ADI: „Obrazy innych” - analiza zasięgu i zróżnicowania wizerunków etnicznych wybranych grup narodowych we współczesnym społeczeństwie polskim (interpretacja danych sondażowych) 3502--ADI-10
Celem proponowanego warsztatu badanych jest analiza danych sondażowych dotyczących obrazów etnicznych następujących grup narodowych: Anglika, Araba, Chińczyka, Hindusa, Murzyna, Niemca, Ukraińca i Roma. Materiał pochodzi z sondażu „Polacy i inni trzydzieści lat później”, poświęconego postawom Polaków wobec innych narodów i ras, który został przeprowadzony w czerwcu 2018 r. Nawiązuje on do prawie identycznych sondaży z lat 1988 i 1998, które zostały przygotowane i zrealizowane według tych samych reguł metodologicznych i technicznych.
W ramach warsztatu koncentrujemy się na analizie wspomnianych wizerunków etnicznych we współczesnym społeczeństwie polskim. Ich uderzającą cechą jest bogactwo i zróżnicowanie sformułowań. Interpretacja tej złożoności stanowi główną część naszych rozważań. Poszczególne elementy wizerunku są traktowane jako efekt międzyetnicznych styczności bezpośrednich i pośrednich płynących ze zjawisk migracyjnych, a także postępu w zakresie technicznych możliwości kontaktów międzyludzkich. Z jednej strony wynika to z rosnącej mobilności i liczniejszych styczności osobistych, ale także szeroko dostępnego przekazu medialnego i używania na masową skalę skutecznych form komunikacji (połączenia Skype i Whatsapp, rozwój technologii komórkowych oraz Internetu). Z drugiej strony pochodzi on z własnych kontaktów osobistych. W trakcie prac chcemy zakwestionować zasadność posługiwania się klasycznym pojęciem „stereotypu”, a będziemy starali się dowieść, że kategorię pojęciową stereotypu należy zastąpić pojęciem bardziej złożonym „wizerunku” („obrazu) etnicznego”.
Interpretując reakcje respondentów na poszczególne pytania kwestionariusza będziemy się odwoływać do pojęć, które funkcjonują od lat w analizach zjawisk migracji i kontaktów kulturowych. Jednym z nich jest termin „dystans społeczny” sięgający korzeniami do słynnego artykułu Emory S. Bogardusa (1925), używany w różnych postaciach i odmianach do chwili obecnej (por. Ethington 1997; Wark, Galliher 2007). Nawiązujemy także do klasycznych, teoretycznych założeń płynących z koncepcji „obcego”, biorącej początek od słynnego szkicu Georga Simmela „Obcy” (1908). Stosujemy także pojęcia, które zostały ukształtowane w ostatnich latach w badaniach migracyjnych. Jednym z nich jest pojęcie „przekazów społecznych” (social remittances), a drugim pojęcie „spotkania” (encounter). Oba funkcjonują z powodzeniem od dekady w literaturze przedmiotu (Garapich, Grabowska 2016; Valentine, 2008; Valentine, Sadgrove 2012; Wessendorf 2013; Gawlewicz 2015a; Amin 2002).
Szczególnie interesujące są dla nas badania Anny Gawlewicz w związku z pytaniem, czy i w jakim stopniu bezpośredni kontakt z osobami odmiennymi etnicznie i rasowo wpływa ich postawy otwartości lub zamkniętości (Gawlewicz 2015a; Gawlewicz 2015b). Taka sytuacja zachodzi w przypadku powracających do Polski z UK migrantów zarobkowych i innych jak edukacyjnych, naukowych, biznesowych itp. Jej badani opowiadali o tym, jak bliski, bezpośredni kontakt, wpłynął na postrzeganie ludzi odmiennych pod względem etnicznym i religijnym. Zmiany te były zarówno pozytywne, jak i negatywne, ale zawsze dochodziło w nich do, wyłaniającego się również z naszego badania, skomplikowania obrazu i zróżnicowania postaw. W jej badaniach poszukujących reakcji „encounter” na otwartość lub zamkniętość postaw nie były rozróżniane aspekty faktycznych doświadczeń migrantów oraz poznawczego procesu ich włączenia do budowanego wizerunku grupy, z którą dochodzi do kontaktu. Podkreślała, że frustracja oraz niższa pozycja społeczna na emigracji (zwłaszcza u osób o wyższym poziomie wykształcenia) prowadziła w zrozumiały psychologicznie sposób do reakcji niechętnych na kontakt.
Doświadczenia z osobistego kontaktu mogą być rozmaite: dobre i złe, ale ich przetworzenie intelektualne, użycie wiedzy zdobytej w cząstkowym doświadczeniu do zbudowania uogólnionego obrazu zależy od wstępnego przygotowania intelektualnego, w tym przede wszystkim refleksyjności jednostki. Zatem, możemy powiedzieć, że przy kontaktach osobistych dochodzi do odejścia od prostego stereotypu w kierunku konkretyzacji postaw, opinii i wzajemnych wizerunków. W obręb tego ostatniego mogą wchodzić informacje o obcym kraju i jego mieszkańcach, a także stopień zainteresowania odmiennością. Refleksyjność i bogactwo wniosków obecne w wizerunkach etnicznych może być zarówno związane z bezpośrednim kontaktem i osobistą wiedzą o kulturowych zróżnicowaniach, jak i być związane z poziomem wykształcenia i posiadanym kompetencjami poznawczymi.
Jak wynika z badań Gawlewicz, potwierdzających również nasze doświadczenie badawcze, z jednej strony to osobiste kontakty i doświadczenia z nich płynące, ale z drugiej to wstępny zakres orientacji w świecie, refleksyjności i rozumienia świata społecznego, którą nazywamy „gotowością poznawczą” decydują o wizerunku, z którym jednostka opisuje swoją sytuację zetknięcia z inną grupą (Gawlewicz 2015b: 207-208). Jednym z ważnych pytań jest to, czy intensywność międzykulturowego kontaktu oddziałuje wprost na zmniejszenie dystansów społecznych oraz na zmianę wizerunku “obcego” w kierunku bardziej pozytywnym (Amin 2002; Valentine 2008).
Rodzaj przedmiotu
Tryb prowadzenia
Założenia (opisowo)
Efekty kształcenia
K_W07 posiada pogłębioną wiedzę na temat wybranych metod i technik badań społecznych, ich ograniczeń, specyfiki i obszarów zastosowania
K_W08 jest świadomy znaczenia refleksyjnego i krytycznego podejścia do wyników badań społecznych, analiz i procedur badawczych
K_W09 wie, jak zaplanować i zrealizować złożone ilościowe i jakościowe badania empiryczne; ma świadomość konsekwencji metodologicznych wyborów
K_U04 potrafi posługiwać się kategoriami teoretycznymi oraz metodami badawczymi do opisu i analizy zmian społecznych i kulturowych we współczesnych społeczeństwach oraz ich konsekwencji
K_U05 potrafi zaplanować i zrealizować badanie społeczne przy użyciu zaawansowanych ilościowych i jakościowych metod i technik badań socjologicznych
K_U06 potrafi posługiwać się jednym dowolnym programem komputerowym służącym do analizy danych, korzystając z jego zaawansowanych funkcji
K_U10 potrafi przygotować prezentację wybranego zagadnienia lub badania w języku polskim i w języku obcym
K_K03 potrafi gromadzić, wyszukiwać, syntetyzować, a także krytycznie oceniać informacje na temat zjawisk społecznych
K_K04 potrafi argumentować stawiane tezy posługując się dowodami naukowymi
K_K10 bierze odpowiedzialność za projektowane i wykonywane zadania
Kryteria oceniania
Przygotowanie raportu badawczego.
Dopuszczalna liczba nieobecności podlegających usprawiedliwieniu: 2
Literatura
Amin A. (2002), Ethnicity and the Multicultural City: Living with Diversity, “Environment and Planning A: Economy and Space” 6 (34), s.959–980.
Baran M., Boski P. (2016), Czy „Inny” zawsze musi być obcy? Wpływ dystansu kulturowego na postawy etnicznych Polaków wobec osób czarnoskórych i ich kategoryzację „Psychologia Społeczna” 2 (37), s. 136-159.
Bielewska A. (2013), Kupowanie polskości – tożsamość narodowa jako towar wśród polskiej migracji poakcesyjnej w Wielkiej Brytanii, w: Praszałowicz D., Łużniak-Piecha Ł., Kulipńska J. (red.), Młoda polska emigracja w UE jako przedmiot badań psychologicznych, socjologicznych i kulturowych, http://www.euroemigranci.pl/dokumenty/pokonferencyjna/Bielewska.pdf. [data dostępu: 23.09.2019].
Bogardus E. S. (1925), Measuring social distance, “Journal of Applied Sociology” 9, s. 299-308.
Bokszański Zbigniew (2001), Stereotypy i kultura, „Monografie Fundacji na Rzecz Nauki Polskiej. Seria Humanistyczna”, Wrocław: Wydawnictwo Funna.
Bukowski M., Winiewski M. (2011), Emocje międzygrupowe i zagrożenia społeczne: co jest przyczyną, a co skutkiem uprzedzeń, w: Kofta M., Bilewicz M. (red.), Wobec obcych. Zagrożenia psychologiczne a stosunki międzygrupowe, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, s. 40-59.
Gawlewicz A. (2015a), Production and Transnational Transfer of the Language of Difference: The Effects of Polish Migrants’ Encounters with Superdiversity, “Central and Eastern European Migration Review” 2 (4), s. 25–42.
Gawlewicz A. (2015b), Beyond “us” and “them”: migrant encounters with differences and redefining the national, “Fennia” 2 (193), s. 198-211.
Gawlewicz A. (2016), Beyond openness and prejudice: the consequences of migrant encounters with difference, “Environment and Planning A: Economy and Space” 2 (48), s. 256-272
Grabowska I., Garapich M. P. (2016), Social remittances and intra-EU mobility, „Journal of Ethnic and Migration Studies” 13 (42), s. 2146-2162.
Grzymała-Moszczyńska H., Nowicka E. (1998), Goście i gospodarze. Problemy adaptacji kulturowej w obozach dla uchodźców oraz otaczających je społecznościach lokalnych, Kraków: Wydawnictwo Nomos.
Jasińska-Kania A. (1989), Postawy Polaków wobec różnych narodów: sympatie i niechęci, „Kultura i Społeczeństwo” 4 (32), s. 147-161.
Niekrewicz A. A., Stereotypy etniczne i narodowe w memach, „Język. Religia. Tożsamość” 2019, nr 1.
Skrodzka M., Stefaniak A., Postawy wobec muzułmanów a przywiązanie do grupy własnej w Polsce, Centrum Badań nad Uprzedzeniami UW, Warszawa 2017.
Valentine G., Sadgrove J. (2012), Lived difference: a narrative account of spatiotemporal processes of social differentiation. “Environment and Planning A: Economy and Space” 9 (44), s. 2049 – 2063.
Wark C., Galliher J. F. (2007), Emory Bogardus and the Origins of the Social Distance Scale, “The American Sociologist” 4 (38), s. 383-395.
Wessendorf S. (2013), Commonplace diversity and the “ethos of mixing”: perceptions of difference in a London neighbourhood, “Identities: Global Studies in Culture and Power” 4 (20), s. 407-422.
Więcej informacji
Dodatkowe informacje (np. o kalendarzu rejestracji, prowadzących zajęcia, lokalizacji i terminach zajęć) mogą być dostępne w serwisie USOSweb: