Czarny rynek w Polsce 1944-1989 3104-WH09KOC

1. Wykład wstępny - czym jest historia społeczna.

2. Prezentacja wydawnictw poświęconych historii społecznej, ze specjalnych uwzględnieniem publikacji o konsumpcji, "drugiej ekonomii" etc.

3. "Czarny rynek": doświadczenie XX wieku. Prezentacja podstawowych pojęć związanych z czarnym rynkiem; zarysowanie dziejów "gospodarki nieformalnej" od I wojny światowej do lat 80. XX wieku. Więcej miejsca zostanie poświęcone latom II wojny światowej, okresowi bezpośrednio po jej zakończeniu i sytuacji w krajach socjalistycznych.

4. i 5. Zarys dziejów "gospodarki nieformalnej" w Polsce do 1989. Ogólna charakterystyka "czarnego rynku" w PRL: chronologia; uwarunkowania społeczne, gospodarcze i polityczne (tu również stosunek państwa do czarnego rynku, lokujący się między symbiozą a represją); przedmioty czarnego rynku, portret zbiorowy "spekulanta".

6. Geografia "czarnego rynku" w PRL: W niektórych rejonach kraju partycypacja w "drugiej ekonomii" była powszechniejsza i bardziej akceptowana (a miejscami stawała się wręcz sposobem na życie). Do takich regionów należało Wybrzeże (Trójmiasto, Szczecin), Podhale (a zwłaszcza Zakopane i Nowy Targ), wielkie miasta (Warszawa, Poznań, Kraków). Różne, zmienne w czasie czynniki decydowały, że na czarnorynkowej mapie Polski pojawiały się nowe, ważne ośrodki: w latach 50. był to Radom (dzięki nielegalnemu przemysłowi garbarskiemu), po 1 stycznia 1972 graniczne miasta nad Odrą i Nysą, od połowy lat 80. Przemyśl (punkt wyjściowy do wyjazdów - przez Ukrainę - na Bałkany).

7. i 8. Czarny rynek złota i walut w PRL: dolar i złoto były w Polsce kołami zamachowymi czarnego rynku dosłownie od wybuchu II wojny światowej do 1989 r. Decydowały o tym zarówno strategie tezauryzacyjne społeczeństwa, jak możliwość wykorzystania dolara jako niezwykle wygodnego "kapitału obrotowego".

9. i 10. Przemytnicy i turyści: Transgraniczne aspekty czarnego rynku w PRL. W miarę otwierania się granic (zwłaszcza po 1956 r.) typowe dla krajów socjalistycznych niedobory były w coraz większym niwelowane dzięki transgranicznej aktywności handlowej społeczeństw. "Handel turystyczny" należał do tych zjawisk czarnorynkowych, w których partycypacja społeczna była najwyższa. Wyższy stopień osiągał chyba tylko nielegalny obrót mięsem i alkoholem.

11. i 12. Mięso na czarnym rynku: Dzięki strukturalnemu niedoborowi, trwającemu praktycznie aż do końca istnienia PRL, mięso stało się najbardziej chyba identyfikowalnym przedmiotem czarnego rynku w PRL. Tutaj też najszersza była paleta społecznych, politycznych i gospodarczych interakcji (miasto-wieś-władza-gospodarka uspołeczniona). Podczas wykładu zostaną zaprezentowane z jednej strony społeczne, polityczne i gospodarcze aspekty braku mięsa, z drugiej strategie rozwijane w celu jego zaspokojenia.

13. Alkohol Podczas wykładu zostanie zaprezentowany zarówno problem nielegalnej produkcji alkoholu (tzw. bimbrownictwa), jak nielegalnego obrotu (mającego znacznie więcej odcieni, niż tylko "meliny"; niezwykle istotne jest powiązanie alkoholu z czarnym rynkiem walutowym).

14. Samochody i benzyna Oba produkty były objęte monopolem państwowym, co z jednej strony ograniczało dostępność, z drugiej zaś wpływało na wysokie ceny. Wykład prezentuje strategie podejmowane przez społeczeństwo w celu zarówno ominięcia monopolu państwa (prywatny import), jak jego wykorzystania (np. rynkowy obrót samochodami otrzymywanymi na tzw. talony).