Gramatyka opisowa języka polskiego II 3003-13A2GO

Ćwiczenia z fleksji poświęcone są omówieniu następujących zagadnień:
1. Przedmiot fleksji. Funkcje konstrukcji fleksyjnych (semantyczna, składniowa). Fleksja a składnia.
2. Różne rozumienia pojęcia wyraz: słowo (wyraz tekstowy), forma wyrazowa (wyraz gramatyczny, forma gramatyczna), leksem. Definicje leksemu.
3. Polskie systemy klasyfikacji leksemów na części mowy.
4. Problemy dyskusyjne w klasyfikacjach leksemów (m.in. zaimek, liczebnik, partykuła, przysłówek).
5. Budowa konstrukcji fleksyjnej: temat, wykładnik fleksyjny.
6. Konstrukcje syntetyczne, aglutynacyjne i analityczne.
7. Alternacje morfonologiczne. Morfonologia.
8. Polszczyzna jako język fleksyjny. Problem homonimii form fleksyjnych. Pojęcie synkretyzmu.
9. Pojęcia: kategoria gramatyczna, wartość kategorii gramatycznej. Kryteria podziału i typy kategorii gramatycznych. Struktura kategorii gramatycznej: człon nacechowany – człon nienacechowany.
10. Kategorie gramatyczne rzeczownika i ich wartości (charakterystyka funkcjonalna). Przypadek. Liczba. Rodzaj. Klasyfikacje rodzajowe rzeczowników.
11. Deklinacja rzeczownika. Kryteria repartycji końcówek wspólnofunkcyjnych. Zaimki rzeczowne.
12. Kategorie gramatyczne przymiotnika i ich wartości (charakterystyka funkcjonalna). Problem stopnia.
13. Kategorie gramatyczne liczebnika i ich wartości (charakterystyka funkcjonalna). Granice tej klasy leksemów. (Typy liczebników. Tzw. liczebniki główne i zbiorowe, zakres użycia.)
14. Kategorie gramatyczne czasownika i ich wartości (charakterystyka funkcjonalna: funkcje prymarne i sekundarne). Osoba, czas, tryb, aspekt, liczba, rodzaj. Problem strony. Czasowniki właściwe i niewłaściwe (podział predykatywów).
15. Paradygmat czasownikowy. Formy nieosobowe czasownika i ich funkcje. Problem imiesłowów. Reguły ich tworzenia. Aspekt a zasób form czasownika.

Ćwiczenia ze składni poświęcone są omówieniu następujących zagadnień:

1. Przedmiot składni. Wypowiedzenie a zdanie, oznajmienie, zawiadomienie.
2. Klemensiewiczowska analiza zdania pojedynczego.
3. Obligatoryjne składniki wypowiedzenia. Pojęcie składnika zdaniotwórczego.
4. Analiza na składniki bezpośrednie. Różne typy zależności: pojęcie równorzędności, podrzędności oraz inkluzji.
5. Pojęcie związku składniowego: zgoda, rząd. Akomodacja syntaktyczna. Własności akomodacyjne leksemów i form wyrazowych. Problemy szczegółowe: tzw. związek główny, grupa z liczebnikiem; problem przyimków.
6. Konotacja. Własności konotacyjne leksemów i form wyrazowych. Struktura zdania. Podstawowe wzorce konotacyjne. Schematy zdaniowe.
7. Granice zdania złożonego. Struktury semantycznie złożone wyrażane zdaniem pojedynczym.
8. Grupa a zdanie. Klasyfikacja grup syntaktycznych w języku polskim.
9. Typy zdań złożonych parataktycznie.
10. Typy zdań złożonych hipotaktycznie (Klemensiewicz i ujęcia nowsze).

Ćwiczeniom towarzyszą wykłady kursowe z fleksji (sem. zimowy) oraz składni (sem. letni). Tematyka wykładów:

Semestr zimowy – FLEKSJA
1. Morfologia jako dział językoznawstwa. Morfem i jego typy. Różnice między morfemami fleksyjnymi i słowotwórczymi jako podstawa podziału morfologii na fleksję i słowotwórstwo. Alternacje morfologiczne. Związki morfologii z leksykologią (tworzenie nowych leksemów - znaków prostych) i składnią (tworzenie zdań - znaków złożonych (wg Bühlera); konstrukcji znaków (wg F. de Saussure'a). Leksem jako zbiór form wyrazowych. Wyraz fonologiczny, ortograficzny, tekstowy, gramatyczny i hasłowy.

2. Pojęcie kategorii gramatycznej (różne ujęcia). Kategorie gramatyczne fleksyjne (modulujące) i klasyfikujące (selektywne); semantyczne i syntaktyczne. Pojęcie części mowy. Różne kryteria podziału leksemów polskich na części mowy i ich zastosowanie w praktyce. Przykłady podziałów leksemów polskich na części mowy: szkolny, T. Milewskiego, Z. Saloniego i R. Laskowskiego.

3. Problemy związane ze szkolnym opisem części mowy. Charakterystyka szkolna poszczególnych części mowy.

4. Kategoria przypadka (ujęcie semantyczne i syntaktyczne). Repartycja końcówek w deklinacji rzeczownikowej. Charakterystyka fleksyjna rzeczownika. Osobliwości w odmianie rzeczownika.

5. Kategoria rodzaju w języku polskim. Rodzaj gramatyczny jako kategoria klasyfikująca (selektywna) i fleksyjna (propozycje S. Szobera, W. Doroszewskiego i Z. Klemensiewicza; propozycja W. Mańczaka; propozycja Z. Saloniego).

6. Kategoria liczby jako kategoria fleksyjna i klasyfikująca (selektywna). Pluralia i singularia tantum. Liczba przymiotników, liczebników i zaimków.

7. Kategorie gramatyczne czasownika: osoba, czas i aspekt. Różne ujęcia i problemy dyskusyjne. Problem strony czynnej, biernej i zwrotnej. Przykłady neutralizacji kategorii gramatycznych czasownika.

8. Formy czasownika. Tradycyjny podział na cztery koniugacje. Podział czasowników na grupy tematowe.

9. Nieodmienne części mowy – ich charakterystyka morfologiczna.

10. Analiza fleksyjna wypowiedzenia – problemy dyskusyjne.

Semestr letni – SKŁADNIA
1. Składnia i jej miejsce w opisie języka.
a) Przedmiot składni.
b) Tekst, wypowiedź, wypowiedzenie, zdanie.
c) Analiza i synteza wypowiedzi.
d) Konstrukcje endo- i egzocentryczne jako przedmiot opisu składniowego.

2. Struktura semantyczna wypowiedzenia
a) Struktura predykatowo-argumentowa.
b) Charakterystyka referencyjna.
c) Rama modalna.
d) Strutura tematyczno-rematyczna.
e) Charakterystyka temporalna i lokatywna.
f) Wykładniki semantycznej spójności tekstu.

3. Metody badań składniowych
a) Metoda intuicyjna.
b) Metoda formalno-logiczna (inaczej: tradycyjna lub szkolna).
c) Metoda dystrybucyjna.
d) Metoda składników bezpośrednich.
e) Metoda transformacyjna.

4. Grupa składniowa (grupa syntaktyczna, fraza)
a) Składnik jako najmniejszy element opisu składniowego.
b) Istota związku składniowego.
c) Związki składniowe współrzędne i podrzędne.
d) Rodzaje fraz ze względu na człon konstytutywny grupy składniowej (fraza werbalna, fraza nominalna itd.).
e) Analiza na składniki bezpośrednie.

5. Konotacja syntaktyczna i Walencja
a) Pojęcie konotacji i jej rodzaje.
b) Czasowniki zeromiejscowe, jednomiejscowe, dwumiejscowe, trójmiejscowe i czteromiejscowe.
c) Zdanie minimalne.
d) Schematy zdaniowe współczesnej polszczyzny pisanej.
6. Akomodacja syntaktyczna
a) Pojęcie akomodacji i jej rodzaje.
b) Własności akomodacyjne leksemów polskich.
c) Zależności akomodacyjne między
- podmiotem i orzeczeniem czasownikowym
- podmiotem i orzeczeniem imiennym
- rzeczownikiem i przymiotnikiem
- rzeczownikiem i liczebnikiem

7. Związki akomodacyjne w obrębie różnych grup składniowych
a) analiza akomodacyjna grup liczebnikowych;
b) charakterystyka akomodacyjna wyrażeń przyimkowych;
c) związki akomodacyjne w obrębie wypowiedzeń złożonych;
d) człony nieakomodowane.

8. Szkolny opis składniowy wypowiedzenia pojedynczego.
a) Składniki i dodatkowe wyznaczniki składniowe;
b) Funkcje składniowe (podmiot, orzeczenie, dopełnienie, przydawka, okolicznik)
c) Związki zgody, rządu i przynależności.
d) Wykresy wypowiedzenia pojedynczego (drzewka)

9. Szkolny opis składniowy wypowiedzenia złożonego.
a) Propozycje zapisu wyników analizy składniowej wg S. Szobera;
b) Wykresy schodkowe Z. Klemensiewicza;
c) Podwójne wskaźniki zespolenia;
d) Zapis wypowiedzeń wtrąconych;
e) Zapis imiesłowowych równoważników zdania;
f) Wypowiedzenia niemożliwe do przedstawienia na wykresie „schodkowym”.

10. Składniowy opis wypowiedzenia – problemy dyskusyjne.