Media w Europie Środkowo-Wschodniej 3224-D7MESW

Kurs składa się z 13 wykładów. Program obejmuje: wprowadzenie metodologiczne;
główne etapy rozwoju mediów w regionie w latach 90. i na początku XXI w., co pozwoli
stworzyć podstawy do dalszych analiz praktycznych; a także współczesne procesy
charakteryzujące pole informacyjne w Rosji i krajach Europy Wschodniej. Szczególna uwaga
zostanie poświęcona relacjom nowego dziennikarstwa postsowieckiego z polem władzy oraz
temu, w jaki sposób w warunkach ograniczonej demokracji i reżimów autokratycznych
kształtują się podstawowe definicje rozwoju mediów w postsowieckiej Europie Wschodniej i
w Rosji.
Istotnym elementem kursu będzie także analiza strategii informacyjnych w odniesieniu
do systemów politycznych – zarówno demokratycznych, jak i autorytarnych – obejmująca
badania nad propagandą, manipulacjami medialnymi oraz nad ich skutkami w kształtowaniu
opinii publicznej. Szczególna uwaga zostanie poświęcona wpływom medialnym na kraje
Europy Środkowej (Polska, Czechy, Węgry), które pozostają w polu oddziaływania
postsowieckich narracji informacyjnych.
Drugi blok zajęć poświęcony będzie analizie najważniejszych zjawisk w świadomości
społeczno-politycznej na obszarze postsowieckim. Kurs ma charakter interdyscyplinarny –
łączy analizę dyskursu, antropologię i historię mediów oraz perspektywę postkolonialną.
Oprócz wykładów przewidziane są również zajęcia praktyczne, w ramach, których uczestnicy
będą mieli okazję pracować z materiałami źródłowymi, analizować przekazy medialne i
strategie komunikacyjne.
Głównym celem kursu jest poszerzenie wiedzy o regionie postsowieckim,
umożliwienie uczestnikom krytycznej oceny istniejących narracji na jego temat oraz
wprowadzenie nowych metod analizy z perspektywy teorii podporządkowania i zależności, a
także innych krytycznych metod współczesnej humanistyki.

Tematy i plan kursu:
1. Wprowadzenie: pojęcia ogólne i teoretyczne podstawy.
2. Media na początku lat 90. w Rosji, na Białorusi i w Ukrainie. Kształtowanie się rynku
informacji i segmentu rozrywkowego – państwowego i prywatnego.
3. Przestrzeń medialna w Rosji za czasów Jelcyna oraz zmiany w polityce informacyjnej
Rosji na początku XXI w.
4. Główne tendencje rozwoju rynku medialnego w Europie Wschodniej (Białoruś i
Ukraina, kraje bałtyckie) na początku XXI w.
5. Globalne media/globalne treści. O nadłomie tożsamościowym w regionie.
6. Internet: od wolności do uwięzienia – 2 zajęcia
-Media społecznościowe i ich wpływ na przestrzeń medialną w Europie Wschodniej.
-YouTube – nowe/stare telewizja.
- „Rewolucyjny” Telegram?
7. Propaganda, fake newsy, dezinformacja. Jak to działa?
8. (anty)rewolucja mediów 2020 na Białorusi: skutki społeczne i polityczne.
9. Strategie informacyjne podczas wojny: Ukraina, Rosja, Białoruś, Polska.
10. Polityka informacyjna Rosji wobec regionu Europy Środkowej

W ramach kursu planowana jest wizyta w ośrodki zajmujące się monitoringiem mediów i
propagandy.

W cyklu 2025Z:

Zajęcia mają na celu zapoznanie studentów z systemami medialnymi oraz głównymi tendencjami rozwoju mediów w krajach Europy Środkowo-Wschodniej, ze szczególnym uwzględnieniem kulturowych aspektów działalności mediów w epoce globalizacji.

Media rozumiane są tu jako media masowe (prasa, radio, telewizja, portale informacyjne i sieci społecznościowe), czyli instytucje produkujące przekazy informacyjne i rozrywkowe, rozpowszechniane masowo i docierające do rozproszonych zbiorowości odbiorców. Ich działalność wywiera istotny wpływ na życie społeczne, polityczne i kulturowe. W ramach zajęć media analizowane są w kontekście ich najnowszej historii w regionie oraz roli, jaką odgrywają w kształtowaniu życia intelektualnego i kulturowego w Europie Środkowo-Wschodniej.
Przemiany systemów medialnych w krajach regionu po upadku komunizmu (typologie systemów medialnych).

W ramach zajęć omawiane są następujące zagadnienia:

1. Przemiany systemów medialnych w krajach regionu po upadku komunizmu (typologie systemów medialnych).
2. Uwarunkowania historyczne, polityczne i kulturowe wpływające na rozwój mediów w regionie.
3. Transformacje rynku mediów w kontekście zmian polityczno-gospodarczych w Polsce, Rosji, Ukrainie, Białorusi, krajach bałtyckich i byłej NRD.
4. Cechy współczesnych systemów medialnych w poszczególnych państwach regionu.
5. Relacje „media–państwo”: media publiczne, komercyjne i rządowe.
6. Analiza porównawcza ingerencji państwa w systemy medialne w regionie.
7. Procesy koncentracji i dekoncentracji mediów.
8. Specyfika prawa prasowego w wybranych krajach.
9. Wpływ komercjalizacji i tabloidyzacji mediów na kulturę.
10. Problemy etyki dziennikarskiej w regionie.
11. Cenzura i autocenzura w środkach masowego przekazu.
12. Nowe media jako alternatywa dla mediów tradycyjnych.
13. Rola sieci społecznościowych w życiu społecznym, kulturowym i politycznym.
14. Dziennikarstwo obywatelskie w krajach Europy Środkowo-Wschodniej.
15. Kulturotwórczy potencjał nowych mediów w regionie.
Nakład pracy studenta:

Uczestnictwo w zajęciach w sali – 30 godzin (1 ECTS)

Przygotowanie do zajęć - 30 godzin (1 ECTS)

Rodzaj przedmiotu

obowiązkowe

Tryb prowadzenia

w sali

Założenia (opisowo)

Rozumienie procesów społeczno-politycznych i kulturowych na obszarze poradzieckim. Podstawowa znajomość teoretycznych fundamentów współczesnej humanistyki, takich jak: studia postkolonialne, badania nad postsocjalizmem, medioznawstwo, dekonstrukcja. Znajomość języka rosyjskiego na poziomie co najmniej B1 stanowi ważne kryterium do rozumienia materiałów wykorzystywanych podczas zajęć.

Koordynatorzy przedmiotu

W cyklu 2025Z:

Anton Saifullayeu

W cyklu 2024Z:

Rostysław Kramar

W cyklu 2024L:

Rostysław Kramar

Kryteria oceniania

ZALICZENIE:
Obecność na zajęciach, esej lub egzamin ustny.

Literatura

Media na początku lat 90. w Rosji, na Białorusi i w Ukrainie. Kształtowanie się rynku
informacji i segmentu rozrywkowego – państwowego i prywatnego

Nesteriak, Y. (n.d.). Формирование медиа системы Украины после распада СССР. Adam Mickiewicz University Repository.
https://repozytorium.amu.edu.pl/bitstream/10593/24604/1/07r-Nesteriak.pdf
Лекция Вячеслава Курицына «Культ журналистики в 1990-е годы». YouTube.
https://www.youtube.com/watch?v=54owsxUNB7o
Ivanova, K. (2000). Press coverage of Belarus, a newly independent country. Shorenstein
Center on Media, Politics and Public Policy.
https://shorensteincenter.org/wp-content/uploads/2012/03/2000_03_ivanova1.pdf
Belin, L. (2002). The Russian Media in the 1990s. Journal of Communist Studies and Transition Politics, 18(1), 139–160.
https://doi.org/10.1080/13523270209696371

Przestrzeń medialna w Rosji za czasów Jelcyna oraz zmiany w polityce informacyjnej Rosji na początku XXI w.

Wilson, A. (1995). Russian media law and policy in Yeltsin decade. Wolters Kluwer.
Lipman, M. (2009). Media manipulation and political control in Russia. Carnegie Endowment for International Peace.
Cooper, A. (2020, sierpień 10). Conveying truth: Independent media in Putin’s Russia.
Shorenstein Center. https://shorensteincenter.org/resource/independent-media-in-putins-
russia/
Dougherty, J. (2015, kwiecień 27). How the media became one of Putin’s most powerful
weapons. Wilson Center. https://www.wilsoncenter.org/article/how-the-media-became-one-
putins-most-powerful-weapons
La Lova, L. (2024). Vladimir Putin on Channel One, 2000–2022. Political Communication,
42(2), 234–252. https://doi.org/10.1080/10584609.2024.2380438

Główne tendencje rozwoju rynku medialnego w Europie Wschodniej (Białoruś i Ukraina, kraje bałtyckie) na początku XXI w.

Huber, S. (2025). Media markets in Central and Eastern Europe: An analysis on media
ownership in Bulgaria, Czech Republic, Estonia, Hungary, Latvia, Lithuania, Poland, Romania, Slovakia, and Slovenia. ResearchGate.
Ianitskyi, A. (2025). The State of Membership Models in Ukrainian Media. Kyiv School of Economics.
https://kse.ua/kse-research/the-state-of-membership-models-in-ukrainian-media/
Melkonyan, N., Prots, T., & Mramornova, O. (2012). The comparison of general trends of mass media development in Eastern Europe. 21st Century, 2(12), 60–65.

Globalne media/globalne treści. O nadłomie tożsamościowym w regionie

Paskhalis, T., Rosenfeld, B., & Tertytchnaya, K. (2022). Independent media under pressure: evidence from Russia. Post-Soviet Affairs, 38(3), 155–174.
https://doi.org/10.1080/1060586X.2022.2065840
Cottiero, C., Kucharski, K., Olimpieva, E., & Orttung, R. W. (2015). War of words: the impact of Russian state television on the Russian Internet. Nationalities Papers, 43(4), 533–555.
https://doi.org/10.1080/00905992.2015.1013527

Internet: od wolności do uwięzienia – 2 zajęcia

Mediapотребление в России – 2020. Deloitte.
https://www2.deloitte.com/ru/ru/pages/technology-media-and-
telecommunications/articles/media-consumption-in-russia.html
Media v Belarusi 2020. (2020). Analiticheskii doklad. https://baj.by/be/analytics/doklad-
media-v-belarusi-2020-est-tendencii-usileniya-gosudarstvennogo-kontrolya-nad
Thomson Foundation & Media and Journalism Research Center (2025). New study: How social media is redefining news and public trust in Eastern Europe. Journalism Research.

Media społecznościowe i ich wpływ na przestrzeń medialną w Europie Wschodniej
- YouTube – nowe/stare telewizja
- „Rewolucyjny” Telegram?
Propaganda, fake newsy, dezinformacja. Jak to działa?

U.S. Department of State, Global Engagement Center. (2020, August 4). Pillars of Russia’s
disinformation and propaganda ecosystem.
https://2017-2021.state.gov/russias-pillars-of-disinformation-and-propaganda-report/
Kremlin Disinformation Research Papers. (2025). Pro-Kremlin disinformation: Research papers. European Union External Action.
Avdeeva, M. (n.d.). Kremlin Disinformation in Ukraine and Belarus.
https://bialorus2020studium.pl/wyklad15/
Eliseev, A. (n.d.). Прокремлевская пропаганда в Беларуси: Классификация нарративов.
ISANS. https://isans.org/analysis/reports/prokremlevskaya-propaganda-v-belarusi-
klassifikacziya-narrativov.html
Kaltseis, M. (2024). (De)legitimization strategies of Russia’s war against Ukraine: a case
study of Russian television programs. Canadian Slavonic Papers, 66(3–4), 368–388.
https://doi.org/10.1080/00085006.2024.2421660

(Anty)rewolucja mediów 2020 na Białorusi: skutki społeczne i polityczne

Kananovich, V. (2023). Beyond the ‘Telegram Revolution’: Understanding the role of social
media in Belarus protests. Digital Icons: Studies in Russian, Eurasian and Central European
New Media, 22, 143–149.
Saifullayeu, A. (2023). Strategy of language resistance in Telegram during the Belarusian
civic movement. Digital Icons: Studies in Russian, Eurasian and Central European New
Media, 22, 150–161.
Kuznetsova, D. (2023). Broadcasting Messages via Telegram: Pro-Government Social Media
Control During the 2020 Protests in Belarus and 2022 Anti-War Protests in Russia. Political
Communication, 41(4), 509–530.
https://doi.org/10.1080/10584609.2023.2233444
Wijermars, M., & Lokot, T. (2022). Is Telegram a “harbinger of freedom”? The performance, practices, and
perception of platforms as political actors in authoritarian states. Post-Soviet Affairs, 38(1–2), 125–145.
https://doi.org/10.1080/1060586X.2022.2030645
Belarusian Association of Journalists. (2025, July 7). Mass media in Belarus 2024.
https://baj.media/en/aglyady-manitoringi/mass-media-in-belarus-2024-2/
Strategie informacyjne podczas wojny: Ukraina, Rosja, Białoruś, Polska iSANS. (2024, December 11).
Military propaganda of the Lukashenka regime against Poland and NATO: Dangerous incitement of hatred. https://isans.org/propaganda/propaganda-analytics/military-propaganda-of-the-lukashenka-regime-against-poland-and-nato-dangerous-incitement-of-hatred.html
Korbut, A. (2021). Strengthening public interest in Ukraine’s media sector. Chatham House.
Ferrara, E., Varol, O., Davis, C., Menczer, F., & Flammini, A. (2022). Russian propaganda on
social media during the 2022 invasion of Ukraine. arXiv. https://arxiv.org/abs/2211.04154
Lachowicz, M., & Legucka, A. (2023). Państwa bałtyckie wobec rosyjskiej propagandy
pokoju po 2022 roku. Wschodni Rocznik Humanistyczny, XX(4), 85–101.
https://doi.org/10.36121/lachowiczlegucka.20.2023.4.085
Xu, Y., Zhang, J., & Gao, Y. (2023). Temporally stable multilayer network embeddings: A
longitudinal study of Russian propaganda. arXiv. https://arxiv.org/abs/2307.10264
Saifullayeu, A. (2023) PKW „WAGNER” i białoruski segment propagandowy na komunikatorze Telegram (Luty 2022 – Lipiec 2023))” . Report by Analytical Group "BELARUS-UKRAINE-REGION" IX "WAGNER GROUP": 47-60.
NASK. (2024). Wojna informacyjna w Polsce 2022–2023.
https://www.nask.pl/media/2024/10/Raport__wojna_informacyjna.pdf

Polityka informacyjna Rosji wobec regionu Europy Środkowej

StratCom COE. (2016). Analysis of Russia’s information campaign. NATO Strategic
Communications Centre of Excellence.
https://stratcomcoe.org/cuploads/pfiles/russian_information_campaign_public_12012016fin.pdf
Voltri, J. (2022). Countering Russian information influence in the Baltic states: A comparison
of approaches adopted in Estonia, Latvia, and Lithuania. Sõjateadlane, 19, 161–196.
https://www.kvak.ee/files/2023/01/Sojateadlane-19-2022-Johannes-Voltri-COUNTERING-RUSSIAN-INFORMATION-INFLUENCE-IN-THE-BALTIC-STATES-A-COMPARISON-OF-APPROACHES-ADOPTED-IN-ESTONIA-LATVIA-AND-LITHUANIA.pdf
Shao, C., Ciampaglia, G. L., Varol, O., Yang, K. C., Flammini, A., & Menczer, F. (2022).
Propaganda and misinformation on Facebook and Twitter during the Russian invasion of
Ukraine. arXiv.
https://arxiv.org/abs/2212.00419
Rządowe Centrum Bezpieczeństwa. (2023). Disinfo Radar – Analiza zagrożeń dezinformacyjnych.
https://www.gov.pl/web/rcb/disinfo-radar
Fundacja im. Kazimierza Pułaskiego. (2015). Rosyjska wojna dezinformacyjna przeciwko Polsce.
https://pulaski.pl/wp-content/uploads/2015/02/RAPORT-Rosyjska-wojna-dezinformacyjna-przeciwko-Polsce.pdf
Instytut Narutowicza. (2024). Pasozytnicza strategia rosyjskiej propagandy.
https://www.pap.pl/aktualnosci/pasozytnicza-strategia-rosyjskiej-propagandy-przedstawiono-raport-instytutu-narutowicza
Polska Agencja Prasowa (PAP). (2023). Rosyjskie metody dezinformacji, które pomagają Kremlowi ingerować w wybory na świecie.
https://www.pap.pl/aktualnosci/raport-pap-rosyjskie-metody-dezinformacji-ktore-pomagaja-kremlowi-ingerowac-w-wybory-na

W cyklu 2025Z:

Dobek-Ostrowska, B. (2002). Transformacja systemów medialnych w krajach Europy Środkowo-Wschodniej po 1989 roku. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego.
Dobek-Ostrowska, B. (2019). Polski system medialny: trzy dekady po upadku komunizmu. W: Polski system medialny. Tom 2. Kielce: Wydawnictwo Uniwersytetu Jana Kochanowskiego.
Goban-Klas T. (2015). Media i komunikowanie masowe: teorie i analizy prasy, radia, telewizji i Internetu, Warszawa.
Wojciech Adamczyk (1999). Media masowe w procesie budowania demokracji w Polsce (1989–1995). Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM.

Więcej informacji

Dodatkowe informacje (np. o kalendarzu rejestracji, prowadzących zajęcia, lokalizacji i terminach zajęć) mogą być dostępne w serwisie USOSweb:

Strona przedmiotu 3224-D7MESW w USOSweb