Neurofizjologiczne mechanizmy uwagi 3501-KOG-MS2-NMU
OD 2020/2021
Selekcja informacji docierających ze środowiska zewnętrznego jest konieczna, by sprawnie poruszać się w świecie. Służą jej mechanizmy uwagi, wzmacniające przetwarzania wybranych bodźców kosztem pozostałych. Niektóre teorie systemów uwagowych postulowały, że kryterium selekcji informacji jest wyrazistość cech fizycznych bodźca np. jasność, kontrast czy ruch („uwaga oddolna”). Inne prace wykazywały jednak, że zdolność bodźca do przyciągania uwagi jest również ściśle związana z jego wagą dla realizacji bieżących działań organizmu („uwaga odgórna”). Mimo iż w warunkach naturalnych przekierowanie uwagi jest zawsze wynikiem interakcji czynników zewnętrznych (cechy bodźców) i wewnętrznych (cele organizmu), podczas zajęć omówimy badania podejmujące próbę ich dysocjacji. Przedmiotem naszego zainteresowania będą także wskaźniki behawioralne i fizjologiczne służące ocenie zaangażowanie uwagi. Ewolucyjne wyjaśnienie mechanizmów uwagi utożsamia przekierowanie uwagi z ruchem oka w kierunku danego obiektu lub przynajmniej z planowaniem takiego ruchu (tzw. przedruchowa teoria uwagi). Dlatego naturalnym wskaźnikiem ukierunkowanej uwagi jest fiksacja wzroku. Możliwe jest również przekierowanie uwagi w polu widzenia przy utrzymaniu wzroku bez wykonania ruchu oczu (podczas zajęć zastanowimy się, czy także bez jego zaplanowania). Efekt uwagi jest wówczas widoczny jako skrócenie czasów reakcji w odpowiedzi na bodźce prezentowane w objętej uwagą części pola widzenia (tzw. polu uwagowym) oraz wydłużenie czasów reakcji (koszty) związane z koniecznością przeniesienia uwagi, jeżeli bodziec wystąpił poza polem uwagowym. Podczas zajęć omówimy wybrane badania neuorobrazowe starające się odkryć neuronalne korelaty uwagi.
Forma zajęć: 1) test sprawdzający podstawową znajomość zadanego tekstu, 2) krótkie przedstawienie danego obszaru badań, 3) dyskusja nad zadanym tekstem 4) przedstawienie pytań dotyczących tekstu na następne zajęcia;
Szczegółowy program zajęć:
1/ Wybrane neurofizjologiczne teorie pobudzenia i uwagi (1): przedruchowa teoria uwagi i jej krytyka.
2/ Wybrane neurofizjologiczne teorie pobudzenia i uwagi (2): teoria współzawodnictwa cech podstawowych.
3/ Bruzda śródciemieniowa i mapy ważności.
4/ Sieci mózgowe zaangażowane w kierowanie uwagą.
5/ Porównanie uwaga z góry do dołu i z dołu do góry.
6/ Zjawisko hamowania powrotu.
7/ Jak zmierzyć uwagę: RT, signal detection theory, ERP (N2pc)
8/ Deficyty uwagi: pomijanie stronne..
9/ Uwaga vs świadomość.
10/ Uwaga vs pamięć krótkotrwała.
DO 2019/2020
Selekcja informacji docierających ze środowiska zewnętrznego jest konieczna, by sprawnie poruszać się w świecie. Służą jej mechanizmy uwagi, wzmacniające przetwarzania wybranych bodźców kosztem pozostałych. Niektóre teorie systemów uwagowych postulowały, że kryterium selekcji informacji jest wyrazistość cech fizycznych bodźca np. jasność, kontrast czy ruch („uwaga oddolna”). Inne prace wykazywały jednak, że zdolność bodźca do przyciągania uwagi jest również ściśle związana z jego wagą dla realizacji bieżących działań organizmu („uwaga odgórna”). Mimo iż w warunkach naturalnych przekierowanie uwagi jest zawsze wynikiem interakcji czynników zewnętrznych (cechy bodźców) i wewnętrznych (cele organizmu), podczas zajęć omówimy badania podejmujące próbę ich dysocjacji. Przedmiotem naszego zainteresowania będą także wskaźniki behawioralne i fizjologiczne służące ocenie zaangażowanie uwagi. Ewolucyjne wyjaśnienie mechanizmów uwagi utożsamia przekierowanie uwagi z ruchem oka w kierunku danego obiektu lub przynajmniej z planowaniem takiego ruchu (tzw. przedruchowa teoria uwagi). Dlatego naturalnym wskaźnikiem ukierunkowanej uwagi jest fiksacja wzroku. Możliwe jest również przekierowanie uwagi w polu widzenia przy utrzymaniu wzroku bez wykonania ruchu oczu (podczas zajęć zastanowimy się, czy także bez jego zaplanowania). Efekt uwagi jest wówczas widoczny jako skrócenie czasów reakcji w odpowiedzi na bodźce prezentowane w objętej uwagą części pola widzenia (tzw. polu uwagowym) oraz wydłużenie czasów reakcji (koszty) związane z koniecznością przeniesienia uwagi, jeżeli bodziec wystąpił poza polem uwagowym. Podczas zajęć omówimy wybrane badania neuorobrazowe starające się odkryć neuronalne korelaty uwagi.
Forma zajęć: 1) test sprawdzający podstawową znajomość zadanego tekstu, 2) krótkie przedstawienie danego obszaru badań, 3) dyskusja nad zadanym tekstem 4) przedstawienie pytań dotyczących tekstu na następne zajęcia;
Szczegółowy program zajęć:
(1) Wybrane neurofizjologiczne teorie pobudzenia i uwagi (1): teoria Posnera.
(2) Wybrane neurofizjologiczne teorie pobudzenia i uwagi (2): przedruchowa teoria uwagi.
(3) Poziom pobudzenia a uwaga, utrzymywanie uwagi.
(4) Orientowanie uwagi, selekcja uwagowa (zjawiska: uwaga „oddolna” i „odgórna” w schemacie badawczym Posnera, sposoby przeszukiwania pola wzrokowego).
(5) Zjawisko hamowania powrotu.
(6) Pomiar psychofizjologiczny: teoria detekcji sygnału.
(7) Elektrofizjologiczne markery uwagi (1): ERP (N2pc).
(8) Elektrofizjologiczne markery uwagi (2): spadek mocy pasma alfa a percepcja wzrokowa.
(9) Sieci mózgowe zaangażowane w kierowanie uwagą.
(10) Asymetria uwagowa.
Rodzaj przedmiotu
Tryb prowadzenia
Założenia (opisowo)
Efekty kształcenia
Nabyta wiedza:
- podstawowa wiedza na temat różnych aspektów uwagi
- pogłębiona znajomość zjawisk empirycznych związanych z uwagą u ludzi
- znajomość podejść badawczych i ram teoretycznych w badaniach uwagi
Nabyte umiejętności:
- umiejętność rozumienia tekstów naukowych
- umiejętność krytycznej oceny tekstów naukowych
- umiejętność formułowania pytań badawczych dotyczących uwagi
Nabyte kompetencje społeczne:
- dyskutowanie nabytych informacji w grupie
- nadawanie pojęciowego ładu myśleniu i dyskusji
Kryteria oceniania
OD 2020/2021
- wynik z wejściówek dotyczących omawianych tekstów (40%)
- kolokwium końcowe (60%)
Aktywność na zajęciach może podwyższyć ocenę końcową o pół stopnia lub, w przypadku wyróżniającej się aktywności, o stopień.
Dopuszczalna liczba nieobecności podlegających usprawiedliwieniu: 3
DO 2019/2020
- wynik z wejściówek dotyczących omawianych tekstów (40%)
- kolokwium końcowe (40%)
- aktywność na zajęciach (20%)
Ocena końcowa może być znacznie podwyższona, jeśli podczas zajęć student wykazuje się wyjątkowo dużą aktywnością.
Literatura
OD 2020/2021
Szczegółowy wybór artykułów omawianych w ramach każdego z zagadnień zostanie dokonany w trakcie zajęć. Pliki wybranych artykułów zostaną udostępnione.
Publikacje (w nawiasie – numer tematu zajęć):
1/ Smith, D. T., Schenk, T. i Rorden, C. (2012). Saccade preparation is required for exogenous attention but not endogenous attention or IOR. Journal of Experimental Psychology: Human Perception and Performance, 38(6), 1438–1447.
Giacomo Rizzolatti and Laila Craighero (2010). Premotor theory of attention. Scholarpedia, 5(1):6311.
2/ Beck D., M. i Kastner S. (2009). Top-down and bottom-up mechanisms in biasing competition in the human brain. Vision Research 49, 1154-1165
3/ Kusunoki, M., Gottlieb, J. & Goldberg, M. E. (2000) The lateral intraparietal area as a salience map: The representation of abrupt onset, stimulus motion, and task relevance. Vision Research 40:1459–68.
4/ Corbetta, M. i Shulman, G. L. (2002). Control of goal-directed and stimulus-driven attention in the brain. Nature Reviews Neuroscience, 3(3), 201–215.
Corbetta, M., Patel, G. i Shulman, G. L. (2008). The Reorienting System of the Human Brain: From Environment to Theory of Mind. Neuron, 58(3), 306–324.
5/ Chica A., Bartolomeo P., Lupiánez J., (2013). Two cognitive and neural systems for endogenous and exogenous spatial attention. Behavioural Brain Research 237, 107-123.
6/ Klein, R. (2000). Inhibition of return, Trends in cognitive sciences.
7/ Luck S. J. Electrophysiological Correlates of the Focusing of Attention within Complex Visual Scenes: N2pc and Related Electrophysiological Correlates. W: The focusing of attention within complex visual scenes.
8/ Karnath, O. (2015). Spatial attention systems in spatial neglect. Neuropsychologia.
9/ Lamme, V.A. (2003) Why visual attention and awareness are different. Trends Cogn. Sci. 7, 12–18
10/ Lewis-Peacock JA, Drysdale AT, Oberauer K, Postle BR. 2012. Neural evidence for a distinction between short-term memory and the focus of attention. J. Cogn. Neurosci. 24:61–79
DO 2019/2020
Szczegółowy wybór artykułów omawianych w ramach każdego z zagadnień zostanie dokonany w trakcie zajęć. Pliki wybranych artykułów zostaną udostępnione
Podręcznik:
Macmillan, N. A. i Creelman, C. D. (2005). Detection Theory: A User’s Guide Lawrence Erlbaum Associates. New York, 73.
Publikacje (w nawiasie – numer tematu zajęć):
(1) Petersen, S. & Posner, M. (2012). The Attention System of the Human Brain: 20 Years After. The Annual Review of Neuroscience.
(2) Smith, D. T. i Schenk, T. (2012). The Premotor theory of attention: Time to move on? Neuropsychologia, 50(6), 1104–1114.
Smith, D. T., Schenk, T. i Rorden, C. (2012). Saccade preparation is required for exogenous attention but not endogenous attention or IOR. Journal of Experimental Psychology: Human Perception and Performance, 38(6), 1438–1447.
(3) Sturm i wsp. (1999). Functional anatomy of intrinsic alertness evidence for a fronto-parietal-thalamic-brainstem network in the right hemisphere. Neuropsychologia.
(4) Corbetta, M. i Shulman, G. L. (2002). Control of goal-directed and stimulus-driven attention in the brain. Nature Reviews Neuroscience, 3(3), 201–215.
Corbetta, M., Patel, G. i Shulman, G. L. (2008). The Reorienting System of the Human Brain: From Environment to Theory of Mind. Neuron, 58(3), 306–324.
(5) Klein, R. (2000). Inhibition of return, Trends in cognitive sciences.
(6) Goldstein, B. (2009). Signal detection: procedure and theory. W: Encyclopedia of Perception, Ed. Goldstein, B., Sage Publications, Inc
(7) Luck S. J. Electrophysiological Correlates of the Focusing of Attention within Complex Visual Scenes: N2pc and Related Electrophysiological Correlates. W: The focusing of attention within complex visual scenes.
(8) van Dijk, H., Schoffelen, J.-M., Oostenveld, R. i Jensen, O. (2008). Prestimulus Oscillatory Activity in the Alpha Band Predicts Visual Discrimination Ability. Journal of Neuroscience, 28(8), 1816–1823.
Iemi, L., Chaumon, M., Crouzet, S. M. i Busch, N. A. (2017). Spontaneous Neural Oscillations Bias Perception by Modulating Baseline Excitability. The Journal of Neuroscience, 37(4), 807–819.
(9) Igelström i wsp. (2016)Topographical Organization of Attentional, Social, and Memory Processes in the Human Temporoparietal Cortex. eNeuro.
(10) Karnath, O. (2015). Spatial attention systems in spatial neglect. Neuropsychologia.
Więcej informacji
Dodatkowe informacje (np. o kalendarzu rejestracji, prowadzących zajęcia, lokalizacji i terminach zajęć) mogą być dostępne w serwisie USOSweb: