herakliusza Lubomirskiego,
„Rocznik Biblioteki Narodowej” 2006.
- M. Kalinowska, Profesor Mieczysław Limanowski o Wilnie i
dziedzictwie kulturalnym Wielkiego Księstwa Litewskiego, w: Pod
znakiem Orła i Pogoni, red. I. Fedorowicz, M. Dawlewicz, K.
Geben, Vilnius 2011, s. 328-343.
- M. Kalinowska, Antymisteryjność Kordiana (w kręgu
romantycznej ironiczności), w: Dramat polski. Interpretacje. Część
1: Od wieku XVI do Młodej Polski, red. J. Ciechowicz i Z.
Majchrowski, Terytoria, Gdańsk 2001, s. 191-205.
- P. Kamiński, Tysiąc i jedna opera, Warszawa 2008 (fragmenty
odnoszące się do Monteverdiego i „Orfeusza”, ale także do innych
kompozytorów i ich dzieł, odwołujących się do tegoż mitu – od
Jacopo Peri do Christopha Wilibalda Glucka).
- Tomasz Lebiecki, Od graala do Świętego Graala. Reinterpretacja
procesu chrystianizacji legendy, Wyd. Uniwersytetu Opolskiego,
Opole 2006.A. Drzewicka, Skupienie i zabawa. Twórczość
dramatyczna w średniowiecznej Francji do końca XIII wieku,
Wydawnictwo UJ, Kraków 1998.
- Leonard Lepszy, Leonardo da Vinci: jego artyzm, wynalazki i
przepowiednie wojny światowej, Kraków 1917.
https://rcin.org.pl/dlibra/publication/156777/edition/129614/lepszy-
leonard-1856-1937-leonardo-da-vinci-jego-artyzm-wynalazki-i-
przepowiednie-wojny-swiatowej?language=en
- Grzegorz Markiewicz, Opera w Polsce w latach 1635-1795,
Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 2019.
- Henryk S. Mościcki, Wilno i Warszawa w "Dziadach"
Mickiewicza, [kilka wydań, m.in. Księgarnia F. Hoesicka,
Warszawa 1922; Rytm 1999.
- E. Newby, A Portrait of the Artist: The Legends of Orpheus and
Their Use in Medieval and Renaissance Aesthetics. New York:
Garland, 1987;
- Alina Nowicka-Jeżowa, Jan Andrzej Morsztyn i Giambattista
Marino. Dialog poetów europejskiego baroku, Warszawa 2000.
- Luigi Marinelli, Polski Adon. O poetyce i retoryce przekładu,
Izabelin 1997.
- Ewa Obniska, Claudio Monteverdi, Gdańsk 1993.
- Leon Schiller, Podróż teatralna Mickiewicza z Odyńcem, fantazja,
Warszawa 1973;
- Bruno Snell, Odkrycie ducha. Studia o greckich korzeniach
europejskiego myślenia, przeł. A. Onysymow, Aletheia, Warszawa
2009.
- Marek Starowieyski, Tradycje biblijne. Biblia w kulturze
europejskiej, Kraków 2011.
- Z. Stefanowska, Petrarka i polscy romantycy, w: tejże, Mapa
romantyzmu polskiego. Pisma z lat 1964-2007, Warszawa 2014, s.
27-38.
- F.W. Sternfeld, The Orpheus myth and the libretto of Orfeo, w:
Claudio Monteverdi: Orfeo. Cambridge, ed. J. Whenham, England:
Cambridge University Press. 1986.
- Michał Szymański: Przedmowa. W: Apulejusz: Metamorfozy albo
złoty osioł. Gdańsk: Tower Press, 2000.
- Tadeusz Ulewicz, Wstęp do J. Kochanowski, Odprawa posłów
greckich, oprac. T. Ulewicz, wyd. 11, Zakład Narodowy im.
Ossolińskich, Wrocław Warszawa Kraków, BN I 3)
- Tomas Venclova, The “Text of Vilnius” and the “Text of
Tallinn”: A Comparison. . . , w: Urban Semiotics. The City as a
Cultural-Historical Phenomenon, red. I. Pilshchikov, Tallin 2015,
s. 39-64.
- Agnieszka Ziołowicz, "Misteria polskie". Z problemów
misteryjności w dramacie romantycznym i młodopolskim, TAiwPN,
Kraków 1996.
Więcej informacji
Dodatkowe informacje (np. o kalendarzu rejestracji, prowadzących zajęcia, lokalizacji i terminach zajęć) mogą być dostępne w serwisie USOSweb: