- Bioinformatyka i biologia systemów, stacjonarne, pierwszego stopnia
- Informatyka, stacjonarne, pierwszego stopnia
- Matematyka, stacjonarne, pierwszego stopnia
- Bioinformatyka i biologia systemów, stacjonarne drugiego stopnia
- Informatyka, stacjonarne, drugiego stopnia
- Matematyka, stacjonarne, drugiego stopnia
Archeologia mody Barbarzyńców. Od kowala do jubilera 3101-DWKOW-OG
Celem zajęć jest przedstawienie zróżnicowania stroju i ozdób ludów barbarzyńskich zamieszkujących Europę środkową w czasach Cesarstwa Rzymskiego (I–V w. po Chr.). Wbrew skojarzeniom, jakie dziś budzi ich tytułowe miano, społeczności te charakteryzowały się bogatą kulturą i wysoko rozwiniętą wytwórczością, np. złotniczą, czy wręcz jubilerską. Był to bowiem okres ich prosperity, związany m.in. z utrzymywaniem kontaktów z państwem rzymskim. W efekcie dysponujemy bogactwem źródeł umożliwiających rekonstrukcję mody (niekiedy nader wyszukanej!) i wyglądu Barbarzyńców. Chodzi tu o liczne znaleziska archeologiczne (np. elementy stroju odkrywane w grobach lub towarzyszące tzw. ciałom bagiennym), konfrontowane z obrazem Barbarzyńcy wyłaniającym się na podstawie antycznych przekazów pisanych oraz przedstawień w sztuce plastycznej. Na tej podstawie można wskazać szereg interesujących zjawisk zachodzących w ówczesnej modzie, takich jak jej regionalne zróżnicowanie (o charakterze etnograficznym), czy przeciwnie – kształtowanie się interregionalnej mody elit plemiennych, uwzględniającej złote i srebrne ozdoby.
W trakcie zajęć duży nacisk położony jest na scharakteryzowanie zmienności ozdób i elementów stroju, zarówno w czasie, jak i w przestrzeni. Pierwszy z aspektów (chronologiczny) określić można jako badania nad historią sztuki użytkowej (stylu / mody). Drugi natomiast (chorologiczny) ma znaczenie kulturoznawcze i jest podstawą dla interpretacji o charakterze etnograficznym (zróżnicowanie stroju i ozdób u poszczególnych plemion). Kolejnym istotnym elementem zajęć jest kwestia powiązań międzykulturowych, zarówno w obrębie Europy barbarzyńskiej, jak i kontaktów z Cesarstwem Rzymskim, skutkujących m.in. zmianami w modzie (analiza różnych nurtów stylistycznych, uchwytnych przede wszystkim na przykładzie metalowych elementów stroju). Ponadto prezentowane są także zaawansowane techniki złotnicze, za pomocą których wytwarzano m.in. misterną, srebrną i złotą biżuterię Gotów. Z zagadnieniem tym wiąże się również – poruszana w trakcie zajęć – problematyka dostępu do surowców i sposoby ich pozyskiwania przez plemiona barbarzyńskie.
Najpierw słuchacze zapoznają się z podstawami archeologii protohistorycznej (terminologia, chronologia, główne kategorie zabytków związanych z modą). Kolejnym tematem jest ubiór obywatela rzymskiego oraz moda mieszkańców prowincji (szczególnie naddunajskich). Pozwoli to z jednej strony lepiej zrozumieć obraz Barbarzyńców przekazany w źródłach antycznych (akcentujących głównie odmienności względem norm śródziemnomorskich), a z drugiej – poznać stylistykę metalowych elementów stroju, która zainspirowała rzemieślników z Północy. Następnie omawiane są najważniejsze antyczne źródła pisane dotyczące wyglądu Barbarzyńców oraz ich przedstawienia w sztukach plastycznych, które konfrontowane są m.in. ze znaleziskami tzw. ciał bagiennych z zachodniej strefy Bałtyku. Układ kolejnych zajęć jest kulturowo-chronologiczny, a dotyczą one zróżnicowania stroju i stylistyki ozdób w poszczególnych strefach europejskiego Barbaricum, ze szczególnym uwzględnieniem ziem Polski. Górne ramy czasowe tematyki zajęć wyznacza ostatni odcinek późnej epoki żelaza, tj. okres wędrówek ludów (schyłek IV – VI w. po Chr.), kiedy to doszło do masowych przemieszczeń ludności, skutkujących przerwaniem dotychczasowego cyklu kulturowego i załamaniem osadnictwa na rozległych obszarach Europy.
Zajęcia prowadzone są jako multimedialny wykład, uzupełniony prezentacją oryginalnych zabytków archeologicznych lub ich kopii.
Osoby zainteresowane tą tematyką mogą rozpocząć jej poznawanie już w semestrze zimowym, w ramach wykładu pt. „Moda pradziejowa w świetle archeologii (od wieków najdawniejszych do przełomu er). Technologia – zróżnicowanie – interpretacja”, podczas którego omówionych zostanie m.in. szereg kwestii dot. ówczesnych sposobów wytwarzania stroju oraz jego znaczenia w interpretacjach prahistorycznych.
Rodzaj przedmiotu
Tryb prowadzenia
Efekty kształcenia
Oczywistym efektem zajęć jest zdobycie wiedzy nt. ubioru i wyglądu Barbarzyńców u
schyłku starożytności, ale na przykładzie tej problematyki słuchacze nabędą również
podstawową wiedzę dot. archeologii epoki żelaza (metod badawczych, terminologii,
chronologii) i jej powiązań z innymi dziedzinami nauki; omawiana tematyka, obok
archeologii, łączy w sobie bowiem elementy etnologii, historii sztuki (użytkowej), estetyki, a
także historii politycznej starożytności. Kursanci uzyskają też wiedzę nt. sposobów
pozyskiwania i obróbki różnych metali przez społeczności pradziejowe. Duży nacisk położony
jest na rozwijanie umiejętności samodzielnej analizy stylistycznej, przydatnej w identyfikacji
zarówno zabytków archeologicznych, jak i w przypadku innych przedmiotów sztuki (dawnej i
współczesnej). Ponadto poznanie różnych – niekiedy niezwykle efektownych – prądów
stylistycznych (np. barbarzyńskiej biżuterii) może okazać się inspirujące dla osób aktywnie
zajmujących się sztuką użytkową. Efektem kursu będzie też poszerzenie świadomości w
zakresie znaczenia zabytków archeologicznych dla dziedzictwa kulturowego i ich roli w
odtwarzaniu przeszłości człowieka.
Kryteria oceniania
Pisemny test
Literatura
1. Wprowadzenie do archeologii późnej epoki żelaza w Polsce i Europie:
KACZANOWSKI P.
2005 Europejskie Barbaricum w okresie rzymskim i we wczesnej fazie okresu wędrówek ludów, (w:) A. Krawczuk i in. (red.), Wielka historia świata, tom 3: Świat okresu cywilizacji klasycznych, Kraków, s. 500–561.
2. Wybrane zagadnienia szczegółowe:
BENDER JØRGENSEN L.
1992 North European Textiles until AD 1000, Aarhus.
FIBEL...
2000 Fibel und Fibeltracht, (w:) H. Beck, H. Jankuhn, R. Wenskus (red.), Reallexikon der Germanischen Altertumskunde 8, Berlin-New York, s. 411–608.
dostęp online (niepełny):
https://books.google.pl/books?id=Wv1ze-RxZKkC&printsec=frontcover&hl=pl&source=gbs_ge_summary_r&cad=0#v=onepage&q&f=false
JUHÁSZ L.
2014 Two new Roman bronzes with Suebian nodus from Brigetio, „Dissertationes Archaeologicae” Ser. 3/2, s. 333–349.
dostęp online:
http://dissarch.elte.hu/index.php/dissarch/article/view/237
KOLENDO J., MĄCZYŃSKA M.
1991 Opis stroju germańskiego w Germanii Tacyta. Próba konfrontacji tekstu i danych archeologicznych, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej” XXXIX/3, s. 247–276.
MADYDA-LEGUTKO R.
1984 Próba rekonstrukcji pasów z metalowymi częściami na obszarze środkowoeuropejskiego Barbaricum w okresie wpływów rzymskich i we wczesnej fazie okresu wędrówek ludów, „Przegląd Archeologiczny“ 31 (1983), s. 91–133.
dostęp online:
http://rcin.org.pl/Content/61099/WA308_80182_PIII149_Proba-rekonstrukcji_I.pdf
MAIK J.
2015 Włókiennictwo kultury wielbarskiej, (w:) Ł. Kaczmarek (red.) Dawna wytwórczość na ziemiach polskich. Katalog wystawy w Muzeum Początków Państwa Polskiego w Gnieźnie, Gniezno, s. 51–59.
dostęp online:
http://muzeumgniezno.pl/fotki/files/files/publikacje/e_wyd_Dawna_wytworczosc_2015.pdf
MĄCZYŃSKA M.
2013 Czerwień i złoto. Styl polichromiczny, (rozdział w:) M. Mączyńska, Światło z popiołu. Wędrówki ludów w Europie w IV i V wieku, Warszawa, s. 101–105.
RACZYŃSKA M.
2014 Przemiany modelu stroju kobiecego w kulturze wielbarskiej na przykładzie materiałów pochodzących z cmentarzysk w Lubowidzu i Cecelach, „Menhir” 10, s. 15–30.
dostęp online:
http://www.academia.edu/8636552/Przemiany_modelu_stroju_kobiecego_w_kulturze_wielbarskiej_na_przyk%C5%82adzie_materia%C5%82%C3%B3w_pochodz%C4%85cych_z_cmentarzysk_w_Lubowidzu_i_Cecelach_Czasopismo_archeologiczne_MENHIR_nr_10_lipiec-grudzie%C5%84_2014_s._15-30
STORGAARD B.
2003 Cosmopolitan aristocrats, (w:) L. Jørgensen i in. (red.), The spoils of victory. The North in the shadow of the Roman Empire, [København], s. 106–125 & 389–404 (katalog).
STROBIN A., STROBIN J.
2018 Uwagi na temat produkcji bransolet taśmowatych i zapinek A.95 zdobionych foliami z metali szlachetnych na przykładzie zabytków z grobu kultury wielbarskiej w Brzynie, stan. 7, pow. pucki, (w:) B. Niezabitowska-Wiśniewska i in. (red.), Studia Barbarica. Profesorowi Andrzejowi Kokowskiemu w 65. rocznicę urodzin. Tom I, Lublin, s. 138–155.
dostęp online:
http://www.projektbrzyno.pl/wp-content/uploads/2018/05/A.-Strobin-J.-Strobin-Uwagi-na-temat-produkcji-bransolet-ta%C5%9Bmowatych-i-zapinek-A.95...-w-Studia-Barbarica-t.-I-Lublin-2018.pdf
STROBIN J.
2000 Modelowanie w kształtownikach – uwagi na temat technik kucia w metaloplastyce kultury wielbarskiej, „Światowit“ II (XLIII)/B, s. 231–252.
dostęp online:
http://www.archeo.uw.edu.pl/swarch/Swiatowit-r2000-t2_(43)-nB-s231-252.pdf
TEMPELMANN-MĄCZYŃSKA M.
1987 Próba rekonstrukcji stroju kobiecego kultury zachodniobałtyjskiej w okresie wpływów rzymskich, „Wiadomości Archeologiczne” XLVIII/1 (1983), s. 3–19.
dostęp online:
https://wiadomosci-archeologiczne.pl/online-tom-48-1
TUSZYŃSKA M., STROBIN A., STROBIN J.
2016 Rzemieślnicy czy artyści? Ozdoby kobiece z Pomorza u schyłku starożytności, Gdańsk.
dostęp online:
https://archeologia.pl/!pliki/publikacje_elektroniczne/rzemieslnicy_czy_artysci_ozdoby_kobiece_z_pomorza_u_schylku_starozytnosci.pdf
WNUCZEK I.
2012 Strój Markomanów – Swebów w starszym okresie rzymskim, „Materiały i Sprawozdania Rzeszowskiego Ośrodka Archeologicznego” XXXIII, 179–266.
dostęp online:
http://www.archeologia.univ.rzeszow.pl/wp-content/uploads/2013/05/materialy_33/SM09_Wnuczek.pdf
WOŹNIAK M.
2015 Starożytna metalurgia żelaza na ziemiach polskich przez pryzmat Mazowieckiego Centrum Metalurgicznego, (w:) Ł. Kaczmarek (red.), Dawna wytwórczość na ziemiach polskich. Katalog wystawy w Muzeum Początków Państwa Polskiego w Gnieźnie, Gniezno, s. 41–50.
dostęp online:
http://muzeumgniezno.pl/fotki/files/files/publikacje/e_wyd_Dawna_wytworczosc_2015.pdf
Więcej informacji
Więcej informacji o poziomie przedmiotu, roku studiów (i/lub semestrze) w którym się odbywa, o rodzaju i liczbie godzin zajęć - szukaj w planach studiów odpowiednich programów. Ten przedmiot jest związany z programami:
- Bioinformatyka i biologia systemów, stacjonarne, pierwszego stopnia
- Informatyka, stacjonarne, pierwszego stopnia
- Matematyka, stacjonarne, pierwszego stopnia
- Bioinformatyka i biologia systemów, stacjonarne drugiego stopnia
- Informatyka, stacjonarne, drugiego stopnia
- Matematyka, stacjonarne, drugiego stopnia
Dodatkowe informacje (np. o kalendarzu rejestracji, prowadzących zajęcia, lokalizacji i terminach zajęć) mogą być dostępne w serwisie USOSweb: