Problemy kultury krajów regionu (II) - Czechy, Słowacja 3224-D4PCZE
Kurs obejmuje zagadnienia związane z tożsamością narodową i kulturową
Czechów oraz Słowaków, analizując czynniki historyczne, językowe i
społeczne, które ją kształtowały i nadal wpływają na jej rozwój. W trakcie
zajęć omawiane będzie wspólne dziedzictwo historyczne – od okresu
monarchii austro-węgierskiej, przez powstanie i dzieje Czechosłowacji, aż
po doświadczenia XX wieku, takie jak II wojna światowa, komunizm czy
aksamitna rewolucja.
W centrum uwagi znajdą się także zagadnienia związane z kulturą i
społeczeństwem: tradycje, religia i świeckość, przemiany obyczajowe
oraz współczesne style życia. Analizowane będą teksty kultury –
literatura, film i muzyka oraz sztuka (malarstwo, architektura, rzeźba) –
jako źródła refleksji nad zmianami społecznymi i kulturowymi. Dyskusje
obejmą także stereotypy oraz wzajemne postrzeganie Czechów,
Słowaków i narodów sąsiednich.
Istotnym elementem kursu jest dziedzictwo UNESCO – zarówno
materialne, jak i niematerialne – ukazujące bogactwo i różnorodność
kultury regionu. Zajęcia podejmą także temat współczesnych wyzwań,
takich jak transformacja gospodarcza, migracje, populizm, globalizacja
oraz procesy integracji europejskiej.
Główne zagadnienia
1. Dziedzictwo Austro-Węgier – wspólnota i podziały. Tożsamość
kulturowa Czechów i Słowaków – historyczne uwarunkowania i
współczesne wyzwania.
2. Historia Słowiańszczyzny w pigułce na przykładzie „Epopei
słowiańskiej” Alfonsa Muchy.
3. Sytuacja językowa jako odzwierciedlenie procesów historycznych
i kulturowych w Czechach i na Słowacji.
4. Czeskie odrodzenie narodowe i jego falsyfikaty. Kto wróg, a kto
patriota? Rola Tomasza G. Masaryka. Narodowościowy zryw na
Słowacji. Cechy fonetyczne i leksykalne języka słowackiego.
5. Czesi i ich religia/religie. Oprowadzanie po Pradze na podstawie
zróżnicowanych obiektów sakralnych. Architektoniczne cuda i
modernistyczne perły (UNESCO).
6. Ołomuniec - mieszczański świat jednego domu i Gustav Klimt
(oprowadzanie po Ołomuńcu, Kolumna Trójcy św. – UNESCO).
7. Dlaczego wygnano Egona Schielego z Krumlova (oprowadzanie
po mieście Český Krumlov, UNESCO).
8. Piękne lata dwudzieste (XX wieku) – grupa skupiona wokół TGM,
Karel Čapek, modernistyczne prądy kulturowe - kubizm,
abstrakcjonizm, architektura kubistyczna i funkcjonalistyczna.
9. Dlaczego surrealizm się w Czechach udał (a w Polsce nie)? –
Karel Teige, Toyen, Jindřich Štyrský.
10. „Czeski Hollywood”, czyli mowa o filmowym studio Barrandov
– rodzina Havlów (oprowadzanie po nowoczesnych dzielnicach
Pragi, „Lucerna”, „Tańczący dom”).
11. Brno – historia jednej rodziny (Willa Tugendhatów, UNESCO).
12. Akcja Antrhropoid (zamach na rzeźnika Pragi) w kulturze
popularnej/kinematografii. Porównanie filmów, dyskusja.
13. Okrutne lata pięćdziesiąte (XX wieku) – procesy i pomniki.
14. Kultura polityczna w czasach przemian (XX w./XXI w.) w
Czechach. Ekshibicjonistyczna prezydentura Miloša Zemana.
15. Kultura polityczna w czasach przemian (XXw./XXI w.) na
Słowacji.
Zagadnienia uzupełniające
(w zależności od zainteresowań grupy):
1) Jaka to melodia? – dlaczego muzyka ludowa jest uzależniona od
masywów górskich i stoków rzecznych (tonacje dur i mol,
symfonia Vltava). Przegląd najsłynniejszych utworów
muzycznych (pieśni ludowych, symfonii, oper).
2) Hilsneriada – czyli czeski antysemityzm. Krótki przegląd faktów
od Karola IV po Protektorat Czech i Moraw/ Państwo Słowackie
(1939-1945). Sytuacja grup etnicznych/wyznaniowych.
3) Od Golema po autora „Procesu” i „Przemiany”. Oprowadzanie po
dzielnicach żydowskiej Pragi. Losy (również pomników) Franza
Kafki. Smuta historia sióstr Kafki.
4) Hiszpanka jako kontynuacja europejskiego świata post
apokaliptycznego – Gustav Klimt, Bohumil Kubišta, Egon Schiele
i ich twórczość.
5) Przedwojenne osobowości kabaretu (Karel Hašler), teatru („Teatr
Wyzwolony”) i filmu (Miloš Havel, Lída Bárová).
6) „Ten okropny kapitalizm” czy doskonała utopia wcielona w
życie? – Tomáš Bat’a i jego wizje miasta doskonałego.
7) Czescy dziennikarze/dziennikarki okresu międzywojennego –
Karel Čapek, Ferdinand Peroutka, Milena Jesenská.
8) Genialna trójca czeskiego surrealizmu: Štyrský -Toyen – Heisler.
9) Dlaczego Czesi w czasie wojny chodzili do kina (a Polacy nie).
Lída Bárová jako ofiara Goebelsa czy własnego konformizmu?
10) „Młodzi i zdolni”. Czechosłowacka nowa fala – filmy lat 60. (XX
w.) w kontekście innych kinematografii europejskich. Fragmenty
filmów i dyskusje.
11) Dlaczego lekkość bytu jest nieznośna? Koncepcja ‘wiecznego
powrotu’ Friedricha Nietzschego a „Nieznośna lekkość bytu”
Milana Kundery. (Por. fragm. filmu – spłycony (?) melodramat
„Nieznośnej lekkości bytu” z Juliette Binoche i Danielem Day-
Lewisem) – propozycja dyskusji.
12) „Jezus, Nie-Chrystus”. Koncepcja wiary zindywidualizowanej
Tomáša G. Masaryka. Porównanie z książką Piotra Augustyniaka
„Jezus Niechrystus”.
Możliwe są też inne tematy związane z zainteresowaniami studentów/
studentek zaproponowane przez uczestników zajęć.
Zajęcia prowadzone będą w formie: rozmowy na temat zadanych tekstów
lub materiału zaprezentowanego przez prowadzącego zajęcia/studentów.
Nakład pracy studenta:
Uczestnictwo w zajęciach w sali – 30 godzin (1 ECTS)
Przygotowanie do zajęć - 30 godzin (1 ECTS)
Tryb prowadzenia
Koordynatorzy przedmiotu
W cyklu 2024L: | W cyklu 2025L: |
Efekty kształcenia
Po ukończeniu kursu student zna i rozumie:
historię i współczesność regionu oraz zagadnienia, pojęcia i
koncepcje historyczne, ze szczególnym uwzględnieniem
procesów i zjawisk kulturowych w kontekście przemian
społecznych i politycznych,
zagadnienia dotyczące kształtowania się relacji
narodowościowych i religijnych, społeczno-politycznych i
gospodarczych w Czechach/ Morawach i Słowacji;
szeroko rozumiany kontekst interkulturowy; ma wiedzę o
człowieku jako podmiocie konstruującym struktury społeczne i
wytwory kulturowe, ma świadomość zasad ich
funkcjonowania i wynikających stąd różnic w postrzeganiu
życia społecznego przez przedstawicieli różnych narodowości,
grup ideologicznych i wyznaniowych oraz różnie rozumianych
mniejszości;
w stopniu podstawowym kompleksową naturę języka, ze
szczególnym uwzględnieniem kontekstu kulturowego krajów
regionu;
zasady działalności instytucji kultury i dziedzictwa
narodowego oraz orientuje się we współczesnym życiu
kulturalnym Czech/Moraw i Słowacji oraz w uwikłaniach w
dyskursy polityczne i społeczne.
Umiejętności: absolwent potrafi
wyszukać, selekcjonować, analizować i wykorzystywać potrzebne
mu informacje z różnych źródeł;
formułować i analizować problemy badawcze, dobierać metody i
narzędzia badawcze oraz prowadzić pod kierunkiem opiekuna
naukowego proste badania z zakresu kulturoznawstwa i dyscyplin
pokrewnych, dotyczących regionu Czech i Moraw oraz Słowacji;
rozwijać swoje umiejętności badawcze, samodzielnie zdobywać
wiedzę, korzystając ze wsparcia opiekuna naukowego; umiejętnie
formułować myśli, prezentować wyniki badań w postaci
wypowiedzi ustnej na zajęciach lub pisemnej (różnego typu);
posługiwać się ujęciami teoretycznymi, paradygmatami
badawczymi i pojęciami właściwymi dla kulturoznawstwa w
typowych sytuacjach profesjonalnych;
przeprowadzić krytyczną analizę wytworów kultury właściwych
dla danej epoki w rozwoju Czech/Moraw i Słowacji; rozpoznać
różne rodzaje wytworów kultury tych krajów, przeprowadzić ich
analizę, odróżniać różne perspektywy spojrzenia na rozwój
kultury, mając świadomość istnienia różnic tożsamości
kulturowych i kontekstu;
odwołując się do zdobytej wiedzy teoretycznej i praktycznej,
wykorzystać ją w typowych wypowiedziach profesjonalnych,
dotyczących historii i współczesności tych krajów regionu, a także
specyfiki regionu jako całości w kontekście globalnym, logicznie
je konstruować, odwołując się do stanowisk innych uczestników
tych sytuacji komunikacyjnych;
samodzielnie przygotować wypowiedź pisemną i ustną, w języku
polskim i obcym, na wybrane tematy z zakresu teorii kultury oraz
problematyki Czech/Moraw i Słowacji (kultura, polityczne,
społeczne i gospodarcze źródła, konsekwencje i konteksty zjawisk
kulturowych, literatura i język jako media i świadectwa kultury,
relacje/ więzi społeczne i religijne etc.); prezentować wyniki
swojej pracy na forum grupy;
planować i organizować pracę indywidualną oraz w zespole,
planować i realizować proces samodzielnego zdobywania wiedzy,
w tym wiedzy specjalistycznej, po zakończeniu studiów;
stosować współczesne technologie komunikacyjne i informacyjne
w swojej pracy.
Kompetencje społeczne: absolwent jest gotów do
krytycznej oceny posiadanej wiedzy, ciągłego dokształcania się i
uzupełniania zdobytej wiedzy;
efektywnego komunikowania się i życia w społeczeństwie, w tym
również w społeczeństwie odmiennym kulturowo od własnego,
podejmowania pracy w grupie, radzenia sobie w typowych
sytuacjach zawodowych, do weryfikacji swoich poglądów na
drodze rzeczowej dyskusji oraz oceny posiadanej wiedzy;
określania priorytetów służących realizacji wyznaczonego przez
siebie i innych zadania w zakresie zobowiązań społecznych;
prawidłowej identyfikacji i rozstrzygania dylematów
zawodowych, a przy tym pozostaje otwarty na nowe idee w
zakresie zobowiązań społecznych;
uczestniczenia w życiu kulturalnym i korzystania z jego
różnorodnych form.
Kryteria oceniania
I. Organizacja zajęć
Zgodnie ze Szczegółowymi zasadami studiowania na Wydziale
Lingwistyki Stosowanej (uchwała nr 114 Rady Wydziału LS z dnia
19.12.2017 r.):
1) Obecność na zajęciach objętych planem jest obowiązkowa (§ 9 ust. 2).
2) Nie można poprawkowo zaliczać zajęć, jeśli przyczyną nieuzyskania
ich zaliczenia było niespełnienie wymogu uczestnictwa w nich. W takim
przypadku student może zostać warunkowo wpisany na kolejny etap
studiów i powtarzać niezaliczony przedmiot (§ 2 ust. 4)
3) W przypadku zajęć o wymiarze 30 godzin w semestrze dopuszczalne
jest opuszczenie 2 zajęć bez usprawiedliwienia w semestrze, opuszczone
zajęcia należy zaliczyć zgodnie z wymaganiami prowadzącego zajęcia.
Wymagania te prowadzący podaje na pierwszych zajęciach.
II. Kryteria oceniania
Na końcową ocenę składają się:
Uczestnictwo w zajęciach w sali – 30 godzin (1 ECTS)
Przygotowanie do zajęć - 30 godzin (1 ECTS)
Przy czym, aby uzyskać ocenę pozytywną na zaliczenie semestru, należy
w trakcie semestru przygotować jedną prezentację (najlepiej w Power
Point) wybranego zagadnienia, na egzaminie ustnym wykazać się
znajomością 2 pozycji z listy – jedną obowiązkową dla wszystkich (P.
Rankov: „Legenda o języku”) oraz jedną wybraną z powyższej listy
(możliwość dokonania własnego wyboru po konsultacji z prowadzącą
zajęcia). Student/studentka powinien/powinna także wysłuchać
przynajmniej jednego zagadnienia dotyczącego kultury/historii/języka w
tryie dyskusyjnym (polecany podcast Czechostacja) i podzielić się
refleksją i swoimi spostrzeżeniami podczas egzaminu ustnego.
Nie otrzyma zaliczenia student, który otrzyma 0% w którejś kategorii,
czyli nie przejawił aktywności w jednej z nich.
Ocenę niedostateczną można wpisać jedynie na skutek
niesatysfakcjonujących wyników w nauce, potwierdzonych ocenami
cząstkowymi.
Skala ocen:
99 – 100% - 5 (celujący)
93 - 98% - 5 (bardzo dobry)
87 - 92% - 4,5 (dobry plus)
77 - 86% - 4 (dobry)
71 - 76% - 3,5 (dostateczny plus)
60 - 70% - 3 (dostateczny)
Ponadto prowadzący warsztaty zapozna i dokładnie określi szczegółowe
zasady i kryteria zaliczania i poda je do wiadomości studentów na
pierwszych zajęciach w danym roku akademickim.
Literatura
1. Buber- Neumann M., Milena. Ukochana Kafki, Warszawa 2003.
2. Budzyńska-Daca A., Rusin Dybalska, R.(red.), Dyskursy
polityczne w Polsce i Czechach po roku 1989. Gatunki, strategie
komunikacyjne, wizerunki medialne, Warszawa 2022.
3. Čapek K., Rozmowy z Tomášem G. Masarykiem, Wrocław, 2015
oraz inne publikacje - powieści (np. „Krakatit”, „Inwazja
jaszczurów”)
4. Čapek, K. R.U.R. – Rossumovi Univerzální Roboti. Praha, różne
wydania.
5. Chmiel R., Kompleks słowacki. Eseje, Kraków 2014.
6. Gogola W., Ufo nad Bratysławą, Wołowiec 2021.
7. Hašek, J. Osudy dobrého vojáka Švejka za světové války. Praha,
różne wydania.
8. Hašek, J., O Podhalu, Galicji i… Piłsudskim. Szkice nieznane,
Warszawa 2013.
9. Havel V., Tylko krótko, proszę, Kraków 2007.
10. Havel V., Zaoczne przesłuchanie, Warszawa 1989.
11. Hrabal B., Obsługiwałem angielskiego króla, Warszawa 1990 oraz
inne powieści tegoż autora.
12. Kaczorowski A., Czechy. To nevymyslíš, Warszawa 2022 i in.
publikacje do wyboru.
13. Kosatík P., Czeskie sny, Wrocław 2014.
14. Kundera M., Nesnesitelná lehkost bytí. Praha 1985 (wyd. polskie:
Nieznośna lekkość bytu).
15. Kundera M., Żart, Warszawa 2014 oraz inne wydania, również
innych powieści tegoż autora.
16. Matla M., Początki państw. Czechy, Poznań 2014.
17. Menzel J., No, nie wiem, Gdańsk 2024.
18. Migalski M., Czeska lekcja, Katowice 2025.
19. Pavel O., Śmierć pięknych saren, Warszawa 1976 (1 wyd.),
możliwość wyboru innych opowiadań tegoż autora.
20. Rankov P., Legenda o języku, Wrocław 2020.
[OBOWIĄZKOWA dla WSZYSTKICH].
21. Sem-Sandberg S., Ravensbrück. O Milenie Jesenskiej, Wołowiec
2009.
22. Surosz M., Ach, te Czeszki, Warszawa 2011.
23. Surosz M., Pepiki. Dramatyczne stulecie Czechów, Wołowiec
2021.
24. Szczygieł M., Gottland, 2016 (1 wyd.) i inne wydania.
25. Szczygieł, M. Osobisty przewodnik po Pradze, Warszawa 2020.
26. Škvorecký J., Wyjątki z autosztambucha, Wrocław 1988 i inne
wydania poszczególnych powieści tegoż autora.
27. Štyrský J., Wiersze i sny, Poznań 2025.
28. Tabaczyński M., Święto nieważkości. Morawy, Wołowiec 2023.
Literatura uzupełniająca:
29. Lotko, Emil. Čeština a polština v překladatelské a tlumočnické
praxi. Ostrava 1986.
30. Augustyniak, Piotr. Jezus Niechrystus. Gdańsk 2021.
31. Karolczuk, A., Kononeko, I. (red.). Polsko-wielojęzyczny
słownik fałszywych przyjaciół tłumacza. Warszawa 2022.
32. Teich, Mikuláš, Kováč, Dušan, Brown, Martin (eds.). Slovakia
in History. Cambridge University Press, 2011.
33. Agnew, Hugh. The Czechs and the Lands of the Bohemian
Crown. Stanford University Press, 2004.
34. Hodrová, Daniela, et al. Czech Literature: 1990–2000. Praha,
2001.
35. Kirschbaum, Stanislav J. A History of Slovakia: The Struggle for
Survival. Palgrave Macmillan, 2005.
36. Holy, Ladislav. The Little Czech and the Great Czech Nation:
National Identity and the Post-Communist Transformation of
Society. Cambridge University Press, 1996.
Uwaga:
Powyższe pozycje (oprócz „Legendy o języku“) do wyboru. W
porozumieniem z prowadzącą zajęcia możliwy inny wybór lektury
(polecane publikacje wydawnictwa „Czeskie klimaty“).
Więcej informacji
Dodatkowe informacje (np. o kalendarzu rejestracji, prowadzących zajęcia, lokalizacji i terminach zajęć) mogą być dostępne w serwisie USOSweb: