"Od dydaktyzmu do artyzmu"? - punkty zwrotne w historii literatury dla dzieci i młodzieży od XVIII wieku po nowoczesność. 3001-13B2DA-KON
Krystyna Kuliczkowska, badaczka zajmująca się przez wiele lat literaturą dziecięcą i młodzieżową, sformułowała po raz pierwszy tezę „Od dydaktyzmu do artyzmu” w jednym ze swych artykułów drukowanym w numerze 50 czasopisma „Odrodzenie” tuż po II wojnie światowej. Nazywa ona w ten sposób proces ewolucyjny, któremu uległa literatura dla dzieci i młodzieży od jej powstania w XVIII wieku po czasy współczesne polskiej badaczce. Miał on polegać na powolnym i stopniowym odchodzeniu literatury dla dzieci od bezpośredniego oddziaływania dydaktycznego, a wykształceniu oddziaływania na takiej samej zasadzie, jak to się dzieje w przypadku literatury dla dorosłych (uniwersalnej), gdzie możliwe są odczytania symboliczne, paraboliczne, a przede wszystkim uruchomiony zostaje mechanizm oddziaływania tekstu literackiego jako utworu artystycznego.
Dziś współcześni badacze literatury dla dzieci są jednak skłonni podkreślać, że literatura dla dzieci nigdy nie wyzbyła się oddziaływania wychowawczego, a perspektywa edukacyjna jest w utworach dla dzieci i młodzieży obecna stale, choćby tylko jako edukacja przez zabawę. W najbardziej skrajnych tezach literatura ta uważana jest za narzędzie tresury dzieci. Literatura pisana przez dorosłych dla dzieci, za pomocą rozmaitych technik perswazji, kształtuje postawy dzieci, projektuje ich odpowiednie z perspektywy społeczeństwa dorosłych postępowanie i cechy charakteru, a indywidualne konflikty dziecięcych bohaterów są zawsze rozstrzygane tak, ażeby ukazać drogę przejścia od dzieciństwa, naiwności, nieświadomości, "dzikości" konkretnego dziecka ku dorosłości, która jest pojmowana jako wiedza, odpowiedzialność, dojrzałość emocjonalna. Do repertuaru retoryki perswazyjnej należy zastraszanie dziecka: karą cielesną oraz cierpieniem psychicznym. Stąd tak powszechnym motywem jest w literaturze dla dzieci i młodzieży cierpienie dziecięcego bohatera. Poddawany jest on różnym próbom, z których jeśli wykaże się odpowiednim zachowaniem, wyjdzie zwycięsko.
Zajęcia te, na podstawie licznych egzemplifikacji, zarówno tekstów angielskojęzycznych, uznanych za kanon literatury dziecięcej na świecie, a także przykładów rodzimych, pozwolą zgłębić temat dydaktycznego oddziaływania literatury dziecięcej i różnych, często ukrytych, technik tresury i manipulacji dziecięcym bohaterem, a także projektowanym czytelnikiem. Studenci zdobędą większą świadomość na temat mechanizmów edukacyjnych działających w literaturze dla dzieci i młodzieży, podniesie to zatem ich umiejętności pogłębionej analizy tekstów z uwzględnieniem omawianych zjawisk. W konkluzji słuchacze odpowiedzą na pytanie, czy w ogóle literatura dla dzieci, która odznacza się czystym artyzmem, jest możliwa. Na czym miałoby polegać zawieszenie celów wychowawczych w omawianej literaturze, owa „bezinteresowność” dzieła literackiego dla dzieci, owo odblokowanie wewnętrznych jej hamulców, które działają bezbłędnie w wielu, nawet najwybitniejszych utworach literatury dziecięcej.
Rodzaj przedmiotu
Tryb prowadzenia
Założenia (opisowo)
Efekty kształcenia
Po ukończeniu przedmiotu student
W zakresie wiedzy
– zna koncepcje dotyczące związków dzieciństwa, wychowania i literatury;
– rozpoznaje najważniejsze motywy i gatunki literatury dziecięcej i młodzieżowej, a także ich modyfikacje;
– rozpoznaje rozmaite konstrukty dziecka obecne w kulturze;
– zna zjawiska literackie i tendencje obecne w literaturze dla dzieci i młodzieży;
– zna wybrane narzędzia polskiej i zachodniej metodologii badań nad literaturą dziecięcą.
W zakresie umiejętności
– potrafi analizować i interpretować klasyczne oraz nowoczesne teksty literatury dziecięcej w sposób wykraczający poza ich stereotypowe odczytania;
– dostrzega w literaturze dziecięcej i młodzieżowej elementy świadczące o próbach perswazji dydaktycznej;
– rozpoznaje, nazywa i analizuje zjawiska literackie i tendencje obecne w klasycznych i nowoczesnych tekstach literatury dziecięcej;
– potrafi analizować i interpretować współczesne utwory dla dzieci i młodzieży z użyciem różnych narzędzi badawczych.
W zakresie kompetencji społecznych
– dostrzega wartość literatury dziecięcej i jej związek z modami i trendami we współczesnej literaturze i kulturze;
– wykorzystuje wyniesioną z zajęć wiedzę w praktyce dydaktycznej, działalności naukowej i artystycznej itp.;
– jest przygotowany do aktywnego uczestnictwa w grupie dyskusyjnej;
– ma przekonanie o wadze profesjonalnej wiedzy na temat literatury dziecięcej.
Kryteria oceniania
– ocena ciągła (bieżące przygotowanie do zajęć i aktywność – w tym przygotowanie referatu, recenzji) – 50%
– kontrola obecności – 50%
Literatura
1. Od dydaktyzmu do artyzmu – zajęcia wprowadzające
Część organizacyjna, specyfika zajęć, zasady zaliczenia.
Część merytoryczna. Artykuł K. Kuliczkowskiej, Odrodzenie, nr 50, s. 3.
2. Dydaktyzm nachalny?
H. Hoffmann, Złota rószczka, [dostęp: http://pszoniak.strefa.pl/projekty_wlasne/h_hoffmann/]
S. Jachowicz, Bajki i powiastki – wiele wydań
M. Konopnicka, Stary zegar od pradziada, Książka i Wiedza 1988.
3. Dydaktyczna wymowa baśni
Jeanne-Marie Leprince de Beaumont, Piękna i bestia: o pięknej dziewczynie, ogrodzie różanym i strasznym potworze szczerze pokochanym, Skrzat 2002
Ch. Perrault, Ośla skórka, [w:] tenże, Bajki Babci Gąski, przeł. Hanna Januszewska, Czytelnik 1993.
H. Ch. Andersen, Mała syrenka, [w:] tenże, Baśnie, przeł. B. Sochańska, Media Rodzina 2009.
4. Dziecko: dzikość i udomowienie
E. T. A. Hoffmann, Tajemnicze dziecko, przeł. E. Pieciul-Karmińska, Media Rodzina 2014.
J.M. Barrie, Piotruś Pan, tłum. A. Polkowski, Media Rodzina 2015.
C. Collodi, Pinokio, przeł. Barbara Przybyłowska, Wydawnictwo Olesiejuk 2015.
M. Sendak, Tam gdzie żyją dzikie stwory, Wydawnictwo Dwie Siostry 2014.
5. Tresura w fantastycznym świecie?
Lewis Carroll, Alicja w krainie czarów, przeł. B. Kaniewska, Vesper 2012
P.L. Travers, Mary Poppins, przeł. Irena Tuwim, Jaguar 2008.
A. A. Milne, Kubuś Puchatek, przeł. Irena Tuwim, Nasza Księgarnia 2014
C.S. Lewis, Podróż „Wędrowca do świtu” (cykl narnijski), przeł. A. Polkowski, Media Rodzina 2010
6. Antypedagogika – koniec dydaktyzmu?
A. Lindgren, Pippi Pończoszanka, przeł. Irena Szuch-Wyszomirska, Nasza Księgarnia 2016
Janusz Korczak, Kajtuś Czarodziej (wydanie dowolne)
7. Opowieści o smutku i dorastaniu
T. Jansson, Muminki (seria), przeł. T. Chłapowska i I. Szuch- Wyszomirska, Nasza Księgarnia 2012
A. Lindgren, Mio, mój Mio, przeł. M. Olszańska, Nasza Księgarnia 2011.
8. Wartości edukacyjne w bestsellerowych powieściach dla młodzieży
J.K. Rowling, Harry Potter i kamień filozoficzny, przeł. A. Polkowski, Media Rodzina 2000.
J. Green, Papierowe miasta, przeł. R. Biniek, Bukowy Las, 2013.
S. Collins, Igrzyska śmierci, przeł. M. Hesko-Kołodzińska, Media Rodzina 2014.
V. Roth, Niezgodna, przeł. M. Czub, Amber 2015
J. Dashner, Więzień labiryntu, Papierowy Księżyc 2011
9. Cyniczni nastolatkowie? - Najnowsze polskie powieści młodzieżowe
E. Przybylska, Dotyk motyla, Akapit Press 2016
M. Warda, 5 sekund do IO, Media Rodzina 2015
A. Lang, Klucze, Wydawnictwo Literackie 2015
10. Książka dla dzieci bez wychowania - czy to możliwe?
Dev Pilkey, Kapitan Majtas i inwazja krwiożerczych klozetów, przeł. P. Jankowski, Egmont Polska 2003
Lemony Snicket, Seria niefortunnych zdarzeń, (ks. 1 – Przykry początek), przeł. J. Kozak, Egmont 2002
Roald Dahl, Matylda, przeł. K. Kopczyńska-Rojek, Znak Emotikon 2016.
Więcej informacji
Dodatkowe informacje (np. o kalendarzu rejestracji, prowadzących zajęcia, lokalizacji i terminach zajęć) mogą być dostępne w serwisie USOSweb: