"Religie jako systemy okrucieństw": Nietzsche i Weber o genealogii kary, odpowiedzialności, obowiązku, winy, sumienia i ideałów ascetycznych. 3500-FAK-REL
Systemy religijne, osiowe pojęcia moralne, nawet systemy wychowawcze rzadko pojawiają się dziś w kontekście „systemów okrucieństw”. Raczej pojawiają się w kontekście niczym nieskrępowanej autentyczności (Ch. Taylor – etyka autentyczności), miłości i afirmacji, a często w otoczce sentymentalizmu. Nietzsche, a także Weber, powiedzieliby, że to złudzenie wynikające z krótkiego horyzontu naszej zbiorowej pamięci. Nietzsche jest przekonany, że aby zrozumieć stan obecny istoty ludzkiej (o której mówi jako o „późnym owocu”), trzeba wykonać pracę genealogiczną, cofnąć się do źródeł, w sensie przedstawienia konstrukcji intelektualnej, która pozwala zrozumieć czym są religie i moralność w swych „najgłębszych
podstawach”, i czym się stały. W pracach Webera jest niewiele bezpośrednich odwołań do prac Nietzschego, ale studiując jego najważniejsze teksty nietrudno dojść do wniosku, że wpływ Nietzschego stanowi jeden z donioślejszych fundamentów jego myśli.
We Wprowadzeniu do Zebranych prac z socjologii religii Weber pisze, że „pod pojęciem religii światowych rozumie, w sposób wolny od wartościowania, te pięć religijnych lub religijnie uwarunkowanych systemów reglamentacji życia (Lebensreglamentierung), które potrafiły zgromadzić szczególnie duże grupy wyznawców…”; Nietzsche w Genealogii moralności z kolei pisze „…wszystkie religie są, u swych najgłębszych podstaw, systemami okrucieństw”. Sformułowanie Webera, reglamentacja życia, można uznać za łagodniejszą wersję frazy Nietzschego. Odpowiedź na pytanie o źródła i sens osiowych pojęć moralnych i religijnych będzie przedmiotem zajęć seminarium.
Zasadniczą podstawą zajęć będzie rozprawa druga (Wina, nieczyste sumienie i pokrewne zjawiska) i trzecia (Co oznaczają ideały ascetyczne?) Genealogii moralności T. Nietzschego oraz drugi rozdział (Etyka zawodowa ascetycznego protestantyzmu) Etyki protestanckiej i ducha kapitalizmu M. Webera. Nietzsche pyta: skąd kara, skąd wina, skąd sumienie? I stara się przedstawić modele praktyk społecznych, które doprowadziły do znanych nam pojęć kary, winy, sumienia i ich obecnie rozumianych funkcji.
Szczególną funkcję w Genealogii Nietzschego pełni hermeneutyka – jaki jest ich sens - ideałów ascetycznych. Weber, z kolei, odsłania czysto religijne źródła protestanckiej ascezy wewnątrzświatowej i jej rolę w budowie świata społecznego, świata kultury i etyki, które miały udział w wykształceniu się ducha kapitalizmu, bez którego nie byłby możliwy nowoczesny, kapitalistyczny sposób gospodarowania. Weber świetnie wiedział, że etyka protestancka nie jest już warunkiem funkcjonowania gospodarki kapitalistycznej, która stała się autonomiczna wobec jej religijnych i kulturowych źródeł. Ale to nie znaczy, że pojęcia religijne i ideały ascetyczne straciły rację bytu. Wręcz przeciwnie, współczesność puchnie od obecności ascetycznych ideałów w sensie Nietzschego. Ich identyfikacji i odpowiedzi na pytanie o źródła ich obecności i ich sens będą poświęcone końcowa zajęcia konwersatorium.
Rodzaj przedmiotu
Tryb prowadzenia
Efekty kształcenia
K_W02 ma świadomość istnienia sporów teoretycznych i metodologicznych prowadzonych we współczesnej socjologii, jest refleksyjny i krytyczny wobec różnych stanowisk
K_W04 jest refleksyjny i krytyczny wobec problemu zróżnicowania społecznego i nierówności społecznych
K_W05 posiada pogłębioną wiedzę o rodzajach więzi społecznych i mechanizmach podtrzymywania ładu zbiorowego
K_W11 posiada pogłębioną wiedzę o normach i regułach organizujących struktury i instytucje społeczne
K_W15 podchodzi w sposób refleksyjny i krytyczny do wyboru określonej perspektywy teoretycznej
K_U04 potrafi posługiwać się kategoriami teoretycznymi oraz metodami badawczymi do opisu i analizy zmian społecznych i kulturowych we współczesnych społeczeństwach oraz ich konsekwencji
K_U09 potrafi wskazać związek przeczytanego tekstu naukowego z problemami życia społecznego i ich badaniem
K_K04 potrafi argumentować stawiane tezy posługując się dowodami naukowymi
K_K09 jest otwarty na różne perspektywy teoretyczne i metodologiczne badań społecznych
Kryteria oceniania
Udział w dyskusji, praca pisemna, prezentacja
Literatura
Friedrich Nietzsche, Z genealogii moralności, tłum. Grzegorz Sowiński, Kraków: Wydawnictwo Znak 1997, s. 168.
Max Weber, Etyka protestancka i duch kapitalizmu, tłum. Dorota Lachowska, Warszawa: Wydawnictwa UW 2011, s. 326.
Martin Heidegger, Powiedzenie Nietzschego „Bóg umarł”, w: M. Heidegger, Drogi lasu, tłum. Jerzy Gierasimiuk, Warszawa: Fundacja Aletheia 1997, s. 171-216.
Więcej informacji
Dodatkowe informacje (np. o kalendarzu rejestracji, prowadzących zajęcia, lokalizacji i terminach zajęć) mogą być dostępne w serwisie USOSweb: