Metodologia badań psychologicznych 3501-KOG-MBP
Zakres zagadnień
Od 2018/2019
Wykład wprowadza w problematykę metodologii badań psychologicznych, ze szczególnym uwzględnieniem badań prowadzonych w nurcie psychologii eksperymentalnej.
Omawiane są także elementy metodologii ogólnej i filozofii nauki a także podstawowe zagadnienia etyczne związane z badaniem zachowania człowieka i zwierząt.
Lista głównych zagadnień poruszanych podczas wykładu:
1.Podstawy filozofii nauki – problem demarkacji, problem indukcji, konfirmacja i falsyfikacja hipotez
2.Specyfika psychologii jako nauki empirycznej, podstawowe zagadnienia i pojęcia z zakresu historii myśli psychologicznej, główne nurty psychologii współczesnej, status pojęć psychologicznych, charakterystyczne problemy, wyzwania i ograniczenia metodologiczne, porównanie podejścia korelacyjnego i eksperymentalnego do badań psychologicznych.
3.Główne zasady i ograniczenia etyczne związane z badaniem zachowań ludzi i zwierząt,
4.Dokładne omówienie poszczególnych etapów planowania i prowadzenia badań empirycznych w zakresie psychologii, ze szczególnym uwzględnieniem badań eksperymentalnych. Pytania i hipotezy badawcze, rodzaj zmiennych w badaniu, operacjonalizacja i związane z nią problemy, pomiar, narzędzia i skale pomiarowe, rodzaje planów badawczych, trafność i rzetelność badania eksperymentalnego.
5.Podstawy analizy wyników badań
2016/2017, 2017/2018
1. Podstawy filozofii nauki
1.1. Definicja nauki, problem demarkacji,
1.2. Status teorii i pojęć naukowych,
1.3. Najważniejsze nurty filozofii nauki ;
2. Psychologia jako nauka
3. Pojęcia i ich definiowanie:
3.1. Definicje: rodzaje definicji i warunki poprawności definicji;
3.2. Terminy obserwacyjne i teoretyczne - problem empirycznej bazy nauki;
3.3. Definicje operacyjne; wskaźniki i ich rodzaje; wskaźnik a definicja operacyjna.
4. Zdania i ich uzasadnianie
4.1. Systemy aksjomatyczne w naukach formalnych;
4.2. Funkcje teorii w naukach empirycznych: opis, predykcja przewidywanie i wyjaśnianie;
4.3. Rodzaje wyjaśnień naukowych;
4.4. Prawa naukowe;
4.5. Uzasadnianie zdań obserwacyjnych a uzasadnianie zdań teoretycznych;
4.6. Podejście indukcyjne, hipotetyczno-dedukcyjne i abdukcyjne.
5. Pomiar
5.1. Izomorfizm relacji i definicja pomiaru, rodzaje pomiaru;
5.2. Skala pomiarowa, operacje na mierzonych obiektach a poziom pomiaru;
5.3. Rodzaje skal pomiarowych i ich właściwości;
6. Problemy, hipotezy, zmienne, testowanie hipotez
6.1. Problemy i hipotezy badawcze;
6.2. Zmienne i ich rodzaje,
6.3. Operacjonalizacja zmiennych
6.4. Podstawy indukcji statystycznej, testowanie hipotez statystycznych:
6.5. Hipoteza zerowa i alternatywna;
6.6. Rozkład prawdopodobieństwa zdarzeń losowych a błąd alfa;
6.7. Etapy testowania hipotez statystycznych.
7. Planowanie badań jako problem kontroli wariancji
7.1. Rodzaje planów badawczych;
7.2. Plan eksperymentalny i warunki jego poprawności;
7.3. Trafność wewnętrzna i zewnętrzna eksperymentu;
7.4. Kontrola zmiennych ubocznych i zakłócających;
7.5. Elementy analizy wariancji;
7.6. Wariancja kontrolowana i niekontrolowana, warunki efektywnej manipulacji eksperymentalnej.
8. Plany eksperymentalne i quasi-eksperymentalne
8.1. Plany jednoczynnikowe: dwugrupowe i wielogrupowe;
8.2. Wielokrotne porównania między średnimi: kontrasty a priori i a posteriori; siła efektu;
8.3. Plany wieloczynnikowe: interakcja, efekty główne i efekty proste;
8.4. Plany z powtarzanymi pomiarami, kwadrat łaciński;
8.5. Plany w blokach kompletnie zrandomizowanych;
8.6. Typowe schematy quasi-eksperymentalne.
9. Etyczne aspekty prowadzenia badań psychologicznych
2013/2014, 2014/2015, 2015/2016
1. Poznanie naukowe jako przedmiot analizy: podział nauk; nauki o nauce; metodologia nauk;
2. Pojęcia i ich definiowanie:
2.1. Kategorie syntaktyczne wyrażeń;
2.2. Elementy teorii nazw;
2.3. Definicje: rodzaje definicji i warunki poprawności definicji;
2.4. Terminy obserwacyjne i teoretyczne - problem empirycznej bazy nauki;
2.5. Definicje operacyjne; wskaźniki i ich rodzaje; wskaźnik a definicja operacyjna.
3. Zdania i ich uzasadnianie
3.1. Systemy aksjomatyczne w naukach formalnych;
3.2. Funkcje teorii w naukach empirycznych: opis, predykcja przewidywanie i wyjaśnianie;
3.3. Rodzaje wyjaśnień naukowych;
3.4. Prawa naukowe;
3.5. Uzasadnianie zdań obserwacyjnych a uzasadnianie zdań teoretycznych;
3.6. Podejście indukcyjne, hipotetyczno-dedukcyjne i abdukcyjne.
4. Kontrowersje wokół statusu teorii naukowych
4.1. Falsyfikacjonizm (stanowisko Poppera);
4.2. Paradygmaty i rewolucje naukowe (stanowisko Kuhna);
4.3. Teoria jako program badawczy (podejście Lakatosa);
4.4. Instrumentalizm – realizm;
4.5.. Anarchizm metodologiczny Paula Feyerabenda;
4.6. Filozofia nauk biologicznych w ujęciu Ernsta Mayra.
5. Pomiar
5.1. Elementy teorii relacji (tylko dla informacji, nie wchodzi w skład wykładu i egzaminu);
5.2. Izomorfizm relacji i definicja pomiaru, rodzaje pomiaru;
5.3. Skala pomiarowa, operacje na mierzonych obiektach a poziom pomiaru;
5.4. Rodzaje skal pomiarowych w/g Stevensa i ich właściwości;
5.5. Rodzaj skali a dopuszczalne transformacje wartości liczbowych;
5.6. Rodzaj skali a wybór statystyk.
6. Problemy, hipotezy, zmienne, testowanie hipotez
6.1. Problemy i hipotezy badawcze;
6.2. Zmienne i ich rodzaje, operacjonalizacja zmiennych, dobór próby;
6.3. Podstawy indukcji statystycznej, testowanie hipotez statystycznych:
6.4. Hipoteza zerowa i alternatywna;
6.5. Rozkład prawdopodobieństwa zdarzeń losowych a błąd alfa;
6.6. Etapy testowania hipotez statystycznych.
7. Planowanie badań jako problem kontroli wariancji
7.1. Rodzaje planów badawczych;
7.2. Plan eksperymentalny i warunki jego poprawności; trafność eksperymentu;
7.3. Kontrola zmiennych ubocznych i zakłócających;
7.4. Elementy analizy wariancji;
7.5. Wariancja kontrolowana i niekontrolowana, warunki efektywnej manipulacji eksperymentalnej.
8. Plany eksperymentalne i quasi-eksperymentalne
8.1. Plany jednoczynnikowe: dwugrupowe i wielogrupowe;
8.2. Wielokrotne porównania między średnimi: kontrasty a priori i a posteriori; siła efektu;
8.3. Plany wieloczynnikowe: interakcja, efekty główne i efekty proste;
8.4. Plany z powtarzanymi pomiarami, kwadrat łaciński;
8.5. Plany w blokach kompletnie zrandomizowanych;
8.6. Analiza kowariancji;
8.7. Typowe schematy quasi-eksperymentalne.
9. Podstawowe schematy analizy danych w badaniach ex-post facto:
9.1. Badania eksperymentalne a badania ex post facto;
9.2. Zależności statystyczne a zależności przyczynowe;
9.3. Porównania międzygrupowe;
9.4. Korelacja i regresja; analiza regresji jako narzędzie przewidywania;
9.5. Regresja wielokrotna; analiza dyskryminacyjna; analiza czynnikowa;
9.6. Modele przyczynowe w badaniach nie-eksperymentalnych – analiza ścieżkowa;
9.7. Podejście eksperymentalne a podejście korelacyjne.
Rodzaj przedmiotu
Tryb prowadzenia
Założenia (opisowo)
Efekty kształcenia
Kurs ma dostarczyć wiedzy na temat formułowania problemów badawczych, pomiaru zmiennych oraz metod planowania badań i analizy wyników w badaniach psychologicznych. W szczególności student powinien:
1. Zdobyć podstawową wiedzę z zakresu filozofii nauk empirycznych i filozofii psychologii, rozumie specyfikę wiedzy naukowej i specyfikę badań psychologicznych (K_W08, K_K17)
2. Posiąść podstawową wiedzę i umiejętności definiowania i operacjonalizacji pojęć psychologicznych (K_W12, K_U03)
3. Znać logiczne podstawy wyjaśniania faktów i uzasadniania twierdzeń w naukach empirycznych (K_W09. K_W12, K_U01)
4. Znać podstawy pomiaru psychologicznego oraz własności skal pomiarowych (K_W13, K_W14, )
5. Posiadać wiedzę w zakresie definiowania problemów badawczych, planowania badań i analizy ich wyników oraz potrafić wskazać typowe błędy popełniane w planowaniu badań (K_W09, K_U03)
6. Znać zalety i ograniczenia podstawowych planów badawczych: eksperymentalnych, quasi-eksperymentalnych i ex-post facto (K_W10, K_W11)
7. Znać zasady etyczne obowiązujące w badaniach psychologicznych i rozumieć ich znaczenie społeczne (K_K03)
Nabyta wiedza:
- wie, na czym polega specyfika psychologii jako nauki empirycznej [K_W01, K_W03, K_W04, K_W05, K_W06, K_W18, K_W19, K_W20, K_U19]
- wie, czym różni się psychologia od psychologicznej wiedzy potocznej [K_W02, K_W21]
Nabyte umiejętności:
- potrafi odnieść pojęcia filozofii nauki do wiedzy psychologicznej [K_W02, K_U10, K_U18]
- formułuje prawidłowe definicje teoretyczne i operacyjne, wykazuje błędy w definicjach [K_U01, K_U04, K_U10]
- potrafi zaprojektować wskaźniki pojęć psychologicznych [K_U02, K_U03, K_U04]
- Potrafi wskazać błędy w planach eksperymentalnych i sposoby ich uniknięcia [K_U04]
Nabyte kompetencje społeczne:
- Potrafi krytycznie ocenić publikacje empiryczne i teoretyczne [K_K02]
- Potrafi ocenić zakres stosowalności zdobytej wiedzy teoretycznej i wyników badań [K_K02]
- zna i stosuje zasady etyczne w badaniach naukowych [K_K06]
Kryteria oceniania
Od 2018/2019
Egzamin z pytaniami testowymi i otwartymi, próg zaliczenia 60% punktów.
2016/2017, 2017/2018
Efekty uczenia się będą kontrolowane za pomocą egzaminu, obejmującego wiedzę z zakresu wykładu .Oceniana będzie zarówno wiedza, jak i umiejętność jej zastosowania w praktycznych przykładach.
2013/2014, 2014/2015, 2015/2016
Efekty uczenia się będą kontrolowane za pomocą egzaminu testowego, obejmującego wiedzę z zakresu wykładów oraz lektur obowiązkowych. Oceniana będzie zarówno wiedza, jak i umiejętność jej zastosowania w praktycznych przykładach.
Praktyki zawodowe
Nie przewiduje się praktyk
Literatura
Od 2018/2019
(1) Brzeziński, J. (2000). „Metodologia badań naukowych i diagnostycznych” (rozdz. 9-10, t.1, ss. 333-389). W: J. Strelau (red.), Psychologia: Podręcznik akademicki. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
(2) Hornowska E., Kowalik St., Matczak A., Nowak A., Paluchowski W., Stasiakiewicz M., Zawadzki B. (2000), „Podstawowe metody badawcze” (rozdz. 12, t. 1, ss 437-522), W: J. Strelau (red.), Psychologia: Podręcznik akademicki. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
(3) Brzeziński J., (2000), „Problemy etyczne badań naukowych i diagnostycznych”, (rozdz. 13, t. 1, ss. 523-537) W: J. Strelau (red.), Psychologia: Podręcznik akademicki. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
(4) Chalmers, (1993) Czym jest to, co zwiemy nauką, Wydawnictwo Siedmioróg
(5) Shaughnessy J., Zechmeister J., (2002) Metody badawcze w psychologii, Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne
2013/2014 - 2017/2018
(1) Brzeziński, J. (2000). Metodologia badań naukowych i diagnostycznych (rozdz. 9-10, t.1, ss. 333-389). W: J. Strelau (red.), Psychologia: Podręcznik akademicki. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
(2) Ziembiński, Z. (1999). Logika praktyczna (wyd. XXII) (rozdz. II, IV, VI-VIII, ss. 26-37, 44-55, 63-101). Warszawa: PWN.
(3) Kuhn, T. S. (2001). Struktura rewolucji naukowych. Warszawa: Fundacja Aletheia.
(4) Popper, K. R. (2002). Logika odkrycia naukowego( część. I, ss. 29-51) . Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Więcej informacji
Dodatkowe informacje (np. o kalendarzu rejestracji, prowadzących zajęcia, lokalizacji i terminach zajęć) mogą być dostępne w serwisie USOSweb: