Semantyka wypowiedzi 3003-P1A1SW
Celem wykładu jest zapoznanie studentów z głównymi problemami semantyki wypowiedzi. Na wstępie omówione zostanie miejsce badań semantycznych wśród innych dyscyplin lingwistycznych. Szczególny nacisk położymy na wyodrębnienie przedmiotów, którymi zainteresowana jest semantyka, oraz wskazanie podstawowych narzędzi i metod analizy znaczenia. Zastanowimy się nad tym, czym jest wypowiedź języka naturalnego i czy semantyka wypowiedzi w znaczący sposób różni się od semantyki leksykalnej. Następnie przejdziemy do charakterystyki podstawowych relacji semantycznych. Ważnym punktem wykładu będzie próba zarysowania różnicy między wąsko rozumianym znaczeniem, a pragmatyką danego wyrażenia. Najwięcej miejsca poświęcimy różnym poziomom znaczeniowej organizacji wypowiedzi (m.in. jej strukturze predykatowo-argumentowej oraz tematyczno-rematycznej). Odwołując się do teorii J.L. Austina, wyróżnimy aspekt lokucyjny, illokucyjny i perlokucyjny wypowiedzi. Na koniec spróbujemy się zastanowić nad tym, jakie znaczenia może mieć wypowiedź w szerszym kontekście słownym. Za H. P. Grice’m odróżnimy to, co jest w niej powiedziane, od tego, co jest za jej pomocą implikowane konwersacyjnie.
Zagadnienia szczegółowe:
1. Semantyka jako dyscyplina językoznawcza. Obiekty, cele i metody współczesnych badań nad znaczeniem. Wielokierunkowość badań semantycznych. Semantyka leksykalna a semantyka wypowiedzi.
2. Co opisujemy? Problemy segmentacji tekstu. Rola układów proporcjonalnych w badaniach lingwistycznych. Rzeczywiste byty językowe w strukturze wypowiedzi.
3. Podstawowe relacje semantyczne: synonimia, antonimia, konwersja, hiponimia. Wieloznaczność : skaza na języku czy na jego opisie?
4. Metajęzyk opisu semantycznego. Wymagania stawiane klasycznej definicji znaczenia. Nieklasyczne opisy znaczenia.
5. Semantyka a pragmatyka. Własności pragmatyczne wyrażeń równoznacznych. Znaczenie a tzw. konotacja semantyczna. Problem tzw. znaczeń kontekstowych.
6. Składanie jednostek leksykalnych w wypowiedź. Wskaźniki i predykaty., ich miejsce w języku. Typy i funkcje wyrażeń referencjalnych.
7. Podstawowa struktura predykatowo-argumentowa jako schemat postępowania składniowego. Charakterystyka predykatów. Argumenty i determinanty. Predykaty niższego i wyższego rzędu.
8. Zdanie a wypowiedź. Asercja – negacja – modalność.
9. Struktura tematyczno-rematyczna wypowiedzi. Temat. Dictum tematyczne (presupozycje). Remat. Hierarchiczna struktura wypowiedzi.
10. Aspekty: lokucyjny, illokucyjny i perlokucyjny wypowiedzi. Model aktu mowy J. L. Austina.
11. Mówienie a implikowanie konwersacyjne wg H. P. Grice’a.
Rodzaj przedmiotu
Tryb prowadzenia
Efekty kształcenia
Po ukończeniu przedmiotu student:
- stosuje podstawowe pojęcia, kategorie i definicje z zakresu semantyki lingwistycznej,
- rozumie, czym jest wypowiedź języka naturalnego, jakie elementy wchodzą w skład jej struktury semantycznej,
- wskazuje główne aspekty znaczenia wypowiedzi,
- wskazuje różnice między semantycznymi a pragmatycznymi aspektami wypowiedzi,i
- sytuuje problemy semantyki wypowiedzi wśród innych problemów lingwistycznych,
- czyta i analizuje teksty lingwistyczne,
- dostrzega różnice między różnymi poziomami wypowiedzi,
- podejmuje próby samodzielnej analizy różnorodnych wypowiedzi języka polskiego,
- uważnie i aktywnie słucha innych,
- śledzi ze zrozumieniem tok myślenia partnerów komunikacji,
- selekcjonuje i porządkuje informacje uzyskane w procesie porozumiewania się.
Kryteria oceniania
- kontrola obecności
- dwie prace śródsemestralne
- końcowy sprawdzian pisemny
Literatura
Apresjan J. D., 2000, Semantyka leksykalna, Ossolineum, Wrocław.
Austin J. L., 1993, Jak działać słowami [w:] tegoż: Mówienie i poznawanie, przeł. B. Chwedeńczuk, PWN, Warszawa s. 545-709.
Beaugrande R. A.,Dressler W. U., „Wstęp do lingwistyki tekstu”, Warszawa 1990.
Bednarek A., Grochowski M., 1993, Zadania z semantyki, UMK, Toruń r. II, VI.
Bogusławski A., 1977, Problems of the Thematic-Rhematic Structure of Sentences, Warszawa PWN (rozdział I).
Bogusławski A., 1973, Właściwości pragmatyczne wyrażeń równoznacznych [w:] „Pamiętnik Literacki” R. 64 / 3.
Bogusławski A., 1976, O zasadach rejestracji jednostek języka [w:] „Poradnik Językowy” 1976 / 8, s. 356-364.
Bühler K., 2004, Teoria języka, przeł. J. Koźbiał, Kraków, Uniwersitas, s. 25-34, 72-81.
Grice H. P., (1968), Logika i konwersacja, przeł. J. Wajszczuk, [w:] „Przegląd Humanistyczny” 1977 nr 6, s. 85-99 lub Logika a konwersacja, przeł. B. Stanosz, [w:] Język w świetle nauki, red. B. Stanosz, Warszawa 1980: Czytelnik, s. 91-114.
Grochowski M., 1982, Zarys leksykologii i leksykografii, UMK, Toruń s. 9-14, r. II i III.
Grochowski M., 1993, Obiekty, cele i metody definiowania a rodzaje definicji [w:] J. Bartmiński, R. Tokarski (red.) O definicjach i definiowaniu, UMCS, Lublin s. 35-45.
Grzegorczykowa R., 1990, Wprowadzenie do semantyki językoznawczej, PWN, Warszawa.
Lyons J., 1975, Wstęp do językoznawstwa, przeł. K. Bogacki, PWN, Warszawa, rozdz. 2, 9,10.
Lyons J., 1984, 1989, Semantyka 1-2, przeł. A. Weinsberg, PWN, Warszawa.
F. de Saussure, 2002, Kurs językoznawstwa ogólnego, przeł. K. Kasprzyk, PWN, Warszawa, Wstęp, r. 3, 4, 5; Cz. I r. 1, 2, 3; Cz. II; Cz. III r. 4.
Wierzbicka A., 1975, W poszukiwaniu tradycji. Idee semantyczne Leibniza. [w:] Pamiętnik Literacki L XVI / 1975.
Wierzbicka A., 2006, Semantyka. Pojęcia elementarne i uniwersalne, Wyd. UMCS, Lublin.
Więcej informacji
Więcej informacji o poziomie przedmiotu, roku studiów (i/lub semestrze) w którym się odbywa, o rodzaju i liczbie godzin zajęć - szukaj w planach studiów odpowiednich programów. Ten przedmiot jest związany z programami:
Dodatkowe informacje (np. o kalendarzu rejestracji, prowadzących zajęcia, lokalizacji i terminach zajęć) mogą być dostępne w serwisie USOSweb: