"Przedmiot kultowy". Archeologia religii ludów imperium rzymskiego 2800-D-REL
Zajęcia poruszają tematykę archeologii religii – metod wykorzystania
źródeł archeologicznych w badaniach nad dawnymi religiami – na
przykładzie wierzeń społeczności prowincji cesarstwa rzymskiego. Celem
zajęć jest zarówno zapoznanie uczestników ze zjawiskami
charakterystycznymi dla omawianych obszarów, jak również
przygotowanie do samodzielnego stosowania metod archeologii religii.
Prezentowana metodyka ma charakter uniwersalny, i z powodzeniem
może być stosowana do badania wierzeń innych kultur, obszarów i
okresów. Oprócz pogłębienia wiedzy na temat różnych kategorii źródeł
archeologicznych związanych z kultem oraz paradygmatów interpretacji
zjawisk związanych z religią, uczestnicy zajęć rozwiną także bardziej
ogólne kompetencje, obejmujące sposoby wykorzystywania źródeł
archeologicznych w badaniach nie tylko nad kwestiami religijnymi, ale
także społecznymi, etnicznymi i kulturowymi w przeszłości.
Religijność mieszkańców prowincji rzymskich to doskonały przykład
tego, jak dużo nowe metody archeologii religii mogą wnosić do
rozumienia dawnych wierzeń. Tradycyjne badania religioznawcze nad
religią okresu cesarstwa rzymskiego opierały się przede wszystkim na
źródłach pisanych, które były tworzone zazwyczaj przez elity i w
większości przypadków dotyczyły obszarów, które należy uznawać raczej
za centrum, niż peryferie świata starożytnego. W związku z tym religię
prowincji rzymskich postrzegano ze zdecydowanie „rzymskiej”
perspektywy, przede wszystkim przez pryzmat procesów romanizacji. Na
zajęciach podjęty zostanie też temat relacji między religiami
tradycyjnymi a chrześcijaństwem, który również bywał nadmiernie
upraszczany – choć z nieco innych przyczyn – jako liniowy proces
stopniowej chrystianizacji coraz większej liczby „pogan”. Nowe metody
interpretacyjne, a także wykorzystanie na szerszą skalę źródeł
archeologicznych pozwalają na zdecydowaną zmianę tego obrazu.
Wyniki badań wykopaliskowych i materialne pozostałości kultów
religijnych pozwalają na rekonstrukcję rytuałów religijnych czy
sposobów funkcjonowania świątyń i sanktuariów, które znacząco
odbiegają od klasycznych wzorców sugerowanych przez źródła pisane. W
trakcie zajęć pod uwagę wzięte zostaną także kwestie tego, jak aktywność
kultowa wiązała się z szerszymi tożsamościami kulturowymi – jakie
zjawiska religijne w prowincjach rzymskich wywodziły się z rdzennych
tradycji, a jakie można wiązać z procesami romanizacji; jak religia
ewoluowała w czasie; czy wreszcie, jak kształtowały się stosunki między
chrześcijanami a wyznawcami religii tradycyjnych. Dzięki temu możliwe
staje się dostrzeżenie tego, że sfera religii w prowincjach rzymskich
podlegała zdecydowanie bardziej złożonym procesom niż samo tylko
przejmowanie rzymskich kultów, przedrzymskie tradycje niekiedy
wykazywały niezwykłą żywotność, rozwój chrześcijaństwa nie musiał
oznaczać zastępowania wcześniejszych wierzeń, a niektóre zjawiska
religijne to zupełne innowacje o lokalnym charakterze.
Archeologia religii w połączeniu z podejściem tzw. Lived Ancient
Religion („religia przeżywana”) pozwala ponadto na zrozumienie
społecznego funkcjonowania i znaczenia religii. Uczestnicy zajęć nauczą
się, jak na podstawie materialnych śladów aktów kultowych wyciągać
wnioski na temat indywidualnych doświadczeń i sprawczości, procesów
komunikacji oraz zbiorowych tożsamości religijnych. Podejście
biograficzne do zabytków archeologicznych oraz uczestników ceremonii
kultowych pozwoli na analizę motywacji i zachowań pojedynczych osób,
a w rezultacie możliwość obserwacji indywidualnych wyborów
religijnych. Dzięki temu, uczestnicy zajęć nauczą się także sposobów
rekonstruowania aktywności religijnej grup marginalizowanych w
źródłach pisanych, takich jak kobiety, warstwy uboższe czy niewolnicy.
Rodzaj przedmiotu
Tryb prowadzenia
Efekty kształcenia
Wiedza: student zna i rozumie:
ma pogłębioną wiedzę o miejscu i znaczeniu archeologii w
systemie nauk oraz jej specyfice przedmiotowej i metodologicznej
(K_W01);
zna szczegółowe pojęcia i terminologię stosowaną w archeologii,
w tym zwłaszcza pojęcia i terminologię stosowaną w archeologii
religii (K_W02);
ma rozszerzoną wiedzę w zakresie opisu, analizy i interpretacji
źródeł archeologicznych powiązanych z aktami kultowymi oraz
architekturą sakralną (K_W03);
ma uporządkowaną i podbudowaną teoretycznie wiedzę
obejmującą kluczowe zagadnienia archeologii religii, obejmującą
terminologię, teorie i metodologię (K_W04);
ma szczegółową, specjalistyczną wiedzę o wybranych
społecznościach prowincji cesarstwa rzymskiego, obejmującą
terminologię, teorie i metodologię z zakresu archeologii, w tym
szczególnie archeologii religii (K_W06);
ma szczegółową wiedzę o najważniejszych osiągnięciach i
głównych kierunkach rozwoju archeologii religii i archeologii
prowincji rzymskich (K_W11);
zna i rozumie zaawansowane metody analizy oraz interpretacji
problemów badawczych z zakresu archeologii, właściwe dla
archeologii prowincji rzymskich, archeologii religii, Lived
Ancient Religion (K_W12);
zna i rozumie zaawansowane metody analizy i interpretacji
informacji zawartych w publikacjach naukowych (K_W13).
Umiejętności: student potrafi:
potrafi formułować problemy badawcze, kreować oryginalne
koncepcje, formułować i testować hipotezy w zakresie archeologii
religii (K_U04);
potrafi samodzielnie formułować wnioski, argumentować i
tworzyć syntetyczne podsumowania z uwzględnieniem różnych
poglądów (K_U05);
potrafi samodzielnie analizować i interpretować różne rodzaje
artefaktów i ekofaktów, łącznie z uwzględnieniem ich kontekstu, z
zastosowaniem najnowszych osiągnięć badawczych w celu
określenia ich znaczenia i oddziaływania w procesie społeczno-
kulturowym (K_U06)
potrafi wykrywać złożone zależności między artefaktami i
ekofaktami a dawnymi procesami kulturowymi, w tym zwłaszcza
aktami kultowymi (K_U07)
posiada umiejętność prowadzenia polemiki naukowej (K_U08)
potrafi dokonać doboru metody prezentacji wyników swoich
badań, wykorzystując także zaawansowane metody informacyjno-
komunikacyjne (K_U09);
potrafi prezentować wyniki badań w formie pisemnej, posługując
się specjalistycznym językiem naukowym i właściwą dla
archeologii terminologią (K_U11);
potrafi prezentować wyniki badań w formie wystąpień ustnych,
posługując się specjalistycznym językiem naukowym i właściwą
dla archeologii terminologią (K_U12);
potrafi prawidłowo określać priorytety służące realizacji własnego
lub zleconego zadania badawczego (K_U19).
Kompetencje społeczne: student jest gotów do:
jest gotów do wykorzystywania posiadanej przez siebie wiedzy i
umiejętności oraz jest świadomy konieczności konfrontowania jej
z opiniami ekspertów (K_K01)
jest gotów do uznania istotnego znaczenia artefaktów, ekofaktów i
źródeł pisanych jako elementów dziedzictwa kulturowego
ludzkości (K_K02)
jest gotów do oceny niepowtarzalnej wartości źródeł
archeologicznych i ich roli w odtwarzaniu przeszłości człowieka,
w tym szczególnie aktów kultowych (K_K03)
jest gotów do krytycznej oceny interpretacji źródeł
archeologicznych i historycznych i ma świadomość
wieloaspektowości interpretacji zagadnień związanych z dawnymi
religiami (K_K04)
jest gotów do wykorzystania posiadanej przez siebie wiedzy na
temat kompleksowej natury kultury i ma świadomość potrzeby
analizy rozmaitych kategorii źródeł dla odtworzenia przeszłości
człowieka, w tym szczególnie dawnych wierzeń (K_K05)
jest gotów do upowszechniania wiedzy na temat dziedzictwa
kulturowego i podkreślania jego znaczenia dla zrozumienia
procesu przemian gospodarczych, społecznych i kulturowych (w
szczególności przemian religijnych), od czasów najdawniejszych
do współczesności (K_K06);
jest gotów do krzewienia wiedzy na temat odpowiedzialności za
zachowanie dziedzictwa kulturowego (K_K07);
jest gotów do uznania i poszanowania różnych punktów widzenia
determinowanych różnym podłożem kulturowym, szczególnie w
zakresie wierzeń (K_K12);
jest gotów do uznania konieczności uczenia się przez całe życie
oraz doskonalenia swoich umiejętności merytorycznych i
praktycznych w zakresie archeologii (K_K13);
jest gotów do rozwijania dorobku archeologii i podtrzymywania
etosu zawodu archeologa (K_K16).
Kryteria oceniania
Ocena końcowa będzie obejmowała:
1. ocenę aktywności na zajęciach – przygotowania i zaangażowania
w dyskusję nad omawianymi tematami (50% oceny końcowej)
2. pisemny test wiedzy na zakończenie zajęć (50% oceny
końcowej), który chętni studenci mogą zastąpić przygotowaniem
pracy pisemnej na uzgodniony z prowadzącym temat.
Warunkiem klasyfikacji jest obecność na zajęciach (dozwolone
maksymalnie 2 nieobecności w semestrze).
Literatura
A Companion to Roman Religion, Jörg Rüpke (ed.), Chichester 2011.
2. A Companion to the Anthropology of Religion, Janice Boddy,
Michael Lambek (eds.), Chichester 2016.
3. A Companion to the Archaeology of Religion in the Ancient World,
Rubina Raja, Jörg Rüpke (eds.), Chichester 2015.
4. Danijel Džino, The Cult of Silvanus. Rethinking Provincial Identities
in Roman Dalmatia, VAMZ, 3. s., XLV (2012), 261-279.
5. Ian Haynes, The Romanization of Religion in the Auxilia of the
Roman Imperial Army from Augustus to Septimius Severus, Britannia
24, 18ff.
6. Rudolf Haensch, La christianisation de l'armée romaine, in: Yann
Le Bohec, Catherine Wolff (eds.), L'armée romaine de Dioclétien à
Valentinien Ier : actes du Congrès de Lyon (12-14 septembre 2002),
Paris 2004, 525-531.
7. Niko Huttunen, Early Christians Adapting to the Roman Empire:
Mutual Recognition, Leiden-Boston 2020.
8. Josipa Lulić, Theorizing Romanization. Cognition and Cultural
Change in Roman Provinces: A Case of Religious Change in Roman
Dalmatia, in: Saskia T. Roselaar (ed.), Processes of Cultural Change
and Integration in the Roman World, Leiden-Boston 2015, 20-38.
9. D.J. Mattingly, Being Roman: Expressing Identity in a Provincial
Setting, JRA 17/2004: 5-25.
10. Leszek Mrozewicz, Romanizacja, kreolizacja i nie tylko, Studia
Europaea Gnesnensia 12/2015, 376-383.
11. Oxford Handbook of the Archaeology of Ritual and Religion,
Timothy Insoll (ed.), Oxford 2011.
12. Ritual Dynamics and Religious Change in the Roman Empire,
Olivier Hekster, Sebastian Schmidt-Hofner, Christian Witschel
(eds.), Leiden-Boston 2009.
13. Römische Reichsreligion und Provinzialreligion, Hubert Cancik,
Jörg Rüpke (eds.), Tübingen 1997.
14. Wolfgang Spickermann, "Mulieres ex voto": Untersuchungen zur
Götterverehrung von Frauen im römischen Gallien, Germanien und
Rätien (1.-3. Jahrhundert n. Chr.), Bochum 1994.
15. Oliver Stoll, Zwischen Integration und Abgrenzung: Die Religion des
Romischen Heeres im Nähen Osten, St. Katharinen 2001.
16. The Impact of Imperial Rome on Religions, Ritual and Religious Life
in the Roman Empire, Lukas de Blois, Peter Funke, Johannes Hahn
(ed.), Leiden-Boston 2006.
17. Jane Webster, Creolizing the Roman Provinces, AJA 105(2)/2001:
209-225.
18. Greg Woolf, The Unity and Diversity of Romanisation, JRA 5/1992:
349-352.
Oraz pomocniczo inne pozycje, w zależności od omawianych
tematów.
Więcej informacji
Dodatkowe informacje (np. o kalendarzu rejestracji, prowadzących zajęcia, lokalizacji i terminach zajęć) mogą być dostępne w serwisie USOSweb: