Gramatyka opisowa języka polskiego 2 3003-11A2GO
Ćwiczenia z fleksji poświęcone są omówieniu następujących zagadnień:
1. Przedmiot fleksji. Funkcje konstrukcji fleksyjnych (semantyczna, składniowa). Fleksja a składnia.
2. Różne rozumienia pojęcia wyraz: słowo (wyraz tekstowy), forma wyrazowa (wyraz gramatyczny, forma gramatyczna), leksem. Definicje leksemu.
3. Polskie systemy klasyfikacji leksemów na części mowy.
4. Problemy dyskusyjne w klasyfikacjach leksemów (m.in. zaimek, liczebnik, partykuła, przysłówek).
5. Budowa konstrukcji fleksyjnej: temat, wykładnik fleksyjny.
6. Konstrukcje syntetyczne, aglutynacyjne i analityczne.
7. Alternacje morfonologiczne. Morfonologia.
8. Polszczyzna jako język fleksyjny. Problem homonimii form fleksyjnych. Pojęcie synkretyzmu.
9. Pojęcia: kategoria gramatyczna, wartość kategorii gramatycznej. Kryteria podziału i typy kategorii gramatycznych. Struktura kategorii gramatycznej: człon nacechowany – człon nienacechowany.
10. Kategorie gramatyczne rzeczownika i ich wartości (charakterystyka funkcjonalna). Przypadek. Liczba. Rodzaj. Klasyfikacje rodzajowe rzeczowników.
11. Deklinacja rzeczownika. Kryteria repartycji końcówek wspólnofunkcyjnych. Zaimki rzeczowne.
12. Kategorie gramatyczne przymiotnika i ich wartości (charakterystyka funkcjonalna). Problem stopnia.
13. Kategorie gramatyczne liczebnika i ich wartości (charakterystyka funkcjonalna). Granice tej klasy leksemów. (Typy liczebników. Tzw. liczebniki główne i zbiorowe, zakres użycia.)
14. Kategorie gramatyczne czasownika i ich wartości (charakterystyka funkcjonalna: funkcje prymarne i sekundarne). Osoba, czas, tryb, aspekt, liczba, rodzaj. Problem strony. Czasowniki właściwe i niewłaściwe (podział predykatywów).
15. Paradygmat czasownikowy. Formy nieosobowe czasownika i ich funkcje. Problem imiesłowów. Reguły ich tworzenia. Aspekt a zasób form czasownika.
Ćwiczenia ze składni poświęcone są omówieniu następujących zagadnień:
1. Przedmiot składni. Wypowiedzenie a zdanie, oznajmienie, zawiadomienie.
2. Klemensiewiczowska analiza zdania pojedynczego.
3. Obligatoryjne składniki wypowiedzenia. Pojęcie składnika zdaniotwórczego.
4. Analiza na składniki bezpośrednie. Różne typy zależności: pojęcie równorzędności, podrzędności oraz inkluzji.
5. Pojęcie związku składniowego: zgoda, rząd. Akomodacja syntaktyczna. Własności akomodacyjne leksemów i form wyrazowych. Problemy szczegółowe: tzw. związek główny, grupa z liczebnikiem; problem przyimków.
6. Konotacja. Własności konotacyjne leksemów i form wyrazowych. Struktura zdania. Podstawowe wzorce konotacyjne. Schematy zdaniowe.
7. Granice zdania złożonego. Struktury semantycznie złożone wyrażane zdaniem pojedynczym.
8. Grupa a zdanie. Klasyfikacja grup syntaktycznych w języku polskim.
9. Typy zdań złożonych parataktycznie.
10. Typy zdań złożonych hipotaktycznie (Klemensiewicz i ujęcia nowsze).
Ćwiczeniom towarzyszą wykłady kursowe z fleksji (sem. zimowy) oraz składni (sem. letni). Tematyka wykładów:
Semestr zimowy – FLEKSJA
1. Ogólna charakterystyka podsystemu morfologicznego polszczyzny. Pojęcia: morfem, morf, allomorf. Typy morfemów i konstrukcji morfemowych. Typologia alternacji morfonologicznych. Przedmiot i zakres fleksji. Fleksja jako dział gramatyki (morfologii obok słowotwórstwa). Paradygmatyka i syntagmatyka fleksyjna (problem tzw. nieodmiennych części mowy). Fleksja a słownik. Fleksja a słowotwórstwo. Fleksja a składnia. Fleksja a semantyka.
2. Podstawowe pojęcia fleksji. Definicja leksemu - identyfikacja leksemów. Leksemy proste i złożone. Kategoria fleksyjna, wartość kategorii gramatycznej. Przykłady neutralizacji kategorii fleksyjnej. Synkretyzm i homonimia form gramatycznych. Leksemy odmienne (formalnie i funkcjonalnie) i nieodmienne. Leksemy defektywne. Paradygmatyka fleksyjna.
3. Definicja i budowa formy wyrazowej. Temat fleksyjny i końcówka fleksyjna. Allomorfizm: tematy oboczne i supletywne. Wspólnofunkcyjność i wielofunkcyjność końcówek. Rodzaje form gramatycznych: analityczne i syntetyczne, fuzyjne i aglutynacyjne.
4. Kategorie polskiej fleksji. Typologia. Typy opozycji w obrębie kategorii. Przypadek rzeczownika.
5. Zasób kategorii morfologicznych języka polskiego -charakterystyka, wartości. Kategorie imienne: rodzaj, liczba, przypadek.
6. Klasyfikacje rodzajowe rzeczowników. Wartości liczby i rodzaju w systemie i w tekście. Znaczenie i odniesienie. Kategorie gramatyczne liczebnika.
7. Kategorie werbalne: czas, tryb, osoba. Diateza i kategoria gramatyczna strony. Korelacja między wartością kategorii i znaczeniem.
8. Części mowy. Co to są części mowy? Kryteria podziału: semantyczne, fleksyjne i syntaktyczne. Klasyfikacje leksemów: ujęcie szkolne, Z. Saloniego, R. Laskowskiego (porównanie, kwestie dyskusyjne).
9. Części mowy w Narodowym Korpusie Języka Polskiego. Tradycyjne i nowsze opisy polskich leksemów nieodmiennych.
10. Synteza i analiza form gramatycznych (wybrane zagadnienia).
11. Polszczyzna jako język fleksyjny - charakterystyka typologiczna.
Semestr letni – SKŁADNIA
I. 1. Wstęp do składni (historia składnia, funkcja składni w języku naturalnym, typologia składni)
2. Podstawowe pojęcia składniowe (jednostki opisu składniowego: grupa składniowa, zdanie, wypowiedzenie, różne sposoby definiowania zdania i wypowiedzenia)
3. Model składni Z. Klemensiewicza – zdanie pojedyncze
4. Model składni Z. Klemensiewicza – zdanie złożone
5. Model składni Z. Saloniego i M. Świdzińskiego – analiza na składniki bezpośrednie
6. Konotacja. Różne rozumienie konotacji.
7. Konotacja semantyczna. Struktura predykatowo-argumentowa. Role semantyczne argumentów.
8. Konotacja składniowa i schematy składniowe w polszczyźnie.
9. Akomodacja. Typologia akomodacji.
10. Szczegółowe problemy akomodacji.
11. Składnia szyku
12. Aktualizacja wypowiedzenia. Modalność. Aktualne rozczłonowanie zdania: temat i remat.
13. Składnia języka mówionego.
14. Od zdania do tekstu: wstęp do tekstologii.
Rodzaj przedmiotu
Tryb prowadzenia
Założenia (opisowo)
Efekty kształcenia
Po ukończeniu przedmiotu student:
- segmentuje tekst na formy wyrazowe,
- dokonuje analizy morfologicznej formy wyrazowej,
- określa wartości kategorii gramatycznych,
- nazywa części mowy wg wybranych klasyfikacji (tzw. "szkolnej", Z. Saloniego, R. Laskowskiego),
- omawia problemy dyskusyjne morfologii,
- samodzielnie analizuje wypowiedzenia pojedyncze i złożone w ujęciu tradycyjnym (Z. Klemensiewicza),
- przeprowadza analizę akomodacyjną wypowiedzeń,
- rozpoznaje schematy składniowe oraz wzorce konotacyjne form i leksemów.
Kryteria oceniania
- kontrola obecności na ćwiczeniach,
- śródsemestralne pisemne testy kontrolne na ćwiczeniach – ich zakres i terminy ustala prowadzący zajęcia.
- zaliczenie wykładu na podstawie testu (z zagadnień omawianych na wykładzie)
- końcowe zaliczenie pisemne ćwiczeń po każdym semestrze.
Egzamin końcowy z GOJP-u 2 obejmujący materiał z zakresu fleksji i składni odbywa się w formie pisemnej. Studenci, którzy z ważnych powodów nie mogą zdawać egzaminu pisemnego, mają możliwość przystąpienia do egzaminu ustnego, który odbywa się po terminie egzaminu pisemnego.
Literatura
M. BAŃKO, 2002, Wykłady z polskiej fleksji, Warszawa.
A. BOGUSŁAWSKI, 1976, O zasadach rejestracji jednostek języka, [w:] „Poradnik Językowy”, z. 8.
B. DUNAJ, 1979, Zarys morfonologii współczesnej polszczyzny, Kraków.
B. KLEBANOWSKA, 1987, Kategorie gramatyczne w GWJP, [w:] Studia gramatyczne VIII, Wrocław.
R. LASKOWSKI, 1981, Części mowy problem syntaktyczny czy morfologiczny?, „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Linguistica 2”, Łódź.
R. LASKOWSKI, 1998, Zagadnienia ogólne morfologii. Podstawowe pojęcia fleksji. Kategorie morfologiczne języka polskiego - charakterystyka funkcjonalna, [w:] GWJP. Morfologia, red. R. Grzegorczykowa, R. Laskowski, H. Wróbel, Warszawa , wyd. 2., s. 27-86 i 151-224.
W. MAŃCZAK, 1956, Ile rodzajów jest w polskim?, [w:] „Język Polski” XXXVI, Kraków, s. 116-121.
Z. SALONI, 1974, Klasyfikacja gramatyczna leksemów polskich, [w:] „Język Polski” LIV, Kraków, z. 1. i 2.
Z. SALONI, 1992, Co istnieje, a co nie istnieje we fleksji polskiej, „Prace Filologiczne” XXXVII, Warszawa, s. 75-87.
J. TOKARSKI, 1973, Fleksja polska, Warszawa (lub wyd. następne).
A. BOGUSŁAWSKI, 1983, Słowo o zdaniu i tekście, [w:] Tekst i zdanie, red. T. Dobrzyńska, E. Janus, Wrocław, s. 7-31.
D. BUTTLER, 1976, Innowacje składniowe współczesnej polszczyzny, Warszawa, rozdz. I.
Z. GOŁĄB, 1976, Próba klasyfikacji syntaktycznej czasowników polskich (na zasadzie konotacji), „Biuletyn PTJ” XXV, Kraków.
R. GRZEGORCZYKOWA, 1990, Wprowadzenie do semantyki językoznawczej, Warszawa (lub wyd. następne), cz. II, rozdz. 1., 3. i 4.
R. GRZEGORCZYKOWA, 1996, Wykłady z polskiej składni, Warszawa.
Z. KLEMENSIEWICZ, 1963, Zarys składni polskiej, Warszawa (lub wyd. następne).
J. KURYŁOWICZ, 1948, Les structures fondamentales de la langue: groupe et proposition, [w:] Studia Philosophica III, s. 203-209; Tłum. (1971), Podstawowe struktury języka: grupa i zdanie, [w] Problemy składni polskiej, [oprac.] A. M. Lewicki, Warszawa .
R. LASKOWSKI, 1984, Funkcjonalna klasyfikacja leksemów: części mowy i kategorie imienne, [w:] Gramatyka współczesnego języka polskiego. Morfologia, Warszawa, s. 26-37 i 149-169.
K. POLAŃSKI, 1966, Główne typy struktur zdaniowych w języku polskim, „Zeszyty Naukowe WSP w Katowicach, Prace Językoznawcze III”, Katowice 1966.
Z. SALONI, M. ŚWIDZIŃSKI, 1985, Składnia współczesnego języka polskiego, wyd. I. Wyd. Uniwersytetu Warszawskiego, s. 278; wyd. II, PWN, Warszawa.
A. WIERZBICKA, 1966, Czy istnieją zdania bezpodmiotowe?, „Język Polski” XLVI, Kraków, s.177-196, (odpowiedź: Bańkowski, 1967, Jeszcze o zdaniach bezpodmiotowych, [w:] „Język Polski” XLVII, Kraków).
H. WRÓBEL, 2001, Gramatyka języka polskiego. Kraków.
Z. ZARON, 1988, Niektóre problemy z konotacją syntaktyczną, [w:] Konotacja, red. J. Bartmiński, Lublin, s.113-119.
Z.ZARON, 2003, Oddziaływania składniowe, "Prace Filologiczne" XLVIII, s.477-498.
Więcej informacji
Więcej informacji o poziomie przedmiotu, roku studiów (i/lub semestrze) w którym się odbywa, o rodzaju i liczbie godzin zajęć - szukaj w planach studiów odpowiednich programów. Ten przedmiot jest związany z programami:
Dodatkowe informacje (np. o kalendarzu rejestracji, prowadzących zajęcia, lokalizacji i terminach zajęć) mogą być dostępne w serwisie USOSweb: